भारतको पौराणिक इतिहास

भविष्य पुराण तथा अन्य धेरै पुराणहरूमा महाभारत कालबाट गुप्त कालसम्मका समस्त राजाहरूको सूचि दिइएको छ, जसका आधारमा धेरै विद्वानहरूले भारतको पौराणिक इतिहास क्रम बनाएका छन्।-

तिथि एवं काल	राजवंश	मुख्य घटनाहरु
३१००-२००० ईसा पूर्व	पाण्डव वंश	इस कालमा सर्वप्रथम महाभारत युद्ध भयो तथा यस युद्ध पछि युधिष्ठिर राजा बने। युधिष्ठिर भन्दा ३० पिउँढ़ीहरुसम्म यो राजवंश चला। यस वंशका अन्तिम सम्राट क्षेमक भए, जुन मलेच्छहरु सहित युद्ध गर्दै मारे गये। क्षेमकका वेदवान् तथा वेदवान्का सुनन्द नामक पुत्र भयो एवं सुनन्द पुत्रहीन नैं रहा, यस प्रकार सुनन्दका अंत सहित नैं पाण्डव वंशको अंत भयो।
३२००-२२०० ईसा पूर्व	मगध राजवंश	यो राजवंश महाभारत कालमा जरासंधका पुत्र बृहद्रथबाट अगाड़ि बढ़ा थियो, यस वंशमा कुल २२ राजा भए, जिन्हहरुने लगभग १००० वर्षहरुसम्म शासन गरे। यस वंशको अन्तिम राजा रिपुञ्जय थियो जसको मृत्यु सहित यो वंश समाप्त भयो।
३०६७ ईसा पूर्व	महाभारत युद्ध	पौराणिक तथा ज्योतिषीय प्रमाणहरुका आधारमा यो महाभारत युद्धको प्रसिद्ध परंपरागत तिथि छ, तर अझै यो विवादित छ आधुनिक विद्वान् यसलाई १५००-१००० ईसा पूर्व भयो मान्दछन् यद्यपि आर्यभट तथा अन्य प्राचीन विद्वानहरुले यसलाई ३००० ईसा पूर्व नैं बताएको छ।
२२००-१६०० ईसा पूर्व	प्रद्योत एवं शिशुनाग राजवंश	यो राजवंश मगधमा बृहद्रथ राजवंशका समापन सहित नैं स्थापित भयो, बृहद्रथ राजवंशका अन्तिम राजा रिपुञ्जयका मन्त्री शुनकले रिपुञ्जयलाई मारकर आफ्नो पुत्र प्रद्योतलाई राजसिंहासनमा बिठाया। प्रद्योत वंशको समाप्ति यिनको ५ राजाहरुका १३८ वर्षहरुसम्म शासन गर्न पछि अन्तिम राजा नन्दिवर्धनको मृत्यु सहित भए। यसपछि शिशुनाग राजा भएका जसका वंशमा १० राजाहरुले लगभग ३६०-४५० वर्षहरुसम्म शासन गरे। यस प्रकार कुल ६०० वर्षहरुसम्म यस राजवंशको शासन रहयो।
२१०० ईसा पूर्व	पाण्डव वंशको अंत एवं काश्यपको उत्पत्ति	इस समयका प्रारम्भमा ब्बाटो्मणहरुका पूर्वज काश्यप नामक ब्बाटो्मणको जन्म भयो, यिनले मिश्रमा गएर मलेच्छहरुलाई मोहित गर आर्यावर्त आनबाट रोक दियो। फेरि काश्यपले आफ्नो प्रतिनिधि मागधलाई आर्यावर्तको सम्राट बनाए। मागधले यस देशलाई धेरै विभागहरुमा बाउँट दियो। मागधका पुत्रका पुत्र नैं शिशुनाग थिए। जसका नामबाट शिशुनाग राजवंश चला। यस समयसम्म पाण्डव वंश पनि समाप्त भयो, जसबाट भारतमा मगध राज्यको शक्ति धेरै बढ गयी। सिन्धु नदीबाट पश्चिमका भागमा यवनहरु तथा मलेच्छहरुले अधिकार गर लियो।
२००० ईसा पूर्व	सरस्वती नदीको लुप्त छना	इस अवधि कालसम्म सरस्वती नदी लुप्त भयो, जसका कारण ८८००० ऋषि-मुनि कलियुगका बढ्दो प्रभावलाई देखेर आर्यावर्त छोडएर हिमालयमा चले गये, यस प्रकार ज्ञानको देवी सरस्वती नदीका लुप्त भए पछि भारतबाट वैदिक ज्ञान-विज्ञान पनि लुप्त भयो। यसै कालसम्म सरस्वती सिंधु सभ्यता पनि लुप्त भएको थियो। यसपछि काश्यप नामक ब्बाटो्मणका वंशीहरुले वैदिक परम्पराहरु तथा ज्ञानलाई बचाये राखयो जसबाट तिनलाई समाजमा प्रधानता दी गयी, तर तिनीहरुमध्ये केहि कलियुगका प्रभावबाट न बच सके र पतित छ गये जसबाट आन वाला हिन्दू समाजमा धेरै कुरीतियाउँ फैल गयीं।
१६००-१४०० ईसा पूर्व	नन्द राजवंश	इस अवधिमा मगधमा नन्द राजवंशको शासन रहा, यसका अन्तिम राजा महापद्मनन्दलाई चाणक्य नामक ब्बाटो्मणले मरवाएर चन्द्रगुप्त मौर्यलाई शासक बनाए। यसै कालमा गौतम बुद्धको उत्पत्ति पनि भए।
१४००-११०० ईसा पूर्व	मौर्य वंश	मौर्यहरुका १२ राजाहरुले लगभग ३०० वर्षहरुसम्म मगधमा शासन गरे
११००-७०० ईसा पूर्व	शुंग एवं कण्व वंश	इस वंशमा १० राजा भएका जिन्हुन्नुहोस् लगभग ३०० वर्षहरुसम्म शासन गरे यसपछि कण्व वंशमा ४ राजा भएका जिन्हुने लगभग १०० वर्षहरुसम्म शासन गरे, यस वंशको अन्तिम राजा सुशर्मा थियो।
७००-३०० ईसा पूर्व	शातवाहन आउँ ध्र राजवंश	इस राजवंशका प्रथम राजाले सुशर्मालाई मारकर उनको राज्य आफ्नो अधिकारमा लियो, यिनको वंशमा कुल २२ राजा भएका जिन्हुन्नुहोस् लगभग ४०० वर्षोसम्म शासन गरे।
४००-१०० ईसा पूर्व	गुप्त वंश	इस वंशको प्रथम राजा चन्द्रगुप्त भयो जसबाट यूनानी राजदूत मेगस्थनीज मिलेको थियो। गुप्त वंशमा ७ राजा भएका जिन्हुन्नुहोस् ३०० वर्षहरुसम्म शासन गरे, यस वंशको समाप्ति उज्जैनका राजा विक्रमादित्य लिएर्‍यो, जिन्हुन्नुहोस् आफ्नो नाममा विक्रम संवत् स्थापित गरयो।

टीका एवं स्रोत

• भविष्य पुराण,प्रतिसर्ग पर्व,प्रथम खण्ड
• भागवत पुराण,द्वादश स्कन्ध,प्रथम अध्याय
• महाभारत,गीताप्रेस गोरखपुर
• ऐज आफ महाभारत वार