महाविद्या
महाविद्या अर्थात महान विद्या रूपी देवी। महाविद्या देवी दुर्गाका दश रूप छन्, जो अधिकांश तान्त्रिक साधको द्वारा पूजिन्छन्, परन्तु साधारण भक्तहरूलाई पनि अचूक सिद्धि प्रदान गर्ने मानिन्छ। यी दश महाविद्याका नामले पनि जानिन्छ्न्।
महाविद्या विचारको विकास शक्तिवादका इतिहासमा एउटा नयाँ अध्याय बनाएको जसले यस विश्वासलाई पोषित गर्ने सर्व शक्तिमान् एउटा नारी हो।
शाब्दिक अर्थ
[सम्पादन गर्नुहोस्]महाविद्या शब्द संस्कृत भाषाका शब्दहरू "महा" तथा "विद्या"देखि बनाएको हो।"महा" अर्थात महान्, विशाल, विराट। तथा "विद्या" अर्थात ज्ञान।
दस महाविद्याहरू
[सम्पादन गर्नुहोस्]शाक्त भक्तहरूका अनुसार "दस रूपहरूमा समाहित एउटा सत्य कि व्याख्या छ - महाविद्या" जो कि जगदम्बाका दस लोकिक व्यक्तित्वहरूको व्याख्या गर्दछन्।महविद्याहरू तान्त्रिक प्रकृतिको मानिन्छिन् जो निम्न छन्-
गुह्यतिगुह्य पुराण महाविद्याहरूलाई भगवान विष्णुका दस अवताराहरूदेखि सम्बद्ध गर्दछ र यो व्याख्या गर्दछ कि महाविद्या ती स्रोत हो जसबाट भगवान विष्णुका दश अवतार उत्पन्न भए थिए। महाविद्याहरूका यी दश रूप चाहे ती भयानक होउन् अथवा सौम्य, जगज्जननीका रूपमा पूजिन्छन्।
पौराणिक कथा
[सम्पादन गर्नुहोस्]श्री देवी भाग्वत पुराणका अनुसार महाविद्याहरूको उत्पत्ति भगवान शिव र तिनकी पत्नी सती, जो कि पार्वतीको पूर्वजन्म थिए, का बीच एउटा विवादका कारण भएको हो। जब शिव र सतीको विवाह भयो सतीका पिता दक्ष प्रजापति दुइटैका विवाहदेखि खुश थिएनन्। उनले शिवको अपमान गर्नका उद्देश्यले एउटा विशाल यज्ञको आयोजन गरे, जसमा उनले सबै देवी-देवताहरूलाई आमन्त्रित गरे, द्वेषवश उनले आफ्नो जुवाईं भगवान शंकर र आफ्नी पुत्री सतीलाई निमन्त्रित गरेनन्। सती पिताका द्वार आयोजित यज्ञमा जाने जिद गर्न थालिन्। जसलाई शिवले अनसुना गरिदिए, जबसम्म कि सतीले स्वयंलाई एउटा भयानक रूपमा परिवर्तित गरिन्। तत्पश्चात् देवी दश रूपहरूमा विभाजित भइन् भन्ने हिन्दू धर्मावलम्वीहरू विश्वास छ।
