मोटोपन

मोटापन ओबीसिटी वर्गीकरण एवं बाह्य साधन
सिल्हौटे र कमरका घेरेका नापका द्वारा सामान्य, भारी र मोटा व्यक्तिको अंकन
आईसीडी-१०	E66.
आईसीडी-९	278
ओएमआईएम	601665
डिज़ीज़-डीबी	9099
मेडलाइन प्लस	003101
ईमेडिसिन	med/1653
एम.ईएसएच	C23.888.144.699.500

मोटोपन (अङ्ग्रेजी: Obesity) त्यो स्थिति हो, जब अत्यधिक शारीरिक बोसो शरीरमा त्यो सीमासम्म एकत्रित हुन जान्छ जसले स्वास्थ्यमा हानिकारक प्रभाव पार्न थाल्दछ। यो आयु सम्भावनालाई पनि घटाउन सक्छ। शरीर भार सूचकांक (बी.एम.आई), मानव भार र लंबाईको अनुपात हुन्छ, जब २५ कि.ग्रा./मी.^२ र ३० कि.ग्रा/मी^२का बीच हुन्छ, तब मोटोपन-पूर्व स्थिति; र मोटोपन जब यी ३० कि.ग्रा/मी.^२ भन्दा अधिक छ।

मोटोपन धेरै रोगहरूसित जोडिएको छ, जस्तै हृदय रोग, मधुमेह, निद्रा कालीन श्वास समस्या, धेरै प्रकारका क्यान्सर र अस्टेयोआर्थ्राइटिस मोटोपनको प्रमुख कारण अत्यधिक क्यालोरी भएका खाद्यको सेवन, शारीरिक गतिविधिहरूको अभाव, आनुवांशिकीको मिश्रण हुन सक्छ। तर पनि मात्र आनुवांशिक, चिकित्सकीय वा मानसिक रोगका कारण धेरै नैं कम संख्यामा पाइन्छन्।

कारण

मोटोपनका धेरै कारण हुन सक्छन्। जसमध्ये यी प्रमुख छ-

• मोटोपन र शरीरको वजन बढनु ऊर्जाको सेवन र ऊर्जाको उपयोगका बीच असंतुलनको कारण हुन्छ।
• अधिक चर्बीयुक्त आहारको सेवन गर्नु पनि मोटोपनको कारण हुन्छ।
• कम व्यायाम गर्नु र स्थिर जीवन-यापन मोटोपनको प्रमुख कारण हुन्छ।
• असंतुलित व्यवहार र मानसिक तनावको वजहले मानिस ज्यादा भोजन गर्न लाग्दछन्, जो मोटोपनको कारण बन्दछ।
• शारीरिक क्रियाहरूका सही ढङ्गले नभएमा पनि शरीरमा चर्बी जमा हुन लाग्दछ।
• बाल्यावस्था र युवावस्थाका समयको मोटापा वयस्क भएमा पनि रहन सक्छ।
• हाइपोथाइरयडिज्म

उचित वजन

एक युवा व्यक्तिका शरीरको अपेक्षित वजन त्यसको लंबाईका अनुसार हुनुपर्दछ, जसद्वारा त्यसका शारीरिक गठन अनुकूल लागोस्। शरीरका वजनलाई नाप्नका लागि सबैभन्दा साधारण उपाय छ बडी मास इंडेक्स (बीएमआइ) र यो शरीरका व्यक्तिको लंबाईलाई दुगुना गर्न त्यसमा वजन किलो ग्रामदेखि भाग दिएर निकालिन्छ।

एक अत्यधिक मोटो व्यक्ति, जसको भार/लंबाई अनुपात ४६ कि.ग्रा/मी^२: भार:१४६ ki.grA (३२२ पाउण्ड), ऊंचाई १७७ से.मी (५ फीट १० इंच)

भार/लंबाई अनुपात	वर्गीकरण
< 18.5	कम भार
18.5–24.9	सामान्य भार
25.0–29.9	अधिक भार
30.0–34.9	श्रेणी-१ मोटा
35.0–39.9	श्रेणी-२ मोटो
> 40.0	श्रेणी-३ मोटा

वजन कम गर्नका लागि उपभोग गरिने खाद्य पदार्थहरूमा यो ध्यान राख्नुपर्छ कि तिनमा प्रोटीनको मात्रा अधिक छ र चर्बी तथा कार्बोहाइड्रेटको मात्रा कम छ।

आँकडा , मोटोपनमा नियन्त्रण

केही आँकडा बताउँछन् कि वर्ष 2008मा संसारका 9.8 प्रतिशत पुरुष र 13.8 प्रतिशत महिलाहरू मोटोपनको शिकार थिए र तिनको बीएमआई 30 भन्दा अधिक थियो। यदि यसको तुलना 1980का आँकेर हेर्दा त्यस समय 4.8 प्रतिशत पुरुष र 7.9 प्रतिशत महिलाहरू मोटोपनको शिकार थिए। प्रशान्त महासागरका द्वीपीय देशहरूमा मोटोपन पूर्ण संसारमा सबैभन्दा अधिक छ र वहाँ बीएमआईको औसत 34 देखि 35का बीच छ। यो दक्षिण-पूर्वी एसियाई देशहरू र उप सहारीय अफ्रीकी देशहरूको तुलनामा 70 प्रतिशत भन्दा अधिक छ। तर शेष संसारमा मोटोपनको सम्बन्ध आय सँग रहेको छ र अधिक आय भएका देशहरूमा मोटोपन अधिक बढेको छ। वर्ष 1980 देखि 2008का बीच अमीर देशहरूमा सबैभन्दा अधिक बीएमआई अमरीकामा बढयो। यसका पछि महिलाहरूमा न्यूजील्याण्ड र अस्ट्रेलियाको नम्बर आउँछ जबकि पुरुषहरूका मोटोपनका माम्ला अमरीकाका पछि सबैभन्दा अधिक ब्रिटेन र अस्ट्रेलियामा पाइए। पश्चिमी यूरोपका केही देशहरूमा मानिसहरूले आफ्नो बीएमआईको स्तर यथावत बनाए राख्नमा सफलता पाएकाछन्। बेल्जियम, फिनल्यान्ड, फ्रांस, इटली र स्विट्जरल्याण्डमा महिलाहरूका बीएमआईमा कुनै बढोत्तरी भएको छैन। जबकि इटली र स्विट्जरल्याण्डमा पुरुषहरूका बीएमआईमा मामूली नैं बढत दर्ज गरिएको छ।

विश्व भरका पुरुषहरूमा मोटोपन   <५%   ५–१०%   10–15%   15–20%   20–25%   25–30%   30–35%   35–40%   40–45%   45–50%   50–55%   >55%

विश्व भरका स्त्रीहरूमा मोटोपन   <5%   5–10%   10–15%   15–20%   20–25%   25–30%   30–35%   35–40%   40–45%   45–50%   50–55%   >55%

मोटापा घटाउनेका उपाय

• तेलमा पकाइएको खाना कम खानुहोस्
• धेरै भन्दा धेरै फल र सब्जी खानुहोस्
• रेशायुक्त खाद्य पदार्थको सेवन अधिकभन्दा अधिक गर्नुहोस् जस्तै अन्न, चना र अंकुरित चना।
• शरीरका वजनलाई संतुलित राख्नका लागि प्रतिदिन कसरत गर्नुहोस्।
• बिस्तारै, परन्तु लगातार वजनलाई कम गर्नुहोस्।
• धेरै उपवास बसे शारीरिक नोकसान हुन सक्छ।
• शारीरिक क्षमतालाई संतुलित राख्नका लागि विभिन्न प्रकारका खाद्य पदार्थहरूको सेवन गर्नु पर्नेछ।
• केही अन्तरालमा थोरै-थोरै खाना खानुहोस्।
• भोजनमा चीनी, चर्बीयुक्त मल्य पदार्थ र अल्कोहल कम लिनुहोस्।
• कम चर्बी भएका दूधको सेवन गर्नुहोस्।
• ब्रिटेनमा भएको एक शोधमा दावा गरिएकोछ कि रातो खोर्सानी शरीरमा व्याप्त अवांछित कैलोरी जलाउने एवं मोटोपन घटाउनमा मददगार साबित हुन सक्छ। शोधको नेतृत्व गर्ने पड्र्यू यूनिवर्सिटीका प्रोफेसर रिचर्ड मैट्सले बताएका छन् खोर्सानीमा उपस्थित कैप्सेसिन तत्व, जो खोर्सानीलाई गर्मी दिन्छ, भोक कम गर्न सक्छ र कैलोरीलाई जलाउँदै ऊर्जाको खपत बढाउन सक्छ। शोधमा रातो खोर्सानीका मसालाको मात्राको पनि चर्चा गरिएको छ। यसका अनुसार एक ग्राम वा आधा चम्मच रातो खोर्सानीको पाउडर धेरै मानिसका लागि स्वीकार्य छ। शोधमा सामान्यत: सूकेको रातो खोर्सानीलाई सामेल गरिएको छ।

यी पनि हेर्नुहोस्

• योग र मोटोपन
• रक्तचाप
• वोसो

बाह्य सूत्र

• गूगलमा मोटापाका परिणाम