लोक अदालत

लोक अदालत (पीपुल्स कोर्ट) भारत मा एक वैकल्पिक विवाद समाधान तन्त्र प्रयोग गरीन्छ। यो एक फोरम हो जहाँ पञ्चायत मा लम्बित मामलाहरु, वा कानून को एक अदालत मा एक पूर्व मुकदमेबाजी चरण मा, निपटान गरीन्छ। यो कानूनी सेवा प्राधिकरण ऐन, १९८७ अन्तर्गत वैधानिक अधिकार छ। यस अधिनियम अन्तर्गत, लोक अदालत द्वारा दिईएको पुरस्कार (निर्णय) लाई एक देवानी अदालत मामिला मानिन्छ र अन्तिम र सबै पक्षहरु को लागी बाध्यकारी छ। यस्तो अवार्डको बिरुद्ध कुनै पनि कानूनी अदालतमा अपील हुँदैन। यदि पक्षहरु लोक अदालत को पुरस्कार बाट सन्तुष्ट छैनन् (यद्यपि यस्तो अवार्ड को बिरुद्ध अपील को लागी कुनै प्रावधान छैन), उनीहरु उचित क्षेत्राधिकार को अदालत मा मुद्दा दायर गर्न को लागी स्वतन्त्र छन्।

इतिहास

पहिलो लोक अदालत गुजरात मा १९८२ मा र चेन्नई मा १९८६ मा पहिलो पटक आयोजित भएको थियो।

कानूनी सेवा प्राधिकरण ऐन को दफा २२ ख एक वा धेरै सार्वजनिक उपयोगिता सेवाहरु (PUS) को क्षेत्राधिकार प्रयोग गर्न को लागी स्थायी लोक अदालत (PLA) को स्थापना को लागी प्रदान गर्दछ। कानूनी सेवा प्राधिकरण ऐन को धारा २२ क मा स्थायी लोक अदालत को उद्देश्य को लागी 'सार्वजनिक उपयोगिता सेवा' को गठन गरिएको छ।

संयन्त्र

यो उनीहरुको अधिकार क्षेत्र अन्तर्गत नियमित अदालतमा विचाराधीन मुद्दाहरु स्वीकार गर्दछ।

लोक अदालत सदस्यहरु द्वारा अध्यक्षता गरिन्छ; उनीहरुसँग वैधानिक मेलमिलापकर्ताहरुको मात्र भूमिका छ तर कुनै न्यायिक भूमिका छैन - उनीहरु मात्र पक्षहरुलाई सम्झौतामा आउन राजी गर्न सक्छन्।

लोक अदालत को मुख्य शर्त यो छ कि विवाद मा दुबै पक्ष निपटारा को लागी सहमत छन्।

कुनै अदालत शुल्क लगाइएको छैन र यदि कुनै अदालतको मामला लोक अदालतमा पठाइन्छ र पछि समाधान हुन्छ, मूलतः उजुरी/याचिकामा अदालतमा भुक्तान गरिएको कोर्ट शुल्क पक्षहरुलाई फिर्ता गरिन्छ।

प्रक्रियागत कानून र प्रमाण ऐन कडाइका साथ दावी को आकलन गर्दा पालन गर्दैनन्।

निर्णय पक्षहरु मा बाध्यकारी छन् र यसको आदेश कानूनी प्रक्रिया को माध्यम बाट कार्यान्वयन गर्न सक्षम छ।

लोक अदालत पैसा दावी को निपटारा मा प्रभावी छ।  अंशबण्डा को उजुरी, क्षतिपूर्ति र वैवाहिक मामिला जस्ता विवाद सजीलै लोक अदालत भन्दा पहिले समाधान गर्न सकिन्छ, किनकि दिनुहोस् र लिनुहोस् को एक दृष्टिकोण को माध्यम बाट सम्झौता को अवसर उच्च छ। एक लोक अदालतले देवानी मुद्दा (विवाह, र पारिवारिक विवाद सहित) र कम्पाउन्डेबल फौजदारी मुद्दाहरु लिन सक्छ।

स्थायी लोक अदालत

स्थायी लोक अदालत (PUS) एक नागरिक अदालत वा अन्य कुराहरु को बीच कागजात को लागी एक उद्देश्य को लागी एक नागरिक अदालत हो। स्थायी लोक अदालत एक अध्यक्ष (जो एक सेवारत वा एक सेवानिवृत्त जिल्ला र सत्र न्यायाधीश वा दर्जा मा उच्च एक न्यायिक अधिकारी) र दुई अन्य व्यक्तिहरु (वा सदस्यहरु, न्यायिक कर्तव्यहरु प्रदर्शन) बाट गठन गरिएको हुन्छ। पीएलए (पुस) देवानी कार्यविधी संहिता वा भारतीय प्रमाण ऐन, १८७२ द्वारा बाध्य छैन। यसको आफ्नै प्रकार्यविधी को लागी विस्तृत अधिकार छ। स्थायी लोक अदालत का निर्णय बाध्यकारी छन् र अपील को अधीनमा छैनन्।

PLA (PUS) को आर्थिक क्षेत्राधिकार १० लाख रुपैयाँ सम्म छ जबकि सीधा मौद्रिक सम्बन्ध नभएको अवस्थामा, पीएलए (पुस) वैधानिक र संवैधानिक जनादेश को व्यापक दायरा भित्र कुनै पनि आदेश पारित गर्न सक्छ। स्थायी लोक अदालत (पुस) को अदालत उत्तर प्रदेश, दिल्ली, हरियाणा, केरला, राजस्थान, पन्जाब, र आन्ध्र प्रदेश मा जस्तै देशव्यापी स्थापित गरीएको छ। उत्तर प्रदेशमा कार्यात्मक स्थायी लोक अदालत (PUS) को उच्चतम संख्या छ। यो धेरै जिल्लाहरु मा पीएलए (पुस) को ५० भन्दा बढी अदालतहरु छन्। उनीहरु कानपुर नगर, इलाहाबाद, लखनऊ, अलीगढ, बागपत, मेरठ, गाजियाबाद, र गौतम बुद्ध नगर मा संचालित छन्।

३०.०९.२०१५ को रूपमा, १५.१४ लाख भन्दा धेरै लोक अदालत को स्थापना पछि देश मा आयोजित गरीएको छ। यो संयन्त्र बाट २५ करोड भन्दा धेरै केसहरु अब सम्म निपटिएको छ।

यो पनि हेर्नुहोस्

• ग्राम न्यायलय ऐन, २००
• कानूनी सेवा प्राधिकरण ऐन, १९८७

 

बाह्य लि्क

• आधिकारिक वेबसाइट