हलुवावेद

हलुवावेद
	हलुवावेद (फल)
वैज्ञानिक वर्गीकरण
जगत:	वनस्पति
(श्रेणीविहीन):	फूल फुल्ने
(श्रेणीविहीन):	Eudicots
(श्रेणीविहीन):	Asterids
गण:	Ericales
कुल:	Ebenaceae
वंश:	Diospyros
प्रजातिहरू
	लेखमा हेर्नुहोस

Ebony wood परिवार (Ebenaceae)को Diospyros वर्गमा पर्ने यो वनस्पतीको हलुवावेद पाकेपछि हल्का टर्रो र ज्यादा गुलियो स्वादको हुन्छ । प्राचिन ग्रिक मा Diospyros भन्नाले "भगवानहरूको फल (the fruit of the gods)" भन्ने बुझिन्छ । यो वनस्पति पतझर वनस्पति अन्तर्गत पर्दछ । यसको फलको रङ्ग हल्का सुन्तला पहेंलो, गाढा सुन्तला रातो तथा प्रजाती अनुसार फरक हुने गर्छ, जुन १.५ देखि ९ से.मी.( ०.५ देखि ४ इन्च) व्यास भएको गोलाकार वा फर्सी आकारको हुन्छ । हलुवावेदको फल खानको लागि टिप्ने बेलासम्म पनि यसको पत्रदल फलसंग टासिएको हुन्छ तर फल पाकेपछि उक्त पत्रदल सजिलै निकाल्न सकिन्छ । हलुवावेदको फलहरूमा प्रशस्तमात्रामा ग्लूकोज पाइन्छ, ग्लूकोजका अलावा यसमा सन्तुलितमात्रामा प्रोटिन पनि पाइन्छ । यी फलहरू रासायनिक र औषधिय गुणकाकारण पनि अत्यन्तै महत्त्वपूर्ण छन् ।

हलुवावेद एक समशितोष्ण किसिमको फलफूल हो । तर फल फल्ने समयमा चाहि तापक्रम पुगेन भने टर्रोपना आउन सक्छ । त्यसैले गर्दा फल लाग्ने समयमा घाम लाग्ने मोहडा भएको जग्गा छनौट गर्नुपर्छ । सुन्तला जातको फलफूल खेती गर्न सकिने स्थानमा हलुवावेदको खेती गर्न सकिन्छ ।

आकृति विज्ञान र पारिस्थितिकी

यो पातलो हुने रूख हो जुन ४-१० मिटरको उचाइसम्म बढ्छ । पहिलो वर्षको मुनाहरू रौंदार हुन्छन् र अघिल्लो वर्षको कोपिलाको माटोलाई आफ्नो आधारमा राख्छन् । बोक्रा खैरो-खैरो र जालीदार हुन्छ । यदि ध्यान दिइएन भने, हाँगाहरू आफ्नै भारले भाँचिन सक्छन् र रूख कमजोर हुन्छ भनेर चिनिन्छ। पातहरू‌, ८-१५ सेन्टिमिटर लामो , अण्डाकार देखि अण्डाकार, चुच्चो र थोरै चम्किलो हुन्छन् । पातका किनाराहरू दाँतदार छैनन् । पातको बोक्रा बाक्लो र छोटो हुन्छ, लगभग १ सेन्टिमिटर लामो । शरद ऋतुमा, पातहरू जीवन्त सुन्तला रङबाट रातो हुन्छन् , तर तिनीहरू एकैचोटि रंग परिवर्तन गर्दैनन्। फलको रंग परिवर्तन हुने बित्तिकै पातहरूले बिस्तारै रंग परिवर्तन गर्छन् र त्यसपछि एक-एक गरेर झर्छन् । केही पातहरू जुन रातो हुन्छन्, तिनीहरूमा हरियो दागहरू मिसिएका हुन्छन्, जुन रोग वा किराको क्षतिको परिणाम हो ।

फूल फुल्ने मौसम गर्मीको सुरुवात (मे-जुन) हो । फूलहरू चालू वर्षको अंकुरको आधार नजिकै पातको अक्षमा हुन्छन् । फूलहरूमा सेतो देखि फिक्का पहेंलो रंगका चारवटा पंखुडीहरू हुन्छन् । यो बिरुवा एकल र बहुमुखी हुन्छ, पहेँलो-सेतो पोथी फूलहरू एक-एक गरी छुट्टै स्थानमा फुल्छन्, चार-लोब भएको स्टिग्मा भएको पिस्टिल र परिधि वरिपरि भेस्टिजियल पुंकेसर हुन्छ । भाले फूलहरू गुच्छामा फुल्छन् र पोथी फूलहरू भन्दा साना हुन्छन् । क्यालिक्स चार-लोब भएको छ र कोरोला घण्टी आकारको छ । जापानमा, यसले मे महिनाको अन्त्यदेखि जुन महिनासम्म सादा सेतो-पहेंलो फूलहरू उत्पादन गर्छ ।

फलफूलको मौसम शरद ऋतुदेखि जाडोको सुरुवात (सेप्टेम्बर-डिसेम्बर) सम्म हुन्छ । यो फललाई काकी (पर्सिमन) भनिन्छ र यो प्रजाति अनुसार विभिन्न आकार र आकारमा आउँछ । यो शरद ऋतुमा पाक्छ र सुन्तला रंगमा परिणत हुन्छ । काण्ड भनिने क्यालिक्स पछाडि रहन्छ । जापानी हलुवावेदको हाँगा र पातहरू रौंदार हुन्छन्, र फल सानो हुन्छ । हलुवावेद फलको पाक्ने समय वर्षैपिच्छे धेरै फरक हुन्छ । फलफूलका रूखहरूलाई प्रहार गर्दा वा चोट पुर्‍याउँदा फूलको कोपिला बन्ने र फल लाग्ने काम बढ्छ भन्ने कुरा ज्ञात छ, र रिङ बार्किङ, जसमा बोक्रामा गोलाकार काटिन्छ, रूखको बीउ बगैंचामा पनि रोपिन्छ । फलहरू कुकुर , बाँदर , काग र अन्य जनावरहरूले पनि खान्छन्, र बीउहरू मानव बस्ती नजिकैको पहाडी जंगलमा पाउन सकिन्छ जहाँ तिनीहरू अंकुराउन सक्छन् ।

जाडोयामका कोपिलाहरू वैकल्पिक, गोलाकार-त्रिकोणीय र छोटो कपाल भएका हुन्छन् । हाँगाहरूको अन्त्यमा एउटा अन्तिम कोपिला हुन्छ, त्यसको मुनि पार्श्व कोपिलाहरू हुन्छन् र ४ देखि ५ वटा कोपिलाका तराजुहरू हुन्छन् । पातका दागहरू गोलाकार कोपिला पछाडि र पार्श्व कोपिलाको ठीक तल अवस्थित हुन्छन्, अर्धवृत्ताकार हुन्छन् र एकल भास्कुलर बन्डल दाग हुन्छन् ।

विषाक्तता

काँचो हलुवावेदमा घुलनशील ट्यानिन शिबुल हुन्छ, जुन कमजोर एसिडको सम्पर्कमा आएपछि पेटमा पोलिमराइज हुन्छ र ग्लुइ कोगुलम, "फूडबल" वा फाइटोबेजोर बनाउँछ , जुन पेटको अन्य पदार्थसँग जोडिन सक्छ। यी फाइटोबेजोरहरू प्रायः धेरै कडा हुन्छन् र स्थिरतामा लगभग काठको हुन्छन्। ८५% भन्दा बढी फाइटोबेजोरहरू कच्चा हलुवावेदको सेवनले गर्दा हुन्छन्। हलुवावेद बेजोरहरू (डायोस्पायरोबेजोरहरू) प्रायः फल उब्जाउने क्षेत्रहरूमा महामारीमा देखा पर्दछ।

प्रयोग

हलुवावेद ताजा, सुकेको, काँचो वा पकाएर खाइन्छ । ताजा खाँदा, तिनीहरू सामान्यतया स्याउ जस्तै काट्ने आकारको स्लाइसमा पूरै खाइन्छ र बोक्रा पनि खान सकिन्छ, यद्यपि छाला खान योग्य हुन्छ। पाकेको हलुवावेद उपभोग गर्ने एउटा तरिका, जसको बनावट नरम हुन सक्छ, त्यो हो माथिल्लो पातलाई चक्कुले निकालेर चम्चाले मासु निकाल्नु। पाकेको हलुवावेदको माथिल्लो पात हटाएर, फललाई आधा भाँचेर, र भित्रबाट बाहिरबाट टोकेर पनि खान सकिन्छ। मासु कडा देखि नरम सम्म हुन्छ र काँचो भएको कारणले गर्दा बलियो हुँदा, स्याउ जस्तो क्रन्च हुन्छ। केही प्रजातिहरू पूर्ण रूपमा नपाकेसम्म पूर्ण रूपमा अखाद्य हुन्छन्, जस्तै अमेरिकी हलुवावेद ( डायोस्पायरोस भर्जिनियाना ) र डायोस्पायरोस डिगिना । पातहरू टिसेन बनाउन प्रयोग गर्न सकिन्छ र बीउहरू भुटेर पनि खान सकिन्छ।

सुकेको

चीन, कोरिया, जापान र भियतनाममा, बाली टिपेपछि हलुवावेदहरू दुई देखि तीन हप्तासम्म बाहिर परम्परागत हातले सुकाउने प्रविधिहरू प्रयोग गरेर तयार गरिन्छ। त्यसपछि फललाई बजारमा पठाउनु अघि धेरै दिनसम्म तातोमा सुकाइन्छ, सुक्खा फलको रूपमा बेचिन्छ । जापानमा, सुकेको हलुवावेदको फललाई होशिगाकी , चीनमा शिबङ (柿餠), कोरियामा गोटगाम वा जियोन्सी (乾枾), र भियतनाममा होङ खो (紅枯) भनिन्छ । यसलाई खाजा वा मिठाईको रूपमा खाइन्छ र अन्य पाक उद्देश्यका लागि प्रयोग गरिन्छ।

पोषण

हलुवावेदमा स्याउको तुलनामा आहार फाइबर र केही आहार खनिजहरूको मात्रा बढी हुन्छ , तर समग्रमा यो सूक्ष्म पोषक तत्वहरूको महत्त्वपूर्ण स्रोत होइन , म्यांगनीज ( दैनिक मूल्यको १७% , DV) र प्रोभिटामिन A बिटा-क्यारोटिन (१०% DV, प्रति १००-ग्राम मात्रामा कच्चा जापानी पर्सिमनको लागि तालिका) बाहेक । कच्चा अमेरिकी पर्सिमन भिटामिन सी (प्रति १०० ग्राममा ८०% DV) र फलाम (१९% DV) को समृद्ध स्रोत हो।