समतट

समतट
तेस्रो शताब्दी ईपूर्व–१३औँ शताब्दी
प्रतीकचिह्न
आम भाषाहरू	मागधी प्राकृत, संस्कृत
धर्म	हिन्दु धर्म
सरकार	राजतन्त्र
इतिहास
• स्थापित	तेस्रो शताब्दी ईपूर्व
• विस्थापित	१३औँ शताब्दी
पूर्ववर्ती उत्तरवर्ती वङ्ग राज्य पाल साम्राज्य सेन वंश

समतट पूर्वी भारतीय उपमहाद्वीपमा बङ्गालको एक प्राचीन भूराजनीतिक विभाजन थियो। सौनागौराको ग्रीको-रोमन विवरण समतटको राज्यसँग जोडिएको छ। यसको भूभाग हालको पूर्वी बङ्गलादेश (विशेष गरी ढाका विभाग, सिलेट विभाग, बरिसाल विभाग र चट्टोग्राम विभाग) र म्यान्मारको राखिन राज्यका केही भागसँग मेल खान्छ। यस क्षेत्रले बङ्गालको मेघना नदीको भागलाई समेटेको छ। यस क्षेत्रमा हिन्दु धर्म र मुस्लिम विजयको पुनरुत्थान हुनुभन्दा पहिले यो बौद्ध सभ्यताको केन्द्र थियो।

वारी-बटेश्वर भग्नावशेषमा पुरातात्विक प्रमाणहरू, विशेष गरी चिह्नित सिक्काहरूले सङ्केत गर्दछ कि समतट मौर्य साम्राज्यको एक प्रान्त थियो। मौर्य शासनको पतन पछि यस क्षेत्रले एक विशिष्ट बौद्ध पहिचान प्राप्त गरेको थियो। भारतीय सम्राट समुद्रगुप्तको इलाहाबाद स्तम्भशिलालेखमा समतटलाई सहायक राज्यको रूपमा वर्णन गरिएको छ।

१३औँ शताब्दीमा पश्चिमी बङ्गालमा मुस्लिम विजयबाट बचेका सेन राजाहरूका लागि समतटलाई आश्रयस्थलको रूपमा उल्लेख गरिएको छ। यो क्षेत्र अन्ततः दिल्ली सल्तनतको सेनाद्वारा अवशोषित भयो।

नाम

समतटलाई समतट/सकनाट/सङ्कट/संकानत लगायत विभिन्न समान नामले वर्णन गरिएको छ। संस्कृतमा, समको अर्थ बराबर र तटको अर्थ समुद्री किनार हो।

इतिहास

सम्राट अशोकको मृत्यु पछि मौर्य साम्राज्यको पतन भयो र बङ्गालको पूर्वी भाग समतट राज्य बन्यो। तत्कालीन राज्यका शासकहरू अज्ञात नै छन्। गुप्त साम्राज्यको समयमा, भारतीय सम्राट समुद्रगुप्तले समतटलाई "सीमान्त राज्य" को रूपमा लिपिबद्ध गरे जसले वार्षिक भुक्तान अर्पण गर्दछ।

समतट बौद्ध धर्मको एक समृद्ध केन्द्र थियो। धर्मनिष्ठ तान्त्रिक बौद्ध धर्मावलम्बीका रूपमा देव र चन्द्रहरूले मैनामतीको पुरातात्विक स्थलमा आफ्नो धार्मिक तथा प्रशासनिक केन्द्र स्थापना गरे। चन्द्रहरू समुद्री यात्रा सञ्जालका लागि पनि उल्लेखनीय थिए। समतटका बन्दरगाहहरू हालको म्यानमार, थाइल्यान्ड, इन्डोनेसिया र भियतनामका बन्दरगाहहरूसँग जोडिएका थिए। दक्षिणपूर्वी एसियामा महायान बौद्ध धर्मको प्रसारमा चन्द्रहरूले भूमिका खेलेको हुन सक्छ। काँसाका मूर्तिहरू जाभाले समतटबाट आयात गरेको हुन सक्छ। श्रीविजय साम्राज्यका पाल दरबारका दूतावासहरू दक्षिणपूर्वी बङ्गालको बन्दरगाह हुँदै गएको हुन सक्छ। अरब खाताहरूले उडिसा र श्रीलङ्कासँगको व्यापारिक मार्गहरू पनि उल्लेख गरेका छन्। १०औँ शताब्दीमा इन्डोनेसियामा पानीजहाज दुर्घटनाले बङ्गालसँग समुद्री सम्पर्कको प्रमाण दिन्छ।

समतटले १३औँ शताब्दीसम्म यस क्षेत्रको इतिहासमा महत्वपूर्ण भूमिका निर्वाह गरिरहेको थिइन्। बङ्गालमा मुस्लिम विजयको समयमा, समतटले सेन राजाहरूको अन्तिम शरणको रूपमा सेवा गरेको थियो। यसको पतन भारतमा बौद्ध धर्मको पतनसँग मिल्दोजुल्दो थियो।