माइतीघर मण्डल

माइतीघर मण्डला

माइतीघर मण्डलामा फहराई रहेको नेपालको झण्डा

माइतीघर मण्डलाको मौलिक नाम फिब्वः ख्यः हो। माइतीघर मण्डला काठमाडौँको माइतिघरमा अवस्थित एक खुला ठाउँ (पार्क) हो। जहाँ मानिसहरु स–साना राजनीतिक जमघट देखि ठूला आन्दोलनको प्रदर्शन गर्ने थलोको रूपमा परिचित भएको छ ।कुनै राजनीतिक दल तथा विभिन्न संघसंस्थाहरूले सरकारसँग आफ्नो कुनै माग तथा विचार भएमा पनि यसै थलोको उपयोग गरी प्रचारबाजी गर्ने गरेको पाइन्छ । विक्रम सम्बत् २०५७ सालमा ११औं सार्क शिखरको सम्मेलन आयोजना हुने बेलामा यस क्षेत्रको चारैतिर रहेका बस्तीलाई व्यवस्थापन गरी मण्डलाको निर्माण गरिएको थियो । यस कार्यमा तत्कालीन मेयर केशव स्थापित तथा रिञ्चिन योञ्जनको सक्रियतामा सम्भव भएको थियो । जम्मा १७ दिनमा यसको निर्माण कार्य सम्पन्न गरिएको थियो ।

इतिहास

माइतीघरको इतिहासले पुरानो समयदेखि आधुनिक समयमा विकासक्रमको यात्रा गरेको छ। यस क्षेत्रको नामाकरण नेपालको पहिलो कथानक चलचित्र माइतीघर को नाममा गरिएको थियो, जुन १९६५ मा निर्माण भएको थियो। यो चलचित्रको प्रचारका लागि यो स्थानमा स्थापित गरिएको कार्यालयबाट माइतीघरको नामले यो क्षेत्र परिचित भएको हो।

शहरको फराकिलो पार्ने अभियानको क्रममा सन् २००१ मा सार्क सम्मेलनको आयोजना हुँदा काठमाडौंको यो क्षेत्रलाई व्यवस्थित र सौन्दर्यपूर्ण बनाउन मण्डला बनाइएको हो। यस मण्डलाको सौन्दर्यीकरणमा काठमाडौं महानगरपालिकाका तत्कालीन मेयर केशव स्थापित र कलाकार वत्सगोपाल वैद्यको महत्त्वपूर्ण योगदान रहेको छ।

नामकरण

माइतीघर मण्डलाको मौलिक नाम [[फिब्वः ख्यः]] हो। पहिले यहाँ "माइतीघर" चलचित्रको पोस्टर र सूचना बोर्ड राखिएको थियो। यस चलचित्र र अन्य सन्दर्भहरूमा व्यापक रुपमा प्रयोग हुन थालेपछि माइतीघर नामले स्थायित्व पायो। अहिले यो ठाउँलाई नेपाली नागरिकहरूबीच आफ्नो अधिकार र आवाज प्रस्तुत गर्ने स्थानको रूपमा चिरपरिचित बनाएको छ।

स्थानिक संरचना

माइतीघर मण्डला, सिंहदरबार र थापाथली बिचमा अवस्थित छ, र काठमाडौंको वडा नं ११ अन्तर्गत पर्दछ। पूर्वतिर नयाँ बानेश्वर, पश्चिमतिर भद्रकाली, उत्तरतिर सिंहदरबार र दक्षिणतिर थापाथली रहेको यो क्षेत्र मुख्यतः अरनिको राजमार्ग को विस्तारित अंश हो।

महत्व र प्रयोग

माइतीघर मण्डला अब नेपालको अभिव्यक्ति स्वतन्त्रताको प्रतीकका रूपमा स्थापित भएको छ। विभिन्न राजनीतिक आन्दोलन, विरोध प्रदर्शन, र जनचेतना अभियानका लागि यो मण्डलालाई उपयोग गरिँदै आएको छ। दोस्रो जनआन्दोलन यता, यो मण्डलामा दैनिक रूपमा विभिन्न समूह र अभियानहरूले आफ्ना माग राख्ने कार्य गरिरहेका छन्।

भारतको जन्तर मन्तर र लण्डनको हाइड पार्क जस्तै, माइतीघर मण्डला पनि अहिले नागरिक आवाजको थलो बनेको छ। यहाँ राजनीतिक दलका नेता, नागरिक अधिकारकर्मी, युवा अभियन्ता, र समाजका अन्य वर्गले आफ्ना मुद्दाहरू उजागर गर्न नियमित रूपमा सभा र प्रदर्शन गर्ने गरेका छन्।

वर्तमान परिस्थिति

हाल माइतीघर मण्डलामा गर्न सकिने प्रदर्शनहरूको लागि विशेष अनुमति आवश्यक पर्ने कानूनी प्रावधानहरू लागू भएका छन्। यद्यपि यो क्षेत्र प्रदर्शन र सभाहरूका लागि खुला भए तापनि सिंहदरबार वरपर सुरक्षाको कारणले केही समयमा सीमितता राखिएको छ।

भविष्यको सम्भावना

माइतीघर मण्डलाको संरक्षण र व्यवस्थापनको लागि विभिन्न योजनाहरू अगाडि सारिएको छ। [[काठमाडौं महानगरपालिका]] र अन्य निकायहरू मण्डलाको सौन्दर्य, व्यवस्थित प्रयोग, र सार्वजनिक पहुँचलाई सुधार्न योजना बनाइरहेका छन्। यसले नागरिक आवाजको सार्थक प्रयोगका लागि अझ प्रभावकारी थलोको रूपमा भूमिका निर्वाह गर्ने अपेक्षा गरिएको छ।

अन्य ऐतिहासिक महत्व

माइतीघर मण्डलाले काठमाडौंको सांस्कृतिक र ऐतिहासिक सम्पदाको रुपमा पनि पहिचान पाएको छ। प्रारम्भिक समयमा यो क्षेत्र विभिन्न धार्मिक अनुष्ठानहरू, सांस्कृतिक पर्व, र ऐतिहासिक चाडबाडका लागि प्रयोग गरिन्थ्यो। साथै यस स्थानको प्राचीन नाम "फिब्वः ख्यः" (बालुवा मिसिएको चौर) रहन गएको उल्लेख पाइन्छ, जसले यसको प्राचीनता र ऐतिहासिक महत्त्वलाई उजागर गर्दछ।

समसामयिक प्रयोग र सार्वजनिक धारणा

आजको समयमा माइतीघर मण्डला कुनै पनि सामाजिक मुद्दाहरूमा आम नागरिक, आन्दोलनकर्मी र युवाहरूको चासोको केन्द्र बनिरहेको छ। यहाँ भइरहेको विरोध प्रदर्शनहरूले विभिन्न मुद्दाहरूमा सरकारलाई दबाब सिर्जना गर्न महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्दै आएको छ। यसको उदाहरणका रूपमा नेपालको संविधान २०७२ को मस्यौदा सार्वजनिक हुँदा नागरिक आवाजलाई बुलन्द गर्न गरिएको प्रदर्शनले पनि माइतीघरको भूमिका अझ बलियो बनाएको देख्न सकिन्छ।

सन्दर्भहरू

• "माइतीघर मण्डला: प्रदर्शनको प्रमुख थलो" (नेपालीमा), अन्तिम पहुँच २०२४-११-१०। 
• "लुमधि अजिमा भद्रकालीको महिमा" (नेपालीमा), अन्तिम पहुँच २०२४-११-१०। 
• डंगोल, प्रेममान (२०२१), उपत्यकाका तान्त्रिक अष्टमातृका (नेपालीमा), नगरिक न्युज। 
• "माइतीघर मण्डला: नेपालका प्रमुख विरोध प्रदर्शन स्थल", गोरखापत्र, अन्तिम पहुँच २०२४-११-१०।