भारतीय निर्वाचन आयोग

भारतीय निर्वाचन आयोग

भारत निर्वाचन आयोग
संवैधानिक निकाय विवरण
गठन	२५ जनवरी १९५० (१९५०-०१-25) (पछि राष्ट्रिय मतदाता दिवस को रूपमा मनाइयो)
अधिकार क्षेत्र	कानून र न्याय मन्त्रालय, भारत सरकार
प्रधान कार्यालय	निर्वाचन सदन, अशोका रोड, नयाँ दिल्ली २८°३७′२६″उ॰ ७७°१२′४०″पू॰
कर्मचारीहरू	300 को आसपास
संवैधानिक निकाय कार्यकारीहरू	राजीव कुमार (निजामती कर्मचारी), भारतको मुख्य निर्वाचन आयुक्त अनुप चन्द्र पाण्डेय, (भारतीय प्रशासनिक सेवानिवृत्त), भारतको निर्वाचन आयुक्त अरुण गोयल, IAS(Retd.), भारतको निर्वाचन आयुक्त
वेबसाइट	Official Website

भारतीय निर्वाचन आयोग (ECI) एक संवैधानिक निकाय हो। यसलाई भारतको संविधानले देशमा निर्वाचन सञ्चालन र नियमन गर्न स्थापना गरेको हो। संविधानको धारा ३२४ ले संसद, राज्य व्यवस्थापिका, भारतको राष्ट्रपतिको कार्यालय र भारतका उपराष्ट्रपतिको कार्यालयको निर्वाचनको रेखदेख, निर्देशन र नियन्त्रणको अधिकार निर्वाचन आयोगमा निहित हुने व्यवस्था गरेको छ। तसर्थ, निर्वाचन आयोग एक अखिल भारतीय निकाय हो कि यो केन्द्रीय सरकार र राज्य सरकार दुवैको साझा हो। [[१]]

यस निकायले लोकसभा, राज्यसभा, राज्य विधान सभा, राज्य विधान परिषद् र देशको राष्ट्रपति र उपराष्ट्रपतिको कार्यालयहरूको निर्वाचनको व्यवस्थापन गर्दछ। [[२]] [[३]] निर्वाचन आयोगले संविधानको धारा ३२४, र त्यसपछि जनप्रतिनिधित्व ऐन लागू गरेको छ । निर्वाचन सञ्चालन गर्दा प्रचलित कानूनले अपर्याप्त व्यवस्था गरेको अवस्थामा उपयुक्त ढङ्गले काम गर्ने संवैधानिक अधिकार आयोगलाई छ । यो स्थायी संवैधानिक निकाय हो।

संरचना

आयोगमा वर्तमानमा एक मुख्य निर्वाचन आयुक्त र दुइ निर्वाचन आयुक्त हुन्छन्। जब यो पहिला पटक १९५०मा गठित भयो तबदेखि र १५ अक्तूबर, सन् १९८९ सम्म केवल मुख्य निर्वाचन आयुक्त सहित यो एक एकल-सदस्यीय निकाय थियो। १६ अक्तूबर, 1989 देखि 1 जनवरी, 1990 सम्म यो आर. वी. एस. शास्त्री (मु.नि.आ.) र निर्वाचन आयुक्तका रूपमा एस.एस. धनोवा र वी.एस. सहगल सहित तीन-सदस्यीय निकाय बन्यो। 2 जनवरी, 1990 देखि 30 सितम्बर, 1993 सम्म यो एक एकल-सदस्यीय निकाय बन्यो र फेरि 1 अक्तूबर , 1993 देखि यो तीन-सदस्यीय निकाय बन्यो।

मतदान अधिकृतहरू घरबाट मतपत्र संकलन गर्न पुग्छन्

वर्तमानमा मुख्य निर्वाचन आयुक्त श्री राजीव कुमार र अन्य निर्वाचन आयुक्त अनुप चन्द्र पाण्डे र अरुण गोयल छन्।

मुख्य निर्वाचन आयुक्त

मुख्य लेख: भारतीय मुख्य निर्वाचन आयुक्त

निर्वाचन आयुक्तहरूको नियुक्ति एवं कार्यावधि

मुख्य निर्वाचन आयुक्त र अन्य निर्वाचन आयुक्तहरूको नियुक्ति भारतको राष्ट्रपतिले गर्दछन। मुख्य निर्वाचन आयुक्तको कार्यकाल ६ वर्ष वा ६५ साल, जो पहिला हो,को हुन्छ जबकि अन्य निर्वाचन आयुक्तहरूको कार्यकाल ६ वर्ष वा ६२ साल, जो पहिला हो,को हुन्छन्। निर्वाचन आयुक्तको सम्मान र वेतन भारतका सर्वोच्च न्यायलयका न्यायधीशका सामान हुन्छ। मुख्य निर्वाचन आयुक्तलाई संसद द्वारा महाभियोगको प्रक्रियाबाट नैं हटाउन सकिन्छन्।

बाह्य कडीहरू

• निर्वाचन आयोगको आधिकारिक जालस्थल
• भारतका सबै प्रान्तहरू एवं केन्द्र-शासित प्रदेसहरूका मुख्य निर्वाचन अधिकारिहरूका जालस्थलको सूची
• ईराक निर्वाचनहरूमा भारतीय निर्वाचन आयोगका सहयोगका बारेमा टेलीग्राफमा छपी खबर
• इंटरनेटमा निर्वाचन आयोग द्वारा जारी मतदाता सूची वेब्याक मेसिन अभिलेखिकरण २००७-०२-१० मिति विकल्प: 'मतदाताको नाम' तपाईँ विधानसभा क्षेत्र, एवं लोकसभा क्षेत्रानुसार पनि मतदाता सूची पा सक्छौं, वा फेरि पोलिंग बूथका अनुसार पनि।