किशोर कुमार

किशोर कुमार गांगुली
किशोर कुमार
व्यक्तिगत विवरण
वास्तविक नाम	आभास कुमार गांगुली
जन्म	४ अगस्त, १९२९ खंडवा, बृटिसकालिन भारत (हाल मध्यप्रदेश)
मृत्यु	१३ अक्टोबर, १९८७
विधा	पार्श्व गायक
पेशा	गायक, चलचित्र अभिनेता

किशोर कुमार जन्मनाम आभाष कुमार गांगुली (४ अगस्त, १९२९ - १३ अक्टोबर, १९८७) भारतीय सिनेमाका सबै भन्दा प्रसिद्ध पार्श्वगायक मध्येका एक हुन् । यिनी अभिनेता, गीतकार, संगीतकार, निर्माता, निर्देशक, तथा पटकथा लेखक पनि थिए।

व्यक्तिगत जीवन

किशोर कुमार को जन्म ४ अगस्त १०२९ मा हाल मध्य प्रदेश मा पर्ने खंडवा शहरमा भएको थियो। किशोर कुमारको वास्तविक नाम आभास कुमार गांगुली थियो। किशोर कुमार माइला सन्तान थिए। उनले आफ्नो जीवन का हरेक क्षणमा खंडवाको सम्झना गर्थे। तिनी जहिलेपनि कुनै सार्वजनिक मंचमा या कुनै समारोहमा आफ्नो कर्यक्रम प्रस्तुत गर्दथे शान सँग भन्थे किशोर कुमार खंडवे वाला।

शिक्षा

किशोर कुमारले इन्दौरको क्रिश्चियन कलेजमा पढेका थिए। कलेजको क्यान्टीनबाट उधारोमा खान र साथीहरु लाई खुवाउने उनको बानी थियो । त्यो समय १०-२० पैसा बाँकीको पनि धेरै ठूलो अर्थ थियो। किशोर कुमारको क्यान्टीनमा तिर्ने रकम बढेर पाँच रुपया बाह्र आना पुगेछ। क्यान्टीन मालिक जब तिनलाई आफ्नो पाँच रुपया बाह्र आना तिर्न भन्थे, तिनीहरु क्यान्टीनमा बसेर टेबलमा गिलास, र चम्मच बजाएर पाँच रुपया बाह्र आना भन्दै गीत गाउँथे। उनको कुरा सुन्दैनथे। पछिमा उनले आफ्नो एक गीतमा यस पाँच रुपया बाह्र आना शव्दलाई सुन्दर तरिकाले प्रयोग गरे। उनका सहपाठी बाहेक कम मानिसहरु लाई पाँच रुपया बाह्र आना गीतको पछाडीको कथा थाहा छ।

अभिनयको आरम्भ

किशोर कुमारको फिल्मी यात्राको शुरुवात एक अभिनेता का रूपमा चलचित्र शिकारी (१९४६)बाट भएको थियो। यस चलचित्रमा उनका दाजू अशोक कुमार ले प्रमुख भूमिका निभाएका थिए। किशोरलाई पहिलो पल्ट गाउने मौका मिल्यो १९४८ मा बनेको चलचित्र जिद्दीमा । जसमा उनले देव आनन्द का लागि गाएका थिए। किशोर कुमार के. एल. सहगल का प्रशंसक थिए, यसैले उनले यो गीत उनैको शैलीमा गाए। "जिद्दी" को सफलता का बाबजूद उनलाई न त परिचय मिल्य न कुनै खास काम मिल्यो। उनले १९५१ मा फणी मजूमदार द्वारा निर्मित चलचित्र ' आन्दोलन' मा हीरो का रूपमा काम गरे तर चलचित्र फ्लप भयो। १९५४मा उनले बिमल राय को 'नौकरी'मा एक बेरोजगार युवक को संवेदनशील भूमिका गरेर आफ्नो जबर्दस्त अभिनय कला देखाए। बल्ल यसबाट उनी परिचित बने। यस पछि १९५५मा बनेको " बाबु रे बाप", १९५६मा "नयाँ दिल्ली", १९५७मा "मि. मेरी" र "आशा", र १९५८मा बनेको "चलती का नाम गाडी" जसमा किशोर कुमार ले आफ्नो दुइटै दाजूभाइ अशोक कुमार र अनूप कुमारका साथ काम गरे। यसमा अभिनेत्री थिइन् मधुबाला।

अझ रमाइलो कुरा के छ भने किशोर कुमारका शुरुवातका धेरै फिल्महरूमा मोहम्मद रफी ले किशोर कुमार का लागि पार्श्वगायन गरेका थिए। चलचित्र ‘रागिनी’ तथा ‘शरारत’मा किशोर कुमार लाई आफ्नो आवाज दिए र पारिश्रमिक लिए केवल एक रुपयाँ। कामका लागि किशोर कुमार सबै भन्दा पहिले एस डी बर्मनसँग गएका थिए। जसले पहिले पनि तिनलाई १९५० मा बनेको चलचित्र "प्यार"मा गाउने मौका दिएका थिए। एस डी बर्मन ले उनलाई फेरि "बहार" फिल्ममा एक गीत गाउने मौका दिए। "कुसुर आप की" र यो गीत धेरै हिट भयो।

गीत संगीतमा

शुरूमा किशोर कुमारलाई एस डी बर्मन र अन्य संगीत कारहरु ले अधिक गंभीरताबाट न लियो र तीबाट हल्के स्तर का गीत गवाए गए, किन भनें किशोर कुमार ले १९५७मा बनी चलचित्र "फंटूस"मा दुखी मन मेरा गीत आफ्नो यस्तो धाक जमाई कि जाने माने संगीतकारहरु लाई किशोर कुमार को प्रतिभा को फलाम मानना लडयो। यसका पछि एसडी बर्मन ले किशोर कुमारलाई आफ्नो संगीत निर्देशनमा धेरै गीत गाने को मौका दियो। आर डी बर्मन का संगीत निर्देशनमा किशोर कुमार ले 'मुनीम जी', 'टैक्सी ड्राइवर', 'फंटूश', 'नौ दुई ग्यारह', 'पेइंग गेस्ट', 'गाईड', 'ज्वेल थियोफ', 'प्रेमपुजारी', 'तेरे मेरा सपनाहरु' जस्तो फिल्महरूमा आफ्नो जादुई आवाजबाट फिल्मी संगीत का दीवानहरु लाई आफ्नो दीवाना बनयो लियो। एक अनुमान का किशोर कुमार ले वर्ष १९४०बाट वर्ष १९८० का बीच का आफ्नो करियर का बेला करीब ५७४बाट अधिक गाने गाए। किशोर कुमार ले हिन्दी का साथ नैं तमिल, मराठी, असमी, गुजराती, कन्नड, भोजपुरी, मलयालम र उडिया फिल्महरु का लागि बी गीत गाए। किशोर कुमारलाई आठ फिलिम फेयर अवार्ड मिले, तिनलाई पहिलो चलचित्र फेयर अवार्ड १९६९मा अराधना चलचित्र का गीत रूप तेरा मस्ताना प्यार मेरो दीवाना का लागि दियो गयो थियो। किशोर कुमार को खासियत यो थियो कि उनले देव आनन्दबाट लिएर राजेश खन्ना, अमिताभ बच्चन का लागि आफ्नो आवाज दी र यी सबै अभिनेताहरूमा उनको आवाज यस्तो रची बसी मानो किशोर आफू तिनका भित्र मौजूद हहरु। किशोर कुमार ले ८१ फिल्महरूमा अभिनय गरे र १८ फिल्महरूको निर्देशन पनि गरे। फिल्म 'पडोसन'मा उनले जस मस्त मौला मानिस का किरदारलाई निभाया त्यहि किरदार तिनीहरु जिंदगी भर आफ्नो असली जिंदगीमा निभाते रहे।

आपातकालमा

१९७५ मा देशमा आपातकाल का समय एक सरकारी समारोहमा भाग लिनबाट साफ मना गरेर दिनमा तत्कालीन सूचना एवं प्रसारण मन्त्री विद्याचरण शुक्ला ले किशोर कुमार का गीतहरु का आकाशवाणीबाट प्रसारित गरे जानेमा मा रोक लागयो दी थियो र किशोर कुमार का घरमा आयकर का छापे पनि डाले गए। तर किशोर कुमार ले आपात काल को समर्थन न गरे। यो दुर्भाग्य र शर्म को कुरा छ कि किशोर कुमार द्वारा बनाए गई धेरै फिल्महरु आयकर विभाग ले जप्त गरेर रखी छ र लावारिस स्थितिमा वहाँ आफ्नो दुर्दशामा आँसू बहा रही छ।

संघर्ष

किशोर कुमार ले भारतीय सिनेमा का ती स्वर्ण कालमा संघर्ष शुरु गरे थियो जब तिनका भाइ अशोक कुमार एक सफल ताराहरु का रूपमा स्थापित छ चुके थिए। दिलीप कुमार, राज कपूर, देव आनन्द, बलराज साहनी, गुरुदत्त, र रहामीान जस्तै कलाकारहरु का साथ नैं पार्श्व गायनमा मोहामी्मद रफी, मुकेश, तलत महामीूद र मन्नाडे जस्तै दिग्गज गायकहरूको बोलबाला थियो। किशोर कुमार को पहिलो विवाह रुमा देवी काबाट भए थियो, किन भनें चाँडै नैं विवाह टूट गई र यस का पछि उनले मधुबाला का साथ विवाह गरे। ती दौरमा दिलीप कुमार जस्तै सफल र शोहरत को बुलंदीहरूमा पहुँचे अभिनेता जहाँ मधुबाला जस्तो रूप सुंदरी को दिल न जीत पाए त्यहि मधुबाला किशोर कुमार को दोस्रो पत्नी बनी। १९६१मा बनी चलचित्र "झुमरु"मा दुइटै एक साथ आए। यो चलचित्र किशोर कुमारले नैं बनाए थियो र उनले आफू नैं यसको निर्देशन गरे थियो। यस का पछि दुइटै ले १९६२मा बनी चलचित्र "हाफ टिकट"मा एक साथ काम गरे जसमा किशोर कुमार ले यादगार कमेडी गरेर आफ्नो एक अलग छबि पेश गरयो। १९७६मा उनले योगिता बालीबाट विवाह को तर यी दुइटै को यो साथ मात्र केही महीनहरूको नैं रहयो। यसका पछि योगिता बाली ले मिथुन चक्रवर्तीबाट विवाह गरेर ली। १९८०मा किशोर कुमार ले चौथी विवाह लीना चंद्रावरकरबाट को जुन उमेरमा तिनका छोरा अमितबाट दुइ साल ठूलो थिइन्।

मनोज कुमार किशोर कुमार लाई लिएर एक यादगार किस्सा सुनाते छन्। एक पल्ट उनको चलचित्र ' उपकार ' का लागि किशोर कुमार लाई गाउन गाने का लागि आमंत्रित गरे त त्यो यो भन्एर भाग खडे भएका कि तिनीहरु त चलचित्र का हीरो का लागि नैं गाने गाते छन्, कुनै खल्नुयकमा फिल्माया जाने वाला गाउन न गा सक्त। किन भनें ' उपकार ' को यो गीत ' कसमे वादे प्यार वफा ...' जब हिट भयो त किशोर कुमार मनोज कुमार का नजिकै गए र भन्न लागे यति राम्रा गाने को मौका उनले छोड दियो। यसका साथ नैं उनले यो स्वीकार गर्नमा पनि अबेर नको कि मन्ना डे ले जस सुन्दरीबाट यस गाने लाई गाए छ यस्तो त म धेरै जन्महरु सम्म न गा सकूंगा। राम्रो नैं भयो कि मैने यस गाने लाई न गाए न त मानिसहरु यति राम्रा गीतमा मन्ना डे को यस सुन्दर आवाजबाट वंचित रह जाते।

बाहिरी लिङ्कहरू

• किशोर कुमारका हिन्दी गीत वेब्याक मेसिन अभिलेखिकरण २००५-१२-१४ मिति
• किशोरजीले गाएका केही गीत वेब्याक मेसिन अभिलेखिकरण २००८-०७-०८ मिति
• किशोर कुमार