मध्य प्रदेश

मध्य प्रदेश
राज्य
मध्य प्रदेशको प्रतीक
नामकरण: केन्द्रीय भूमिहरू
उपनाम:  "भारतको मुटु"
आदर्श वाक्य:  सत्यमेव जयते
राष्ट्रियगान: मेरा मध्य प्रदेश (मेरो मध्य प्रदेश)
भारतमा मध्य प्रदेशको स्थान
देश	भारत
क्षेत्र	मध्य भारत
पहिले	मध्य भारत विन्ध्य प्रदेश भोपाल राज्य
स्थापना	१ नोभेम्बर १९५६
राजधानी	भोपाल
सबै भन्दा ठुलो सहर	इन्दौर
जिल्ला	५२
सरकार
• अङ्ग	मध्य प्रदेश सरकार
विधायिका	एकसदनीय
• विधान सभा	मध्य प्रदेश विधान सभा (२३० सीटहरू)
राष्ट्रिय संसद	भारतीय संसद
• राज्‍य सभा	११ सीटहरू
• लोक सभा	२९ सीटहरू
उच्च अदालत	मध्य प्रदेश उच्च न्यायालय
क्षेत्रफल
• जम्मा	३०८२५२ किमी२ (११९०१७ वर्ग माइल)
• क्रम	२औँ
आयामहरू
• लम्बाइ	६०५ किलोमिटर (३७६ माइल)
• चौडाइ	८७० किलोमिटर (५४० माइल)
उन्नतांश	४०० मिटर (१३०० फिट)
उच्चतम उचाई (धुपगढ)	१३५२ मिटर (४४३६ फिट)
न्यूनतम उचाई	९० मिटर (३०० फिट)
जनसङ्ख्या  (२०११)
• जम्मा	७२६२६८०९
• क्रम	५औँ
• घनत्व	२४०/किमी२ (६००/वर्ग माइल)
• सहरी	२७.६३%
• ग्रामीण	७२.३७%
वासिन्दा	मध्य प्रदेशी
भाषा
• आधिकारिक	हिन्दी
• आधिकारिक लिपि	देवनागरी लिपि
समय क्षेत्र	युटिसी+०५:३० (भारतीय मानक समय)

मध्य प्रदेश मध्य भारतको एक राज्य हो। यसको राजधानी भोपाल हो, र सबैभन्दा ठुलो सहर इन्दौर हो, जबलपुर, उज्जैन, ग्वालियर, सागर, सतना, नर्मदापुरम, शहडोल, रेवा र मोरेना अन्य प्रमुख सहरहरू हुन्। मध्य प्रदेश क्षेत्रफलको आधारमा दोस्रो ठुलो भारतीय राज्य र ७२ मिलियन भन्दा बढी बासिन्दा भएको जनसङ्ख्याको आधारमा पाँचौं ठुलो राज्य हो। यसले उत्तरपूर्वमा उत्तर प्रदेश, पूर्वमा छत्तीसगढ, दक्षिणमा महाराष्ट्र, पश्चिममा गुजरात, र उत्तरपश्चिममा राजस्थान राज्यहरूसँग सीमा जोडेको छ।

इतिहास

चन्द्रगुप्त मौर्यले उत्तरी भारतलाई जितेर मौर्य साम्राज्य स्थापना गरे, जसमा सम्पूर्ण आधुनिक मध्य प्रदेश समावेश थियो। मौर्य शासकहरूमध्ये सबैभन्दा ठुलो अशोकले यसलाई जितेका थिएँ, यस क्षेत्रलाई बलियो नियन्त्रणमा ल्याए। मौर्य साम्राज्यको पतन पछि, इस्वी संवत् १ देखि तेस्रो शताब्दीमा यस क्षेत्रलाई शक, कुषाण, सातवाहन र धेरै स्थानीय वंशहरू बीच प्रतिस्पर्धा गरिएको थियो।

मध्ययुगीन कालमा राजपूत वंशहरूको उदय देखियो, जसमा मालवाका परमारहरू र बुन्देलखण्डका चन्देलहरू समावेश थिएँ। चन्देलहरूले खजुराहोमा राजसी हिन्दु-जैन मन्दिरहरू निर्माण गरे, जसले मध्य भारतमा हिन्दु मन्दिर वास्तुकलाको चरम प्रतिनिधित्व गर्दछ। यस समयमा उत्तरी र पश्चिमी मध्य प्रदेशमा गुर्जरा-प्रतिहार वंशको पनि प्रभुत्व थियो।

भूगोल

राज्यले नर्मदा नदीलाई फैलाएको छ, जुन विन्ध्य र सतपुरा पर्वत शृङ्खलाहरू बीच पूर्व र पश्चिम बग्छ; यी शृङ्खलाहरू र नर्मदा भारतको उत्तर र दक्षिणका बीचको परम्परागत सीमाहरू हुन्। मध्य प्रदेशको उच्चतम बिन्दु धुपगढ हो, जसको उचाइ १,३५० मिटर (४,४२९ फिट) छ। राज्यको पश्चिममा गुजरात, उत्तरपश्चिममा राजस्थान, उत्तरपूर्वमा उत्तर प्रदेश, पूर्वमा छत्तीसगढ र दक्षिणमा महाराष्ट्रले सीमा जोडेको छ।

जनसाङ्ख्यिकी

मध्य प्रदेशको जनसङ्ख्यामा धेरै जातीय समूह र जनजाति, जाति र समुदायहरू छन्। अनुसूचित जाति र अनुसूचित जनजातिले राज्यको जनसङ्ख्याको एक महत्वपूर्ण हिस्सा क्रमशः १५.६% र २१.१% ओगटेका छन्।

राज्यको आधिकारिक भाषा हिन्दी हो, जसलाई जनसङ्ख्याको दुई तिहाइ भन्दा बढीले बोल्छन् र सबै सरकारी कामहरूमा प्रयोग गरिन्छ। २०११ को जनगणना अनुसार, ९०.९% बासिन्दाहरूले हिन्दु धर्म अनुयायीहरू छन्, जबकि अल्पसंख्यकहरू मुस्लिम (६.६%), जैन (०.८%), बौद्ध (०.३%), ईसाई (०.३%), र सिख (०.२%) छन्।

प्रशासन

मध्य प्रदेश राज्य ५२ जिल्लाहरू मिलेर बनेको छ, जसलाई १० मण्डलहरूमा समूहबद्ध गरिएको छ। २०२० सम्म, राज्यमा ५२ जिल्ला पञ्चायतहरू, ३७६ तहसील, ३१३ जनपद पञ्चायतहरू, र २३०४३ ग्राम (गाउँ) पञ्चायतहरू छन्। राज्यका नगरपालिकाहरूमा १८ नगर निगम, १०० नगरपालिका र २६४ नगर पञ्चायतहरू छन्।