गोवा
गोवा | |
|---|---|
| गोवा राज्य | |
 भारतमा गोवाको स्थान | |
| निर्देशाङ्क: १५°३०′०″उ ७३°४९′४८″पू / 15.50000°N 73.83000°E | |
| देश |  भारत |
| क्षेत्र | पश्चिम भारत |
| पहिले | गोवा, दमन र दीव |
| सङ्घमा भर्ना | १९ डिसेम्बर १९६१ |
| स्थापना | ३० मे १९८७ |
| राजधानी | पणजी |
| सबै भन्दा ठुलो सहर | भास्को दा गामा, गोवा |
| जिल्ला | २ |
| सरकार | |
| • अङ्ग | गोवा सरकार |
| विधायिका | एक सदनात्मक |
| • विधान सभा | गोवा विधान सभा (४० सिट) |
| राष्ट्रिय संसद | भारतीय संसद |
| • राज्य सभा | १ सिट |
| • लोक सभा | २ सिट |
| उच्च न्यायालय | बम्बई उच्च न्यायालय |
| क्षेत्रफल | |
| • जम्मा | ३७०२ किमी२ (१४२९ वर्ग माइल) |
| • क्रम | २८औँ |
| उच्चतम उचाई | १०२६ मिटर (३३६६ फिट) |
| न्यूनतम उचाई (अरब सागर) | ० मिटर (० फिट) |
| जनसङ्ख्या (२०२५)[२] | |
| • जम्मा | १५९१००० |
| • क्रम | २८औँ |
| • घनत्व | ३८०/किमी२ (१०००/वर्ग माइल) |
| • सहरी | ७७.८९% |
| • ग्रामीण | २२.११% |
| वासिन्दा | गोवाली |
| भाषा | |
| • आधिकारिक | कोङ्कणी[३] |
| • अतिरिक्त अधिकारी | मराठी[४] र अङ्ग्रेजी[५] |
| • आधिकारिक लिपि | देवनागरी लिपि |
| कुल ग्राहस्थ उत्पादन | |
| • श्रेणी | २३औँ |
| • प्रतिव्यक्ति | (दोस्रो) |
| समय क्षेत्र | युटिसी+०५:३० (भारतीय मानक समय) |
| मानव विकास सूचकाङ्क (२०२२) |  ०.७६० उच्च[६] (पहिलो) |
| साक्षरता दर (२०२५) | ९९.७%[७] (दोस्रो) |
| वेबसाइट | goa |
गोवा भारतको दक्षिणपश्चिमी तटमा कोङ्कण क्षेत्र भित्र अवस्थित एक राज्य हो, जुन भौगोलिक रूपमा पश्चिमी घाटहरूले दक्खिन उच्च पहाडी भूभागबाट अलग गरेको छ। यसको उत्तरमा महाराष्ट्र र पूर्व र दक्षिणमा कर्नाटक राज्यहरू छन्, जसको पश्चिमी तटरेखा अरब सागरले बनेको छ। यो क्षेत्रफलको गणितले भारतको सबैभन्दा सानो र जनसङ्ख्याको गणितले चौथो सबैभन्दा सानो राज्य हो। पणजी राज्यको राजधानी हो, जबकि वास्को दा गामा जनसङ्ख्याको गणितले यसको सबैभन्दा ठुलो सहर हो। राज्यको आधिकारिक भाषा कोङ्कणी हो, जुन यसका अधिकांश बासिन्दाहरूले बोल्छन्।
१६औँ शताब्दीको सुरुमा व्यापारिको रूपमा उपमहाद्वीपमा पहिलो पटक यात्रा गरेका पोर्तगालीहरूले त्यसको केही समयपछि नै यसलाई जितेका थिए। गोवा पोर्तगाली साम्राज्यको एक विदेशी क्षेत्र बन्यो र त्यसबेला पोर्तगाली भारत भनेर चिनिने भाग बन्यो, डिसेम्बर १९६१ मा भारतद्वारा विलय नभएसम्म लगभग ४५१ वर्षसम्म पोर्तगाली शासनमा रहेको थियो। मडगाउँको ऐतिहासिक सहरले अझै पनि उपनिवेशीकरणको सांस्कृतिक विरासतलाई प्रतिबिम्बित गर्दछ।
नामकरण
[सम्पादन गर्नुहोस्]"गोवा" सहरको नामको उत्पत्ति स्पष्ट छैन। प्राचीन साहित्यमा, गोवालाई गोमाञ्चल, गोपकपट्टण, गोपकपट्टम, गोपकपुरी, गोवापुरी, गोवेम र गोमान्तक जस्ता धेरै नामहरूले चिनिन्थ्यो। गोवाका अन्य ऐतिहासिक नामहरू सिन्धपुर, सान्डाबुर र महास्सपट्टम हुन्।[८]
भूगोल
[सम्पादन गर्नुहोस्]गोवाले ३,७०२ वर्ग किलोमिटर (१,४२९ वर्ग माइल) क्षेत्रफल ओगटेको छ। यो १४°५३'५४" उत्तर र १५°४०'००" उत्तर अक्षांश र ७३°४०'३३" पूर्व र ७४°२०'१३" पूर्व देशान्तरको बीचमा अवस्थित छ।
गोवा कोङ्कण भनेर चिनिने तटीय देशको एक भाग हो, जुन पश्चिमी घाट पहाडहरूको शृङ्खलामा उठेको ढलान हो, जसले यसलाई दक्खिन पठारबाट अलग गर्दछ। सबैभन्दा अग्लो बिन्दु सोन्सोगोर चुचुरो हो, जसको उचाइ १,०२६ मिटर (३,३६६ फिट) छ। गोवामा १६० किलोमिटर (९९ माइल) को तटरेखा छ।
गोवाका वन्यजन्तु आरक्षहरूमा १५१२ भन्दा बढी अभिलेखित प्रजातिका बोटबिरुवाहरू, २७५ भन्दा बढी प्रजातिका चराहरू, ४८ भन्दा बढी प्रकारका जनावरहरू र ६० भन्दा बढी प्रजातिका सरीसृपहरू पाइन्छन्। नन्द ताल गोवाको पहिलो र एकमात्र रामसार सिमसार स्थल हो।
जनसाङ्ख्यिकी
[सम्पादन गर्नुहोस्]भारतको जनगणना, सन् २०११ अनुसार गोवामा १४ लाख बासिन्दाहरू छन्, जसले गर्दा यो सिक्किम, मिजोरम र अरुणाचल प्रदेश पछि भारतको चौथो सबैभन्दा कम जनसङ्ख्या भएको राज्य बनेको छ। गोवाको जनसङ्ख्या घनत्व प्रति वर्ग किलोमिटर ३९४ छ जुन राष्ट्रिय औसत ३८२ प्रति वर्ग किलोमिटर भन्दा बढी हो।
गोवा सहरी जनसङ्ख्याको सबैभन्दा बढी अनुपात भएको राज्य हो जहाँ ६२.१७% जनसङ्ख्या सहरी क्षेत्रमा बसोबास गर्छ। लिङ्ग अनुपात ९७३ महिला प्रति १,००० पुरुष छ। २००७ मा जन्मदर प्रति १,००० मानिसहरूमा १५.७० थियो। अनुसूचित जाति र अनुसूचित जनजाति जनसङ्ख्याको क्रमशः १.७४% र १०.२३% छन्। २०११ को जनगणना अनुसार, ७६% भन्दा बढी जनसङ्ख्या गोवामा जन्मिएको थियो, जबकि राज्यमा आउने आधाभन्दा बढी आप्रवासीहरू छिमेकी राज्य कर्नाटक र महाराष्ट्रबाट आएका छन्।[११]
देवनागरी लिपिमा कोङ्कणी गोवाको एकमात्र आधिकारिक भाषा हो, तर यसमा मराठीलाई "सबै वा कुनै पनि आधिकारिक उद्देश्यका लागि" पनि प्रयोग गर्न सकिन्छ भन्ने व्यवस्था गरिएको छ। पोर्तगाली औपनिवेशिक शासनकालमा पोर्तगाली एकमात्र आधिकारिक भाषा थियो। सरकारले मराठीमा प्राप्त पत्राचारको उत्तर मराठीमा दिने नीति पनि राखेको छ।[११]
राज्यका लगभग ६६.११% मानिसहरूले कोङ्कणी भाषालाई पहिलो भाषाको रूपमा बोल्छन्, तर लगभग सबै गोवावासीहरू कोङ्कणी बोल्न र बुझ्न सक्छन्। ठुलो जनसङ्ख्याले अङ्ग्रेजी पनि बोल्न र बुझ्न सक्छन्। २०११ को जनगणना अनुसार राज्यका अन्य भाषिक समूहहरूमा मराठी (१०.८९%), हिन्दी (८.६४%), कन्नड (४.६५%), उर्दु (२.८३%), र पोर्तगाली (१%) भाषीहरू छन्।[१२]
- हिन्दु धर्म (६६.०८%)
- ईसाई धर्म (२५.१%)
- इस्लाम धर्म (८.३३%)
- सिख धर्म (०.१%)
२०११ को जनगणना अनुसार, १,४५८,५४५ जनसङ्ख्यामा, ६६.१% हिन्दु, २५.१% ईसाई, ८.३% मुस्लिम र ०.१% सिख थिए।[१३]
सन्दर्भ सामग्रीहरू
[सम्पादन गर्नुहोस्]- ↑ Nadaf, F M (अप्रिल २०१९), "Geographical Diagnosis of Goa's Tourism beyond Sun and Sand", Online International Interdisciplinary Research Journal।
- ↑ Population Projections for India and States, 2011–2036, जुलाई २०२०, मूलबाट १३ मार्च २०२३-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच २५ मार्च २०२३।
- ↑ "The Goa, Daman and Diu Official Language Act, 1987", indiacode.nic.in, अन्तिम पहुँच १२ नोभेम्बर २०२२।
- ↑ "Languages of Goa", Department of Information and Publicity, मूलबाट ३१ डिसेम्बर २०२३-मा सङ्ग्रहित।
- ↑ "The Goa, Daman and Diu Official Language Act, 1987 (Act No. 5 of 1987) [14-4-1987]", Secretary to the Government of Goa, Daman and Diu, अन्तिम पहुँच ६ जुलाई २०२४।
- ↑ "India: Subnational HDI", Global Data Labs, अन्तिम पहुँच ८ जुन २०२५।
- ↑ Shetye, Murari (३१ मे २०२५), "Centre declares Goa 100% literate, becomes fourth to achieve status", The Times of India, अन्तिम पहुँच १७ जुलाई २०२५।
- ↑ Sakshena, R.N. (जुन २००३), Goa: Into the Mainstream, Abhinav Publications, पृ: ५, आइएसबिएन 9788170170051, मूलबाट २१ अक्टोबर २०१६-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच ९ अक्टोबर २०१६।
- ↑ "C-16 Population By Mother Tongue - Goa", census.gov.in, अन्तिम पहुँच ४ जनवरी २०२१।
- ↑ "Language – India, States and Union Territories", Census of India 2011, Office of the Registrar General, पृ: 13–14, मूलबाट १४ नोभेम्बर २०१८-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच १ डिसेम्बर २०१८।
- ↑ ११.० ११.१ "Table D-01 Population classified by place of birth and sex: Goa", censusindia.gov.in, भारतको रजिष्ट्रार जनरल तथा जनगणना आयुक्त।
- ↑ "Census of India – DISTRIBUTION OF 10,000 PERSONS BY LANGUAGE", censusindia.gov.in, मूलबाट ११ अक्टोबर २०१२-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच १७ मार्च २०१२।
- ↑ १३.० १३.१ "India's religions by numbers", The Hindu (२६ अगस्ट २०१५), २९ मार्च २०१६, मूलबाट १० जनवरी २०१६-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच ६ सेप्टेम्बर २०१७।
बाह्य कडीहरू
[सम्पादन गर्नुहोस्]