केरल
केरल | |
|---|---|
 भारतमा केरलको स्थान | |
| निर्देशाङ्क: १०°००′N ७६°१८′E / 10.0°N 76.3°E | |
| देश |  भारत |
| क्षेत्र | दक्षिण भारत |
| स्थापना | १ नोभेम्बर १९५६ |
| राजधानी | तिरुवनन्तपुरम |
| जिल्ला | १४ |
| सरकार | |
| • अङ्ग | केरल सरकार |
| विधायिका | एक सदनात्मक |
| • विधान सभा | केरल विधान सभा (१४० सिट) |
| राष्ट्रिय संसद | भारतीय संसद |
| • राज्य सभा | ९ सिट |
| • लोक सभा | २० सिट |
| उच्च न्यायालय | केरल उच्च न्यायालय |
| क्षेत्रफल | |
| • जम्मा | ३८८६३ किमी२ (१५००५ वर्ग माइल) |
| • क्रम | २१औँ |
| आयामहरू | |
| • लम्बाइ | ५६० किलोमिटर (३५० माइल) |
| • चौडाइ | ७० किलोमिटर (४० माइल) |
| उन्नतांश | ९०० मिटर (३००० फिट) |
| उच्चतम उचाई | २६९५ मिटर (८८४२ फिट) |
| न्यूनतम उचाई | −२.७ मिटर (−८.९ फिट) |
| जनसङ्ख्या (२०२५)[५] | |
| • जम्मा | ३६१११००० |
| • क्रम | १३औँ |
| • घनत्व | ८९०/किमी२ (२३००/वर्ग माइल) |
| • सहरी | ७९.४२% |
| • ग्रामीण | २०.५८% |
| वासिन्दा | मलायाली |
| भाषा | |
| • आधिकारिक | मलयालम, अङ्ग्रेजी[६] |
| समय क्षेत्र | युटिसी+०५:३० (भारतीय मानक समय) |
| वेबसाइट | kerala |
केरल भारतको मालाबार तटमा अवस्थित एक राज्य हो। यो १ नोभेम्बर १९५६ मा राज्य पुनर्गठन ऐन अन्तर्गत गठन भएको थियो, जसले देशको मलयालम भाषी क्षेत्रहरूलाई एकल राज्यमा एकीकृत गरेको थियो। ३८,८६३ वर्ग किलोमिटर (१५,००५ वर्ग माइल) क्षेत्रफल ओगटेको, यो उत्तर र उत्तरपूर्वमा कर्नाटक, पूर्व र दक्षिणमा तमिलनाडु र पश्चिममा लक्षद्वीप सागरसँग जोडिएको छ। २०११ को जनगणना अनुसार ३ करोड ३० लाख बासिन्दा भएको केरल भारतको १३औँ सबैभन्दा बढी जनसङ्ख्या भएको राज्य हो। यो राज्य १४ जिल्लामा विभाजित छ, जसमा तिरुवनन्तपुरम राजधानी हो। मलयालम सबैभन्दा बढी बोलिने भाषा हो र अङ्ग्रेजीसँगै, यो राज्यको आधिकारिक भाषाको रूपमा काम गर्दछ।
केरल ३००० ईपूर्वदेखि नै मसलाको प्रमुख निर्यातकर्ता रहँदै आएको छ। यस क्षेत्रको पहिलो प्रमुख राज्य, चेर राजवंश, समुद्री व्यापारको माध्यमबाट प्रख्यात भयो तर प्रायः छिमेकी चोल र पाण्ड्य राजवंशहरूबाट आक्रमणको सामना गर्नुपर्यो। १५औँ शताब्दीमा, मसलाको व्यापारले पोर्तगाली व्यापारीहरूलाई केरलतिर आकर्षित गर्यो, जसले गर्दा भारतमा युरोपेली उपनिवेशको सुरुवात भयो।
मरिच र प्राकृतिक रबरको उत्पादनले राष्ट्रिय उत्पादनमा उल्लेखनीय योगदान पुर्याउँछ। कृषि क्षेत्रमा, नरिवल, चिया, कफी, काजु र मसलाहरू महत्त्वपूर्ण बालीहरू हुन्। राज्यको तटरेखा ५९५ किलोमिटर (३७० माइल) सम्म फैलिएको छ, र ११ लाख मानिसहरू माछा मार्ने उद्योगमा निर्भर छन्, जसले राज्यको आयको लगभग ३% ओगटेको छ। अर्थतन्त्र धेरै हदसम्म सेवा-उन्मुख छ, जबकि प्राथमिक क्षेत्रले तुलनात्मक रूपमा सानो हिस्सा योगदान गर्दछ।
नामकरण
[सम्पादन गर्नुहोस्]केरल शब्द पहिलो पटक केरलपुत्र ('चेरको पुत्र') को रूपमा अभिलेख गरिएको छ जुन तेस्रो शताब्दीको ईसापूर्व मौर्य सम्राट अशोकद्वारा छोडिएको चट्टान शिलालेखमा अभिलेख गरिएको थियो, जुन कल्याणसँग सम्बन्धित उनको आदेशहरू मध्ये एक थियो। त्यस समयमा, यस क्षेत्रका तीन राज्यहरू मध्ये एकलाई शास्त्रीय तमिलमा चेरलम भनिन्थ्यो: चेरा र केरा एउटै शब्दका रूपहरू हुन्। चेरल शब्दले केरलका राजाहरूको सबैभन्दा पुरानो ज्ञात राजवंशलाई जनाउँछ र यो 'ताल' को लागि पुरानो तमिल शब्दबाट आएको हो।[७]
भूगोल
[सम्पादन गर्नुहोस्]यो राज्य लक्षद्वीप सागर र पश्चिमी घाटको बीचमा अवस्थित छ। उत्तरी अक्षांश ८°१८' र १२°४८' र पूर्वी देशान्तर ७४°५२' र ७७°२२' बीच अवस्थित, केरलले केही चक्रवातहरू सहित आर्द्र उष्णकटिबन्धीय वर्षावन जलवायु अनुभव गर्दछ। राज्यको तट ५९० किलोमिटर (३७० माइल) छ र राज्यको चौडाइ ११ देखि १२१ किलोमिटर (७ र ७५ माइल) बीच फरक हुन्छ।[८]
भौगोलिक रूपमा, केरललाई तीन जलवायु भिन्न क्षेत्रहरूमा विभाजन गर्न सकिन्छ:[९]
- पूर्वी उच्च पहाडी भूभाग; उबडखाबड र चिसो पहाडी भूभाग,
- मध्य मध्य-भूभाग; घुमाउरो पहाडहरू, र
- पश्चिमी तराई भूभाग; तटीय मैदानहरू
अधिकांश जैविक विविधता पश्चिमी घाटमा केन्द्रित र संरक्षित छ। १८औँ शताब्दीसम्म केरलको तीन चौथाई भूभाग घना जङ्गलले ग्रस्त थियो। २००४ सम्म, भारतको १५,००० वनस्पति प्रजातिहरू मध्ये २५% भन्दा बढी केरलमा छन्। ४,००० फूल फुल्ने वनस्पति प्रजातिहरू मध्ये; जसमध्ये १,२७२ केरलमा स्थानीय छन्, ९०० औषधीय छन्, र १५९ खतरामा छन्।[१०]
जनसाङ्ख्यिकी
[सम्पादन गर्नुहोस्]केरल भारतको जनसङ्ख्याको २.८% बसोबास गर्छ; प्रति वर्ग किमी ८५९ जनाको घनत्वको साथ, यसको जमिन प्रति वर्ग किमी ३७० जनाको राष्ट्रिय औसत भन्दा लगभग तीन गुणा घना बसोबास भएको छ। २०११ को अनुसार, तिरुवनन्तपुरम केरलको सबैभन्दा जनसङ्ख्या भएको सहर हो। राज्यमा, जनसङ्ख्या वृद्धि दर भारतको सबैभन्दा कम छ, र २०११ मा ४.९% को दशैंको वृद्धि अखिल भारतीय औसत १७.६% को एक तिहाइ भन्दा कम छ। केरलको जनसङ्ख्या १९५१ र १९९१ को बीचमा दोब्बर भन्दा बढी भयो, १.५६ करोड मानिसहरू थपेर १९९१ मा २.९१ करोड बासिन्दा पुगे; २०११ सम्ममा जनसङ्ख्या ३.३३ करोड थियो।[११]
मलयालम केरलको आधिकारिक भाषा हो र भारतको शास्त्रीय भाषाहरू मध्ये एक हो। केरलभरि मुख्यतया इडुक्की जिल्ला र पलक्कड जिल्लामा उल्लेखनीय तमिल जनसङ्ख्या छ जसमा दुई जिल्लाको जनसङ्ख्याको क्रमशः १७.४८% र ४.८% छ। तुलु र कन्नड मुख्यतया कासारगोड जिल्लाको उत्तरी भागहरूमा बोलिन्छन्, जसमध्ये प्रत्येक जिल्लाको कुल जनसङ्ख्याको क्रमशः ८.७७% र ४.२३% हो।
केरल धार्मिक रूपमा धेरै विविध छ जहाँ राज्यभरि हिन्दु, मुस्लिम र ईसाईहरूको उल्लेखनीय जनसङ्ख्या छ। केरललाई प्रायः सम्पूर्ण भारतमा सबैभन्दा विविध राज्यहरू मध्ये एक मानिन्छ।[१२]
सन्दर्भ सामग्रीहरू
[सम्पादन गर्नुहोस्]- ↑ "About Kerala" (en-USमा), अन्तिम पहुँच १० मार्च २०२५।
- ↑ "Kerala Physiography | Geographical location | Kerala | Kerala" (en-USमा), मूलबाट २४ मार्च २०२३-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच २४ मार्च २०२३।
- ↑ "Anamudi – Peakbagger.com", www.peakbagger.com, मूलबाट २४ मार्च २०२३-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच २४ मार्च २०२३।
- ↑ "Kuttanadan.com : Explore the Rice Bowl of Kerala", Kuttanadan Website (en-USमा), मूलबाट २४ मार्च २०२३-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच २४ मार्च २०२३।
- ↑ Population Projections for India and States, 2011–2036, जुलाई २०२०, मूलबाट १३ मार्च २०२३-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच २५ मार्च २०२३।
- ↑ "President Withholds Assent to Kerala Government's Malayalam Language Bill", The Wire, २९ मे २०२५, अन्तिम पहुँच २४ जुन २०२५।
- ↑ John R. Marr (१९८५), The Eight Anthologies: A Study in Early Tamil Literature, Institute of Asian Studies, पृ: २६३।
- ↑ V. Balakrishnan Nair (१९९४), Social Development and Demographic Changes in South India: Focus on Kerala, M.D. Publications Pvt. Ltd., पृ: १५, आइएसबिएन 978-8185880501, अन्तिम पहुँच १८ नोभेम्बर २०१२।
- ↑ Srikumar Chattopadhyay; Richard W. Franke (२००६), Striving for Sustainability: Environmental Stress and Democratic Initiatives in Kerala, Concept Publishing Company, आइएसबिएन 978-8180692949, अन्तिम पहुँच १९ मार्च २०१९।
- ↑ Sreedharan TP (२००४), "Biological Diversity of Kerala: A survey of Kalliasseri panchayat, Kannur district", Centre for Development Studies, मूलबाट २६ मार्च २००९-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच २८ डिसेम्बर २००८। वेब्याक मेसिन अभिलेखिकरण २६ मार्च २००९ मिति
- ↑ "Size, Growth Rate and Distribution of Population", Census 2011, Government of India, मूलबाट २३ सेप्टेम्बर २०१५-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच १३ नोभेम्बर २०१५।
- ↑ "The paradox of India's most religiously diverse state", The Ground Truth Project, ७ अप्रिल २०१९, अन्तिम पहुँच ७ अप्रिल २०१९।