छत्तीसगढ
छत्तीसगढ | |
|---|---|
| छत्तीसगढ राज्य | |
| नामकरण: "छत्तीस गढ" | |
| उपनाम: भारतको चामलको कटोरा | |
| आदर्श वाक्य(हरू): | |
 भारतमा छत्तीसगढको स्थान | |
| निर्देशाङ्क: २१°१५′N ८१°३६′E / 21.25°N 81.60°E | |
| देश |  भारत |
| क्षेत्र | मध्य भारत |
| पहिले | मध्य प्रदेशको भाग |
| स्थापना | १ नोभेम्बर २००० |
| राजधानी र सबै भन्दा ठुलो सहर | रायपुर |
| जिल्ला | ३३ (५ विभाजनहरू) |
| विधायिका | एक सदनात्मक |
| • विधान सभा | छत्तीसगढ विधान सभा (९० सिट) |
| राष्ट्रिय संसद | भारतीय संसद |
| • राज्य सभा | ५ सिट |
| • लोक सभा | ११ सिट |
| क्षेत्रफल | |
| • जम्मा | १३५१९२ किमी२ (५२१९८ वर्ग माइल) |
| • क्रम | ९औँ |
| आयामहरू | |
| • लम्बाइ | ४३५ किलोमिटर (२७० माइल) |
| • चौडाइ | ७५० किलोमिटर (४७० माइल) |
| उच्चतम उचाई (नन्दीराज[२]) | १२७६ मिटर (४१८६ फिट) |
| जनसङ्ख्या (सन् २०२०)[३] | |
| • जम्मा | ११px२९४३६२३१ |
| • क्रम | १७औँ |
| • घनत्व | २२०/किमी२ (६००/वर्ग माइल) |
| • सहरी | २३.२४% |
| • ग्रामीण | ७६.७६% |
| वासिन्दा | छत्तीसगढिया |
| भाषा | |
| • आधिकारिक | हिन्दी, छत्तीसगढि[४] |
| • आधिकारिक लिपि | देवनागरी लिपि |
| समय क्षेत्र | युटिसी+०५:३० (भारतीय मानक समय) |
| मानव विकास सूचकाङ्क (२०२२) |  ०.६२५[५] मध्यम (२८औँ) |
| साक्षरता दर (२०२४) | ७८.५%[६] (२९औँ) |
| वेबसाइट | cgstate |
छत्तीसगढ मध्य भारतको भूपरिवेष्ठित राज्य हो। यो क्षेत्रफलको गणितले नबौँ ठुलो राज्य हो, र लगभग ३ करोड जनसङ्ख्या भएको यो सत्रौँँ सबैभन्दा बढी जनसङ्ख्या भएको राज्य हो। छत्तीसगढले सात राज्यहरू - उत्तरमा उत्तर प्रदेश, उत्तरपश्चिममा मध्य प्रदेश, दक्षिणपश्चिममा महाराष्ट्र, उत्तरपूर्वमा झारखण्ड, पूर्वमा ओडिसा, दक्षिणमा आन्ध्र प्रदेश र तेलङ्गाना - सँग सिमाना जोडेको छ। पहिले मध्य प्रदेशको एक भाग, यसलाई १ नोभेम्बर २००० मा रायपुरलाई तोकिएको राज्य राजधानीको रूपमा राज्यको दर्जा प्रदान गरिएको थियो।
यो क्षेत्र छैटौँ देखि बाह्रौँ शताब्दी सम्म प्रतिद्वन्द्वी राजवंशहरू बीच विभाजित थियो, र यसको केही भाग ११औँ शताब्दीमा चोल राजवंशको अधीनमा थियो। अन्ततः, छत्तीसगढको अधिकांश भाग हैहैयावंशीको राज्य अन्तर्गत एकीकृत भयो, जसको शासन १७४० मा मराठा अधिराज्य अन्तर्गत ल्याइएसम्म ७०० वर्षसम्म रह्यो। नागपुरका भोन्सले १७५८ मा छत्तीसगढलाई नागपुर राज्यमा समावेश गरे र १८४५ सम्म शासन गरे, जब यो क्षेत्र पूर्वी भारत कम्पनीद्वारा विलय भयो, र पछि १९४७ सम्म मध्य प्रदेशहरूको छत्तीसगढ विभाजनको रूपमा ब्रिटिस भारत अन्तर्गत प्रशासित गरियो। हालको छत्तीसगढ गठन गर्ने केही क्षेत्रहरू रियासतहरू थिए जुन पछि मध्य प्रदेशमा विलय गरियो।
भूगोल
[सम्पादन गर्नुहोस्]राज्यको मध्य भाग महानदी र यसका सहायक नदीहरूको उर्वर माथिल्लो बेसिनमा अवस्थित छ, जसमध्ये शिवनाथ नदी लगभग ३०० किलोमिटर लामो प्रमुख नदी हो। यस क्षेत्रमा व्यापक धान खेती गरिन्छ। माथिल्लो महानदी बेसिन माथिल्लो नर्मदा बेसिनबाट पश्चिममा मैकल पहाडहरू (सतपुराको भाग) र पूर्वमा ओडिसाको मैदानी क्षेत्रबाट पहाडका शृङ्खलाहरूले छुट्याएको छ। राज्यको दक्षिणी भाग गोदावरी नदी र यसको सहायक नदी, इन्द्रावती नदीको जलाधारमा, दक्खिन पठारमा अवस्थित छ।
छत्तीसगढमा उष्णकटिबन्धीय हावापानी छ। कर्कट रेखाको नजिक र वर्षाको लागि मनसुनमा निर्भरताको कारणले गर्दा गर्मीमा यो तातो र आर्द्र हुन्छ। छत्तीसगढमा गर्मीको तापक्रम ४९°से (१२०°फे) सम्म पुग्न सक्छ। मनसुनको मौसम जुनको अन्त्यदेखि अक्टोबरसम्म हुन्छ। छत्तीसगढमा औसत १,२९२ मिलिमिटर (५०.९ इन्च) वर्षा हुन्छ। जाडो नोभेम्बरदेखि जनवरीसम्म हुन्छ।[७]
जनसाङ्ख्यिकी
[सम्पादन गर्नुहोस्]छत्तीसगढको सहरी जनसङ्ख्या २३.४% छ (२०११ मा लगभग ५१ लाख मानिसहरू) सहरी क्षेत्रमा बसोबास गर्छन्। भारत सरकारको एक रिपोर्ट अनुसार, कम्तिमा ३०% अनुसूचित जनजाति, १२% अनुसूचित जाति र ४५.५% भन्दा बढी अन्य पिछडिएका वर्गहरूको आधिकारिक सूचीमा पर्छन्। समतल क्षेत्रहरूमा सङ्ख्यात्मक रूपमा तेली, सतनामी र यादव जस्ता जातिको बाहुल्य छ भने वन क्षेत्रहरू मुख्यतया गोन्ड, हलबा, कमर/बुजिया र ओराँव जस्ता जनजातिहरूले ओगटेका छन्। त्यहाँ राजपूत, ब्राह्मण, कुर्मी, बानिया, आदि जस्ता प्रमुख जनसङ्ख्या पनि छन्। ब्रिटिस राजको समयदेखि नै प्रमुख शहरहरूमा बङ्गालीहरूको समुदाय अवस्थित छ। तिनीहरू शिक्षा, उद्योग र सेवाहरूसँग सम्बन्धित छन्।[८]
धर्म
[सम्पादन गर्नुहोस्]२०११ को जनगणना अनुसार, छत्तीसगढको ९३.२५% जनसङ्ख्याले हिन्दु धर्म मान्थे, जबकि २.०२% ले इस्लाम धर्म मान्थे, १.९२% ले ईसाई धर्म मान्थे र थोरै सङ्ख्याले बौद्ध, सिख, जैन धर्म वा अन्य धर्म मान्थे गर्थे।
राज्यमा हिन्दुहरू बहुसङ्ख्यक छन् र राज्यका सबै जिल्लाहरूमा प्रमुख धर्म हुन्। छत्तीसगढको एउटा विशेष सम्प्रदाय सतनामिस उर्फ सतनामपन्थीहरू हुन्, जसले गुरु घासीदासलाई पछ्याउँछन्, जसले भगवानप्रति र जाति व्यवस्थाको विरुद्धमा भक्तिलाई बढावा दिएका थिए। छत्तीसगढमा धेरै प्रसिद्ध तीर्थस्थलहरू छन्, जस्तै डोंगरगढमा रहेको बम्बलेश्वरी मन्दिर र दन्तेवाडामा रहेको दन्तेश्वरी मन्दिर, शक्तिपीठहरू मध्ये एक। बौद्ध धर्म कुनै समय छत्तीसगढमा प्रमुख धर्म थियो।[९]
भाषा
[सम्पादन गर्नुहोस्]राज्यको आधिकारिक भाषाहरू हिन्दी र छत्तीसगढी हुन्। छत्तीसगढी छत्तीसगढीका अधिकांश मानिसहरूले बोल्छन् र बुझ्छन्। आदिवासीहरूले छत्तीसगढीलाई खलताही र ओडियामा लारिया भन्छन्। छत्तीसगढी आफैँमा धेरै बोलीहरूमा विभाजित छ, जसमध्ये सबैभन्दा विशिष्ट सुरगुजा क्षेत्रको सुरगुजिया हो, जुन कहिलेकाहीँ आफ्नै भाषा मानिन्छ। उत्तर प्रदेशको सिमानाको नजिक यो बोली भोजपुरीमा मिसिन्छ, जबकि यो मध्य प्रदेशको सिमानाको नजिकै बघेलीसँग मिसिन्छ।[१०]
सन्दर्भ सामग्रीहरू
[सम्पादन गर्नुहोस्]- ↑ "Official site of the Ministry of Statistics and Programme Implementation, India", मूलबाट ३ डिसेम्बर २०१३-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच २० जुलाई २०१३।
- ↑ "छत्तीसगढ़ के सर्वोच्च शिखर गौरलाटा पर 5 वर्ष की एडविना कांत", Nai Dunia (हिन्दीमा), २०१५-०५-१७, मूलबाट २४ मार्च २०२३-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच २०२३-०३-२४।
- ↑ "Projected Population of Indian States", मूलबाट १६ जनवरी २०१९-मा सङ्ग्रहित।
- ↑ "The Chhattisgarh Official Language (Amendment) Act, 2007", indiacode.nic.in, २००८, मूलबाट २५ डिसेम्बर २०२२-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच २५ डिसेम्बर २०२२।
- ↑ "India: Subnational HDI", Global Data Labs, अन्तिम पहुँच ८ जुन २०२५।
- ↑ "Appendix-A: Detailed tables, Table (7): Literacy rate (in per cent) of persons of different age groups for each State/UT (persons, age-group (years): 7 & above, rural+urban (column 6))", Annual Report, Periodic Labour Force Survey (PLFS) (July 2023 – June 2024), National Sample Survey Office, Ministry of Statistics and Programme Implementation, Government of India, २३ सेप्टेम्बर २०२४, पृ: A–10।
- ↑ "Chhattisgarh | Institute", chtenvis.nic.in, मूलबाट १३ अगस्ट २०१८-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच ५ अक्टोबर २०१८।
- ↑ "NCW Report, page 4", National Commission of Women, Government of India, मूलबाट १९ जुन २००९-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच २२ अगस्ट २०१०।
- ↑ "Details of communities shown under 'Other Religions and Persuasions'", censusindia.gov.in, Office of the Registrar General & Census Commissioner, India, २०११, मूलबाट ३ अगस्ट २०१६-मा सङ्ग्रहित।
- ↑ "District-Bastar, Chhattishgarh", bastar.gov.in, मूलबाट १६ सेप्टेम्बर २०१७-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच १३ सेप्टेम्बर २०१७।
