तारामण्डल
आकाशमा देखिने तारहरूका कुनै समूहलाई खगोलशास्त्रमा तारामण्डल भनिन्छ। तारामण्डल रहेको आकाशलाई खगोलशास्त्रीहरूले ८८ ओटा खण्डमा विभाजन गरी ८८ ओटा तारामण्डल नामाकरण गरेका छन् । पहिले पहिले ग्रिक, रोम तथा अन्य सभ्यताका मानिसहरूले उत्तरपट्टी तारामण्डलहरु हेरी यी मण्डलहरूलाई कथासँग मिल्दो जनावर, देवता आदि पात्रहरू वा सामागृहरूको नाम दिएका थिए । जस्तै: सिंह (Leo), युगल माछा (Pisces), साँढे (Taurs) आदि । इतिहासमा विभिन्न सभ्यताहरू आकाशमा तारहरूका बीचमा कल्पित रेखाहरू खिचेर केही आकृतीहरू प्रतीतको छन् जुन उनले नाम दिए। मसलन प्राचीन भारतमा एक मृगशीर्ष नामको तारामण्डल बताइएको छ, जसलाई यूनानी सभ्यतामा ओरायन भन्दछन्, जसको अर्थ "शिकारी" हो। प्राचीन भारतमा तारामण्डलहरूलाई नक्षत्र भनिन्थ्यो। आधुनिक कालका खगोलशास्त्रमा तारामण्डल त्यही तारहरूका समूहहरूलाई भनिन्छ जुन समूहहरूमा अन्तरराष्ट्रिय स्तरमा अन्तरराष्ट्रिय खगोलीय सङ्घमा सहमति हो।
आधुनिक युगमा कुनै तारहरूका तारामण्डलका छेउ-छाउका क्षेत्रलाई पनि त्यसै तारामण्डलको नाम दिइन्छ। यस प्रकार पूरै खगोलीय गोलाकारलाई अलग-अलग तारामण्डलहरूमा विभाजित गरी दिइएको हो। यदि यो भन्ने हो कि कुनै खगोलीय वस्तु रात्रीमा आकाशमा कहाँ देखिनेछ यो भनिन्छ कि त्यो तारामण्डलमा स्थित हो। ध्यान रहहरू कि कुनै तारामण्डलमा देखिने वाले ताराहरू र अन्य वस्तुहरू पृथ्वीबाट हेर्नेमा चाहे एक-अर्कोका समीप लागहरू तर जरूरी छैन कि यस्तो वास्तवमा पनि हो। जस तरह दूर हेर्नेमा दुई पहाड एक-दूसरेका नजदीक लग सक्दछन् तर समीप जानेमा ठेगाना चल्दछका उनमा धेरै फासला छ र एक पहाड वास्तवमा दूसरे पहाडबाट मीलहरू पीछे छ। ताराहरु एकदमै राम्रा हुन्छन। एसले अँधेरी रातमा पनि उजेली छारिदिंछ।
अन्य भाषाहरूमा
[सम्पादन गर्नुहोस्]"तारामण्डल" लाई संस्कृतमा "नक्षत्र" भन्थे, र विभिन्न भारतीय भाषाहरूमा यसको लागि आज पनि यो शब्द प्रयोग हुन्छ। तारामण्डललाई अङ्ग्रेजीमा "कन्स्टेलेशन" (constellation) र अरबीमा "मजमुआ-अल-नजूम" (ur) भन्दछन्।
तारागुच्छा र तारामण्डलमा अन्तर
[सम्पादन गर्नुहोस्]तारामण्डल ती ताराहरू र खगोलीय वस्तुहरू हुन्छन् जुन पृथ्वीको सतहबाट हेर्दा स्थाई रूपमा आकाशमा एकै क्षेत्रमा जम्मा भएको देखिन्छ। यसको मतलब यो हैन कि यिनीहरू वास्तवमा एक-अर्काका नजिकछन् वा इनका नजीकमा कुनै महत्त्वपूर्ण गुरूत्वाकर्षक बन्धन होस्। यसका विपरीत तारागुच्छा ("स्टार क्लस्टर")का ताराहरू वास्तवमा एक गुच्छामा हुन्छन् र इनका आपसमा गुरूत्वाकर्षक बन्धन हुन्छ।
यी पनि हेर्नुहोस्
[सम्पादन गर्नुहोस्]