श्रेणी:भित्री मधेशका जिल्लाहरू

भित्री मधेस भनेको नेपालको पाहाडी क्षेत्र र तराइ क्षेत्रका बीच बिभिन्न ७ वटा उपत्यकाहरूको समूह हो। चुरे र महाभारत पर्बतको बिचमा चारैतिर घेरिइ फैलिएको विशाल फाँँटमा पर्ने जिल्लाहरु बुझिन्छ ।

भित्री मधेस

भित्री मधेस एक विशिष्ट भौगोलिक तथा प्रशासनिक क्षेत्र हो, जुन चुरे र महाभारत पर्बतको बिचमा चारैतिर घेरिएर फैलिएको विशाल फाटको रूपमा परिभाषित गरिन्छ। यसलाई वैकल्पिक रूपमा दुन क्षेत्र पनि भनिन्छ। यो क्षेत्र नेपालको भौगोलिक विविधता, सांस्कृतिक वैभव र ऐतिहासिक महत्त्वका दृष्टिले एक महत्वपूर्ण स्थान ओगटेको छ।

---

परिभाषा

भित्री मधेसको परिभाषा अनुसार, यो क्षेत्र चुरे र महाभारत पर्बतबीच फैलिएको विशाल फाट हो। यसको सीमाना प्राकृतिक पहाडी श्रृंखलाले घेरेका छन् जसले यस क्षेत्रको प्राकृतिक सौन्दर्य र जैविक विविधतालाई निर्धारण गर्छ। वैकल्पिक नाम दुन क्षेत्र ले पनि यस भौगोलिक विशेषताको संकेत गर्दछ।

---

भौगोलिक अवस्थिति र विशेषताहरू

उचाइ: यो क्षेत्र समुद्री सतहदेखि ६०० मिटर सम्मको उचाइमा अवस्थित छ।

लम्बाइ: भित्री मधेसको लम्बाइ प्रायः ३२ देखि ६४ कि.मि. सम्म रहेको पाइएको छ।

चौडाइ: यसको चौडाइ करिब १६ कि.मि. रहेको छ।

क्षेत्रफलक: समग्र भुभागमा भित्री मधेसले ८.५% अंश ओगटेको मानिन्छ।

बसोबास जनसंख्या: यो क्षेत्र नेपालको कुल जनसंख्याको करिब ९.५% ओगटेको छ।

---

प्रशासनिक विभाजन

भित्री मधेसलाई सातवटा जिल्ला अन्तर्गत वर्गीकृत गरिएको छ। यी जिल्लाहरू प्रादेशिक रूपले पुर्वदेखि पश्चिमसम्म यस प्रकार क्रमबद्ध छन्:

पुर्वदेखि पश्चिम क्रम

1. उदयपुर

2. सिन्धुली

3. मकवानपुर

4. चीतवन

5. नवलपरासी (सुस्ता पुर्ब)

6. दाङ

7. सुर्खेत

यी जिल्लाहरूले भित्री मधेसको समग्र भौगोलिक, सांस्कृतिक र प्रशासनिक एकतामा योगदान पुर्‍याएका छन्।

---

क्षेत्रफल र जनसंख्याको आधारमा वर्गीकरण

क्षेत्रफलको आधारमा (ठूलो देखि सानो क्रम)

सुत्र: दा शिशु मचिउन

1. दाङ: क्षेत्रफलको हिसाबले सबैभन्दा ठूलो जिल्ला।

2. सिन्धुली: दोस्रो स्थानमा रहेको।

3. सुर्खेत: तेस्रो स्थानमा।

4. मकवानपुर: मध्यम आकारको जिल्ला।

5. चीतवन: क्षेत्रफलका आधारमा पाँचौं।

6. उदयपुर: सानो क्षेत्रफल भएको जिल्ला।

7. नवलपरासी: सबैभन्दा सानो क्षेत्रफल, बर्दाघाट सुस्ता पुर्बका रूपमा चिनिने।

जनसंख्याको आधारमा (ठूलो देखि सानो क्रम)

सुत्र: चीतवन को दाम SUN ले सि मा फाले

1. चीतवन: जनसंख्याको हिसाबले सबैभन्दा ठूलो जिल्ला।

2. दाङ: दोस्रो स्थानमा जनसंख्या रहेको।

3. मकवानपुर: तेस्रो स्थानमा।

4. सुर्खेत: मध्यम जनसंख्या भएको।

5. उदयपुर: पाँचौं स्थानमा।

6. नवलपरासी: छैठौं स्थानमा, जहाँ जनसंख्या तुलनात्मक रूपमा कम छ।

7. सिन्धुली: सबैभन्दा कम जनसंख्या ओगटेको जिल्ला।

---

इतिहास र सांस्कृतिक महत्त्व

भित्री मधेस क्षेत्र ऐतिहासिक दृष्टिले पुराना समयदेखि नै महत्वपूर्ण मानिन्छ। प्राकृतिक भौगोलिक बनावट, विशेष गरी चुरे र महाभारत पर्बतबीचको विशाल फाटले यस क्षेत्रमा बसोबासका लागि उपयुक्त वातावरण तयार पारेको मानिन्छ। यहाँका जिल्लाहरूमा प्राचीन कालदेखि नै विभिन्न सांस्कृतिक र सामाजिक परम्पराहरू विकसित भएका छन्। क्षेत्रीय लोककला, परम्परागत रीति–रिवाज र पर्व–तिहारले स्थानीय जनजीवनमा गहिरो प्रभाव पारेका छन्।

---

सामाजिक तथा आर्थिक अवस्था

भित्री मधेसमा जनसंख्याको सान्दर्भिक हिस्सा ९.५% रहेकोले यहाँका मानिसहरूका जीवनशैली, आर्थिक क्रियाकलाप र सामाजिक संरचना देशकै अन्य क्षेत्रहरूसँग तुलना गर्दा विशिष्टता देखिन्छ। कृषि, साना उद्योग, र पारंपरिक हस्तकला यहाँका प्रमुख आर्थिक गतिविधिहरू हुन्। साथै, यहाँका जिल्लाहरू बीचको सहजीकरण र सांस्कृतिक आदान–प्रदानले क्षेत्रीय विकासमा योगदान पुर्‍याएको पाइन्छ।

---

निष्कर्ष

भित्री मधेस नेपालको एक अनौठो भौगोलिक क्षेत्रको रूपमा चिनिन्छ, जुन प्राकृतिक, प्रशासनिक र सांस्कृतिक दृष्टिले महत्वपूर्ण छ। चुरे र महाभारत पर्बतबीच फैलिएको विशाल फाटका रूपमा यसको परिभाषा गर्दा, यसको सीमाना, प्रशासनिक विभाजन र जनसंख्यात्मक विशेषताहरूले यस क्षेत्रको विशेषता उजागर हुन्छ। क्षेत्रको ऐतिहासिक महत्व र आजको सामाजिक–आर्थिक स्थिति नेपाली समाज र राष्ट्रिय एकतामा अमूल्य योगदान पुर्‍याउँछन्।