गयाना

सहकारी गणतन्त्र गयाना
झन्डा प्रतीकचिह्न
आदर्श वाक्य: "One People, One Nation, One Destiny"
राष्ट्रिय गान: Dear Land of Guyana, of Rivers and Plains
राजधानी र सबैभन्दा ठुलो सहर	जर्जटाउन
आधिकारिक भाषाहरू	English
मान्यता प्राप्त आञ्चलिक भाषाहरू	पोर्चुगिज · स्पेनिस Akawaio · Macushi · Waiwai Arawak · Patamona · Warrau Carib · Wapishana · Arekuna
National language	Guyanese Creole
जातिगत समूहहरू (2002)	43.5% East Indian 30.2% Black (African) 16.7% Mixed 9.1% Amerindian 0.5% other
रैथाने(हरू)	Guyanese
सरकार	Unitary semi-presidential republic
• President	David Granger
• Prime Minister	Moses Nagamootoo
व्यवस्थापिका	National Assembly
Independence
• from the United Kingdom	26 May 1966
• Republic	23 February 1970
क्षेत्रफल
• जम्मा	२,१४,९७० किमी२ (८३,००० वर्ग माइल) (84th)
• पानी (%)	8.4
जनसङ्ख्या
• July 2010 अनुमानित	752,940a (161st)
• 2002 जनगणना	751,223
• घनत्व	३.५०२ /किमी2 (९.१ /वर्ग माइल) (225th)
कुल ग्राहस्थ उत्पादन (क्रय शक्ति समता)	2011 लगत
• जम्मा	$5.783 billion
• प्रति व्यक्ति	$7,465
कुल ग्राहस्थ उत्पादन (साङ्केतिक)	2011 लगत
• जम्मा	$2.480 billion
• प्रति व्यक्ति	$3,202
मानव विकास सूचकाङ्क (२०१९)	0.682 मध्यम · १२२औ
मुद्रा	Guyanese dollar (GYD)
समय क्षेत्र	अन्तर्राष्ट्रिय प्रमाणिक समय-4 (GYT (Guyana Time))
सडक प्रयोग	left
टेलिफोन कोड	592
इन्टरनेट डोमेन	.gy
a. Around one-third of the population (230,000) live in the capital, Georgetown.

गुयाना (/ɡaɪˈɑːnə/ ( )or /ɡaɪˈænə/ ( )), आधिकारिक रूपमा गुयानाको सहकारी गणतन्त्र, दक्षिण अमेरिकाको उत्तरी तटमा रहेको एउटा देश हो, ऐतिहासिक मुख्य भूमि ब्रिटिश वेस्ट इन्डिजको अंश। गुयाना एक स्वदेशी शब्द हो जसको अर्थ "धेरै पानीको भूमि" हो।जर्जटाउन सबैभन्दा ठूलो जनसंख्या भएको गुयानाको राजधानी हो। गुयानाको उत्तरमा एट्लान्टिक महासागर, दक्षिण र दक्षिणपश्चिममा ब्राजिल, पश्चिममा भेनेजुएला र पूर्वमा सुरिनाम रहेको छ।. 214,969 km2 (83,000 sq mi) को भूमि क्षेत्रको साथ, गुयाना मुख्य भूमि दक्षिण अमेरिकामा उरुग्वे र सुरिनाम पछि क्षेत्रफलको आधारमा तेस्रो-सबैभन्दा सानो सार्वभौम राज्य हो, र सुरिनाम पछि दक्षिण अमेरिकामा दोस्रो-सबैभन्दा कम जनसंख्या भएको सार्वभौम राज्य हो; यो पृथ्वीमा सबैभन्दा कम सघन जनसंख्या भएको देश पनि हो। यसमी प्राकृतिक वासस्थानको एक विस्तृत विविधता र धेरै उच्च जैविक विविधता छ। देशले अमेजन वर्षावनको एक भाग पनि होस्ट गर्दछ, विश्वको सबैभन्दा ठूलो उष्णकटिबंधीय वर्षावन।

"गुयानास" भनेर चिनिने क्षेत्रले अमेजन नदीको उत्तर र ओरिनोको नदीको पूर्वमा रहेको ठूलो ढाल ल्यान्डमास समावेश गर्दछ जसलाई "धेरै पानीको भूमि" भनिन्छ। गुयानामा नौ आदिवासी जनजातिहरू बस्छन्: वाइ वाई, माकुशी, पाटामोना, लोकोनो, कालिना, वापिशाना, पेमोन, अकावाइओ रे वारावो। ऐतिहासिक रूपमा लोकोनो र कालिना जनजातिहरूको प्रभुत्व भएको, १८ औं शताब्दीको उत्तरार्धमा ब्रिटिश नियन्त्रणमा आउनु अघि गुयाना डचहरूले उपनिवेश गरेको थियो। यो १९५० को दशक सम्म धेरै जसो वृक्षारोपण शैली अर्थव्यवस्था संग ब्रिटिश गुयाना को रूप मा शासित थियो। यसले सन् १९६६ मा स्वतन्त्रता प्राप्त गर्यो र आधिकारिक रूपमा सन् १९७० मा राष्ट्रमंडल राष्ट्रहरू भित्र गणतन्त्र भयो। ब्रिटिश शासनको विरासत देशको राजनीतिक प्रशासन र विविध जनसंख्यामा प्रतिबिम्बित हुन्छ, जसमा भारतीय, अफ्रिकी, आदिवासी, चिनियाँ, पोर्तुगाली, अन्य युरोपेली र विभिन्न बहुजातीय समूहहरू समावेश छन्।

गुयाना एक मात्र मुख्य भूमि दक्षिण अमेरिकी राष्ट्र हो जहाँ अंग्रेजी आधिकारिक भाषा हो। यद्यपि, बहुसंख्यक जनसंख्याले पहिलो भाषाको रूपमा अङ्ग्रेजी-आधारित क्रियोल भाषा, गुयानीज क्रियोल बोल्छन्। गुयाना एङ्ग्लोफोन क्यारिबियनको भाग हो। यो मुख्य भूमि क्यारिबियन क्षेत्रको अंश हो जसले अन्य क्यारिबियन देशहरूसँग बलियो सांस्कृतिक, ऐतिहासिक, र राजनीतिक सम्बन्ध कायम राख्छ र साथै क्यारिबियन समुदायको मुख्यालयको रूपमा सेवा गर्दछ। सन् २००८ मा देश एक संस्थापक सदस्यको रूपमा दक्षिण अमेरिकी राष्ट्र संघमा सामेल भयो।

२०१७ मा, गुयानाको ४१% जनसंख्या गरिबीको रेखामुनि बाँचिरहेका थिए। गुयानाको अर्थतन्त्र २०१५ मा कच्चा तेलको खोज रे २०१९ मा व्यावसायिक ड्रिलिंगबाटी परिवर्तन हुँदै आएको छ, यसको अर्थतन्त्र २०२० मा ४९% ले बढ्दै गएको छ, जसलाई केही हिसाबले हाल विश्वको सबैभन्दा छिटो बढिरहेको अर्थतन्त्र बनाइएको छ। जसमी तेल भण्डारमा ११ बिलियन ब्यारेल रहेको भनिएको छ, देश सन् २०२५ सम्ममा विश्वको सबैभन्दा ठूलो प्रतिव्यक्ति तेल उत्पादक मध्ये एक बन्ने क्रममा थियो। गुयानाको तटमा २०१७ देखि ११ अरब ब्यारेल भन्दा बढी तेल भण्डारको खोज सन् १९७० पछिको विश्वव्यापी तेल भण्डारमा सबैभन्दा ठूलो थप हो। गुयाना अब संयुक्त राज्य अमेरिका, क्यानडा र बहामास पछि प्रतिव्यक्ति प्रतिव्यक्ति चौथो-उच्च GDP भएको स्थानमी छ, र २०१५ पछि मानव विकास सूचकांकमा सबैभन्दा धेरै सुधार भएको देशहरू मध्ये एक हो। २०२३ मा विश्व बैंकका अनुसार, धेरै महत्त्वपूर्ण गरिबी अझै पनि अवस्थित छ रे देशले यसको संरचनागत रूपमा यसको बृद्धि व्यवस्थापन गर्न महत्त्वपूर्ण जोखिमको सामना गरिरहेको छ।

व्युत्पत्ति

"गुयाना" नाम गुयानाबाट आएको हो, जुन ठूलो क्षेत्रको लागि पहिलेको नाम हो जसमा अहिले गुयाना (ब्रिटिश गुयाना), सुरिनाम (डच गुयाना), फ्रेन्च गुयाना, भेनेजुएलाको गुयाना क्षेत्र (स्पेनिश गुयाना), र ब्राजिल (पोर्चुगिज गुयाना)अमापा भनिने क्षेत्रहरू समावेश छन्। । अक्सफोर्ड अंग्रेजी शब्दकोशका अनुसार, "गुयाना" नाम स्वदेशी अमेरिन्डियन भाषाबाट आएको हो र यसको अर्थ "धेरै पानीको भूमि" हो। आधिकारिक नाममा सहकारी शब्दले सहकारी समाजवादलाई जनाउँछ।

अर्थतन्त्र

गुयानाको तटीय मैदानमा धान खेतमा ट्र्याक्टर

गुयानाका मुख्य आर्थिक गतिविधिहरू कृषि (चामल र डेमेरारा चिनी), बक्साइट र सुन खानी, काठ, समुद्री खाना, खनिज, कच्चा तेल र प्राकृतिक ग्याँस हुन्।

एट्लान्टिक तटमा प्रमुख कच्चा तेल भण्डारको खोजले २०१९ मा ड्रिलिंग सुरु भएदेखि गुयानाको जीडीपीमा ठूलो प्रभाव पारेको छ। २०२० को कोभिड-१९ महामारी वर्ष मार्फत GDP तीव्र रूपमा बढ्यो (४३%), र २०२१ मा उच्च स्तरमा जारी रहने अनुमान गरिएको छ (अनुमानित २०%)। गैर-तेल क्षेत्रहरू भाइरसको फैलावट नियन्त्रण गर्न सार्वजनिक स्वास्थ्य उपायहरूको रूपमा संकुचित भए; यी दुई वर्षको लागि जीडीपीको वृद्धि तेल क्षेत्रमा निर्भर छ।

कर नीति

सरकारले २००७ को प्रारम्भमा कर संहिताको ठूलो परिमार्जन सुरु गर्यो। मूल्य अभिवृद्धि कर (VAT) ले छवटा फरक करहरू प्रतिस्थापन गर्यो। मूल्य अभिवृद्धि कर लागू हुनु अघि, बिक्री कर छल्न अपेक्षाकृत सजिलो थियो, र धेरै व्यवसायहरूले कर कोडको उल्लङ्घन गरेका थिए। धेरै व्यवसायहरूले अतिरिक्त कागजी कार्यका कारण भ्याट परिचयको विरोध गरे; तर, सरकार भ्याटमा अडिग छ । धेरै करहरूलाई एउटै करको दरले प्रतिस्थापन गर्दा सरकारी लेखा परीक्षकहरूलाई अनियमितता पत्ता लगाउन पनि सजिलो हुनेछ।

Organisations

निजी क्षेत्रका प्रमुख संस्थाहरूमा निजी क्षेत्र आयोग (PSC) र जर्जटाउन चेम्बर अफ कमर्स एण्ड इन्डस्ट्री (GCCI) समावेश छन्;

गुयानामा परालछत भ्याका घरहरू

ठूला सहर

गुयाना को सबै भन्दा ठूलो शहर र नगरहरु

श्रेणी	नाम	क्षेत्र	जनसंख्या
१	जर्जटाउन	डेमेरारा-महाइका	118,363
२	लिन्डेन	अपर डेमेरारा-बर्बिस	27,277
३	न्यू एम्स्टर्डम	पूर्वी बर्बिस-कोरेन्टाइन	17,329
४	कोरिभर्टन	पूर्वी बर्बिस-कोरेन्टाइन	11,386
५	बार्टिका	क्यूयुनी-मज़रूनी	8,004
६	महाइका	डेमेरारा-महाइका	4,867
७	रोज़ हॉल	ईस्ट बर्बिस-कोरेंटाइन	4,413
८	परिका	एसेक्विबो द्वीप-पश्चिम डेमेरारा	4,385
९	ट्राइम्फ	डेमेरारा-महाइका	3,788
१०	Uitvlugt	एसेक्विबो टापु-वेस्ट डेमेरारा	2,980