ग्वालियर राज्य

ग्वालियर रियासत १७३१-१९४८
१७३१–१९४८
झन्डा प्रतीकचिह्न
राजधानी	लश्कर, ग्वालियर
आम भाषाहरू	हिन्दी, उर्दू, मराठी
इतिहास
• स्थापित	१७३१
• भारतमा विलय	१९४८
क्षेत्रफल
• जम्मा	६८,२९१ किमी२ (२६,३६७ वर्ग माइल)
जनसङ्ख्या
• सन् १९३१ अनुमानित	३५,२३,०७०
पूर्ववर्ती उत्तरवर्ती मराठा साम्राज्य भारतीय अधिराज्य

ग्वालियरका महाराजा आफ्नो दरबारबाट प्रस्थान गर्दै (एडविन लर्ड विक्सद्वारा चित्रित)।

ग्वालियर ब्रिटिश राजको समयमा एक भारतीय राज्य र रियासत थियो। आधुनिक युगमा मध्य प्रदेश राज्यमा अवस्थित छ। यो १८औँ शताब्दीको प्रारम्भमा मुगल साम्राज्यको विखण्डन र दिल्लीबाट केन्द्रीय अख्तियारको कमजोरीका कारण उत्पन्न भएको राज्यहरू मध्ये एक थियो।

यसमा ब्रिटिसहरूसँगको सहायक गठबन्धनमा मराठाहरूको सिन्धिया (शिन्दे) वंशले शासन गरेको थियो र यसका राजालाई २१ तोपको सलामीको हकदार हुन्थ्यो। [[१]] ग्वालियर बाहेक, सम्पूर्ण ब्रिटिश भारत (बडोदा, हैदरावाद, मैसूर र जम्मू र कश्मीर) मा केवल चार अन्य रियासतहरु लाई यो सम्मान थियो। रियासतले आफ्नो नाम ग्वालियरको पुरानो सहरबाट लिएको हो, जुन कहिल्यै वास्तविक राजधानी थिएन, तर यसको रणनीतिक स्थान र किल्लाको बलको कारण यो महत्त्वपूर्ण स्थान थियो।

राज्यको स्थापना १८औँ शताब्दीको सुरुमा रानोजी शिन्देले मराठा सङ्घको भागको रूपमा गरेका थिए। महादजी शिन्दे (१७६१–१७९४) को शासनकालमा ग्वालियर राज्य मध्य भारतको प्रमुख शक्ति बनेको थियो र मराठा सङ्घको मामिलामा प्रभुत्व जमाएको थियो। सन् १९४७ मा भारतीय स्वतन्त्रता पछि, ग्वालियरका सिन्धिया (शिन्दे) शासकहरूले भारतको नयाँ सङ्घमा प्रवेश गरेका थिए र ग्वालियर राज्य मध्य भारतको नयाँ भारतीय राज्यमा समाहित भएको थियो।

भूगोल

राज्यको कुल क्षेत्रफल ६४,८५६ वर्ग किलोमिटर (२५,०४१ वर्ग माइल) थियो, र धेरै फरक भागहरू मिलेर बनेको थियो, तर यसलाई ग्वालियर वा उत्तरी खण्ड र मालवा खण्डमा व्यापक रूपमा दुई भागमा विभाजन गरिएको थियो। उत्तरी खण्डमा ४४,०८२ वर्ग किलोमिटर (१७,०२० वर्ग माइल), २४º१०' र २६º५२' उत्तर बीचको क्षेत्रफल भएको कम्प्याक्ट ब्लक समावेश थियो र ७४º३८' र ७९º८' पूर्व बीचमा अवस्थित थियो। यो उत्तर, उत्तर-पूर्व, उत्तर-पूर्वमा घेरिएको थियो र उत्तर-पश्चिममा चम्बल नदीको किनारमा, जसले यसलाई राजपुताना एजेन्सीको मूल राज्य ढोलपुर, करौली र जयपुरबाट अलग गरेको थियो। पूर्वमा संयुक्त प्रान्तको जालौन र झाँसीका बेलायती जिल्लाहरू र मध्य प्रान्तको सौगोर जिल्लाबाट; दक्षिणमा भोपाल, खिलचीपुर र राजगढ राज्यहरू, र टोंक राज्यको सिरोंज परगनाद्वारा; र पश्चिममा राजपुताना एजेन्सीमा झालावार, टोंक र कोटा राज्यहरूद्वारा घेरिएको थियो। सन् १९४० मा, ग्वालियर राज्यको जनसङ्ख्या ४,००६,१५९ रहेको थियो।

इतिहास

रानोजीराव शिन्दे, ग्वालियरको शिन्दे/सिन्धिया राजवंशका संस्थापक।

ग्वालियरको पूर्ववर्ती राज्य १ शताब्दीमा स्थापित भएको थियो। यो पछि दिल्ली सल्तनतद्वारा कब्जा गरिएको थियो र सन् १३९८ सम्म यो सल्तनतको एक अंश थियो। यस पछि यो फेरि सन् १५२८ देखि १७३१ सम्म मुगल साम्राज्यको अंश बन्यो। त्यसपछि मराठाहरूले कब्जा गरेका थिए।