कान्तवती

कान्तवती
नेपालको रानी
जन्म	नेपाल अधिराज्य
मृत्यु	३१ अक्टोबर १७९९ नेपाल अधिराज्य
जीवनसाथी	रणबहादुर शाह
सन्तान	गीर्वाणयुद्ध विक्रम शाह
नाम कान्तवतीदेवी झा
वंश	शाह वंश (विवाह द्वारा)
धर्म	हिन्दु धर्म

कान्तावती देवी झा/मिश्र (वि. सं. १८३३-१८५६ कात्तिक १९) नेपालका राजा रणबहादुर शाहकी प्रिय पत्नी थिइन्। उनी गीर्वानयुद्धविक्रम शाहकी आमा थिइन्। बिफरका कारण उनको मृत्यु भयो।

प्रारम्भिक जीवन

कान्तवतीको जन्म मैथिली ब्राह्मण परिवारमा भएको थियो। उनको सानै उमेरमा विवाह भएको थियो र चाँडै विधवा भइन्। काठमाडौँको पशुपतिनाथ मन्दिरको दर्शन गर्ने क्रममा उनले राजा रणबहादुर शाहसँग भेट गरेकी थिइन्। राजा उनीसँग विवाह गर्न इच्छुक भए र कान्तवतीले यदि उनको कोखबाट जन्मिने छोरालाई रणबहादुर शाहको उत्तराधिकारी हुन्छ भने मात्र शाहले उनीसँग विवाह गर्न सक्छौ भनेकी थिइन्। रणबहादुर शाहले सर्त स्वीकार गरेपछि उनीहरूले वि. सं. १८५७ तिर विवाह गरेका थिए।

महारानी

वि. सं. १८५४ असार १९ गते कान्तवतीको कोखबाट गीर्वानयुद्धविक्रम शाह जन्मे र सर्त अनुसार उत्तराधिकारी महारानी सुवर्णप्रभावको छोरो रणोद्योत शाहलाई हटाएर कान्तवतीबाट जन्मिने गीर्वानयुद्धविक्रम शाहलाई उत्तराधिकारी र युवराज बनाइएको थियो। कान्तावती जीवित हुँदा गिरीवानले सिंहासनमा बस्न सफल भए भनी सुनिश्चित गर्न २३ मार्च १७९९ मा मात्र २३ वर्षका रणबहादुरले आफ्नो पहिलो पत्नी राज राजेश्वरीलाई राजाको रूपमा राखेर आफ्नो छोराको पक्षमा त्याग गरे। गीर्वाणयुद्ध डेढ वर्षको अल्पायुमै नेपालका राजा भएका थिए।

रणबहादुर शाह आफ्नी बिरामी पत्नी कान्तावतीलाई आफ्नी दोस्रो पत्नी महारानी सुवर्णप्रभा देवीसँग तपस्वी जीवनमा जोडे र देवपाटनमा भगवा पहिरन लगाएर आफूलाई स्वामी निर्वाणानन्द उपाधि दिए। तर, रणबहादुरको त्याग केही महिना मात्रै टिक्यो। वि. सं. १८५६ कात्तिक १९ गते कान्तवतीको निधन बिफरका कारण भयो। त्यतिबेला उनलाई क्षयरोग भएको मानिएको थियो र रणबहादुर शाहले एक लाख रूपैयाँ खर्च गरेर ब्राह्मण, गुभाजू र बाँडाहरूद्वारा विभिन्न देवदेवीका पीठमा पूजा र अनुष्ठान गरेका थिए। कान्तवतीको मृत्युपछि राजा बौलाहा भए भन्ने कुरा धेरै इतिहासकारहरूले वर्णन गरेका छन्। कान्तावतीको अपरिहार्य मृत्यु पछि, रणबहादुरले मन्दिरहरू अपवित्र र परिचर चिकित्सक र ज्योतिषीहरूलाई क्रूर सजाय दिए।