कालापानी
| कालापानी क्षेत्र | |
|---|---|
| — विवादित क्षेत्र — | |
 १८८० ई० को यस नक्शामा कालापानी क्षेत्र नेपालमा रहेको स्पष्ट पारेको छ |
|
| स्थिति | भारत द्वारा नियंत्रित नेपाल द्वारा दावा गरिएको क्षेत्र |
| स्थापित | अन्दाजी १८६५ ई० |
| संस्थापक | ब्रिटिश राज |
| सरकार | |
| - प्रकार | सिमा सुरक्षा बल |
| - अङ्ग | इन्डो टिबेटन बोर्डर पुलिस |
| क्षेत्रफल | |
| - जम्मा | ३५ किमी२ (१३.५ वर्ग मी) |
| अधिकतम उचाईं[१] | ६,१८० मि (२०,२७६ फिट) |
| न्युनतम उचाईं | ३,६५० मि (११,९७५ फिट) |
| जनसङ्ख्या | |
| - जम्मा | ५०–१०० |
कालापानी नेपालको सुदुरपश्चिम प्रदेशको दार्चुला जिल्लाको व्याँस गाउँपालिका अन्तर्गत पर्ने 35 किमी को एउटा भौगोलिक क्षेत्र हो। यो क्षेत्र लिपुलेक भञ्ज्याङ र यो भन्दा पश्चिममा रहेको टिन्कर भञ्ज्याङको बीचको भूमि हो। यो क्षेत्र १९६२ ई ० देखि भारतको इन्डो टिबेटन बोर्डर पुलिस द्वारा अतिक्रमित छ। यो क्षेत्र नेपालको असहमति[२]का बीच भारतले आफ्नो सुरक्षा फौज तैनाथ गरेको छ। भारतले गरेको दावा अनुसार यो क्षेत्र भारतको उत्तराखण्ड प्रदेशको पिथौरागढ जिल्लामा पर्दछ।
इतिहास[सम्पादन गर्ने]
विक्रम संवत १८१६ मा नेपाल र इस्ट इन्डिया कम्पनीबीच भएको सुगौली सन्धीले नेपालको पश्चिम सीमा महाकाली नदीलाई बनाएको छ । महाकाली(काली) नदीभन्दा पश्चिममा भारतको उत्तराखण्ड राज्य पर्दछ । तर महाकालीको मुहानका बारेमा विवाद सिर्जना गरिएको छ ।
नेपाली भूभागमा भारतले सीमा सुरक्षा फौज तैनाथ गरेको र कृत्रिम नदी बनाएको ठाउँलाई कालापानी नाम दिइएको छ, जसको स्थानीय नाम तिल्सी हो ।[३]
इस्ट इन्डिया कम्पनी र नेपाली पक्षबीच सहमतिमा जारी गरिएका नक्साहरूमा लिम्पियाधुराबाट उत्पत्ति हुने नदीलाई नै महाकाली (काली) नाम दिइएको छ र त्यसैलाई सीमा कायम गरिएको छ । कालापानी र लिम्पियाधुराको बीचमा कुटी, गुञ्जी र छाङरु गरी तीनवटा गाउँ पर्दछन् । ती गाउँको जनगणना, मालपोत संकलन र अरू दस्तावेजहरू पनि उपलब्ध छन्, जसले यो भूमि निर्विवाद रूपमा नेपालको हो भन्ने स्पष्ट हुन्छ । त्यसैले कालापानीभन्दा ३० किलोमिटर उत्तर पश्चिममा अवस्थित लिम्पियाधुराबाट यस नदीको उत्पत्ति हुने अडान नेपाली पक्षको रहँदै आएको छ ।[४]
तर भारतले १९५० को दशकमा तिल्सी क्षेत्रमा आफ्नो सुरक्षा फौज तैनाथ गरी त्यही ठाउँलाई कालापानी नाम दिई महाकालीको उत्पत्तिस्थलका रूपमा समेत त्यहीँको एउटा सानो खोल्सालाई देखाउँदै आएको छ । वास्तविक महाकालीलाई कुटी याङ्दी भनी पछिल्ला भारतीय नक्साहरूमा उल्लेख गरिएको पाइन्छ । ४०० km² [५] को विवादित क्षेत्र ओगटेको छ। भारतले आफूले ओगटेको ७० वर्ष भइसकेकाले त्यस क्षेत्रलाई आफ्नो नक्साभित्र राख्नु स्वाभाविक अधिकार भएको दावी गरेको छ ।[६]
सन्दर्भ[सम्पादन गर्ने]
- ↑ (Śreshṭha, Border Management of Nepal 2003, p. 243)
- ↑ https://mofa.gov.np/wp-content/uploads/2019/11/Press-Release-4-Nov-2019.pdf
- ↑ https://nepalmag.com.np/news/2015-06-07/8506.html
- ↑ भण्डारी, रतन. अतिक्रमणको चपेटामा लिम्पियाधुरा-लिपुलेक. काठमाडौँ, नेपाल: रतन भण्डारी.
- ↑ "Field Listing - Disputes - international", CIA World Factbook, अन्तिम पहुँच २००७-०३-२३।
- ↑ https://www.bbc.com/nepali/news-50312143
