सामग्रीमा जानुहोस्

चन्द्रयान-३

विकिपिडिया, एक स्वतन्त्र विश्वकोशबाट
चन्द्रयान-३
चन्द्रयान-३ को एकीकृत मोड्युल
अभियान प्रकार
सञ्चालकइसरो
कोस्पार आइडी2023-098A
वेबसाइटwww.isro.gov.in/Chandrayaan3.html
अभियान अवधि१ वर्ष, ४ महिना र १५ दिन (समाप्त)
  • प्रोपल्सन मोड्युल: ≤ ३ देखि ६ महिना (योजना) १ वर्ष, ३ महिना र २४ दिन (समाप्त) (कक्षमा प्रवेशपछि)
  • विक्रम अवतरक: ≤ १४ दिन (योजना) १ वर्ष, ३ महिना र ६ दिन (समाप्त) (अवतरणपछि)
  • प्रज्ञान रोभर: ≤ १४ दिन (योजना) १ वर्ष, ३ महिना र ६ दिन (समाप्त) (परिनियोजनपछि)
अन्तरिक्ष यानको गुणहरू
उपग्रह बसचन्द्रयान
निर्माणकर्ताइसरो
प्रक्षेपित तौल३९०० किलोग्राम[१]
पेलोड तौलप्रोपल्सन मोड्युल: २१४८ किलोग्राम
अवतरक मोड्युल (विक्रम): १७२६ किलोग्राम
रोभर (प्रज्ञान) २६ किलोग्राम
जम्मा: ३९०० किलोग्राम
शक्तिप्रोपल्सन मोड्युल: ७५८ वाट
अवतरक मोड्युल: ७३८ वाट (WS with Bias)
रोभर: ५० वाट
अभियान आरम्भ
प्रक्षेपण मितिDid not recognize date. Try slightly modifying the date in the first parameter. 09:05:17 UTC[२]
रकेटLVM3 M4
प्रक्षेपण स्थानSatish Dhawan Space Centre
ठेकेदारISRO
Moon परिक्रमा
कक्षीय सम्मिलन5 August 2023
कक्षीय आवृतिहरू
पेरिएप्सिस अक्षांश१५३ किमी (९५ माइल)
एपोएप्सिस अक्षांश१६३ किमी (१०१ माइल)
Moon lander
अन्तरिक्ष यान कलपुर्जाहरूVikram lander
Landing dateDid not recognize date. Try slightly modifying the date in the first parameter. 12:32 UTC[३]
Landing siteShivshakti Point

६९°२२′०३″S ३२°२०′५३″E / ६९.३६७६२१°S ३२.३४८१२६°E / -69.367621; 32.348126निर्देशाङ्कहरू: ६९°२२′०३″S ३२°२०′५३″E / ६९.३६७६२१°S ३२.३४८१२६°E / -69.367621; 32.348126[४]


(between Manzinus C and Simpelius N craters)[५]
Moon rover
Landing date23 August 2023
 


चन्द्रयान-३ भारतीय अन्तरिक्ष अनुसन्धान सङ्गठन (इसरो) द्वारा चन्द्रमाको अन्वेषण गर्न पठाइएको तेस्रो भारतीय चन्द्र मिसन हो।[६][७] यसमा चन्द्रयान-२ जस्तै अवतरक र घुमन्ते छ, तर यसमा अर्बिटर छैन।[८][९]

यो मिसन चन्द्रयान-२ को अर्को श्रीन्खला हो। जसरी अघिल्लो मिसन चन्द्रमाको कक्षमा सफलतापूर्वक प्रवेश गरेपछि अन्तिम समयमा मार्गदर्शन सफ्टवेयरमा गडबडीका कारण सफ्ट-ल्यान्ड गर्न असफल भएको थियो, सफ्ट ल्यान्डिङ को पुनः सफल प्रयास गर्ने उद्देश्यले यो चन्द्रमा मिसन प्रस्तावित गरिएको थियो।[१०]

चन्द्रयान-३ लाई सतीश धवन स्पेस सेन्टर (SDSC), श्रीहरिकोटाबाट शुक्रबार, जुलाई १४, २०२३ मा भारतीय समय अनुसार दिउँसो २:३५ मा प्रक्षेपण गरिएको थियो।[११] यो यान चन्द्रमा को दक्षिणी ध्रुव नजिकको सतहमा २३ अगस्ट २०२३ मा भारतीय समय अनुसार बेलुका ०६:०४ बजे शिव शक्ति बिन्दु मा सफलतापूर्वक अवतरण भएको छ।[१२] यसको साथै भारत चन्द्रमाको दक्षिणी ध्रुवमा अन्तरिक्ष यान सफलतापूर्वक अवतरण गर्ने पहिलो र चन्द्रमामा अवतरण गर्ने चौथो देश बनेको छ।[१३][१४]

उद्देश्य

[सम्पादन गर्नुहोस्]

इसरोले चन्द्रयान-३ मिसनका लागि तीनवटा मुख्य उद्देश्य राखेको छ, जसमा निम्न समावेश छन्:

  1. चन्द्रमाको सतहमा अवतरकको सुरक्षित र मृदु-अवतरण गर्ने।
  2. चन्द्रमामा घुमुवा यन्त्र अथवा घुमन्तेको चाल क्षमताको अवलोकन र प्रदर्शन।
  3. चन्द्रमाको संरचनालाई राम्ररी बुझ्न र त्यसको विज्ञानलाई व्यवहारमा उतार्न चन्द्रमाको सतहमा उपलब्ध रासायनिक तथा प्राकृतिक तत्व, माटो, पानी आदिमा वैज्ञानिक प्रयोग गर्ने।

बनावट

[सम्पादन गर्नुहोस्]
चन्द्रयान-३ एकीकृत मोड्युलको दृश्य

चन्द्रयान -३ मा तीन प्रमुख अङ्गहरू छन् - प्रोपल्सन मोड्युल, विक्रम अवतरक, प्रज्ञान घुमन्ते (मानव रहीत घुमुवा/डुलुवा यन्त्र)

प्रोपल्सन मोड्युल

[सम्पादन गर्नुहोस्]
चन्द्रयान ३ प्रोपल्सन मोड्युल, जसलाई रिले उपग्रहको रूपमा प्रयोग गरिनेछ

यसको प्रोपल्सन मोड्युल, सञ्चार रिले उपग्रहको जस्तै व्यवहार गर्नेछ।

प्रोपल्सन मोड्युल, अवतरक र घुमुवायुक्त ढाँचालाई यान १०० किलोमिटरको उचाइमा चन्द्रमाको कक्षमा नपुगेसम्म अन्तरिक्षमा धकेलिन्छ। प्रोपल्सन मोड्युल, अवतरकको अतिरिक्त,ले चन्द्रमाको कक्षबाट पृथ्वीको वर्णक्रमीय (स्पेक्ट्रल) र पोलारिमेट्रिक मापन को अध्ययनगर्न स्पेक्ट्रो-पोलारिमेट्री अफ ह्याबिटेबल प्लानेट अर्थ (SHAPE) नामक पेलोड पनि बोकेको छ।[९][८]

अवतरक

[सम्पादन गर्नुहोस्]
चन्द्रयान-३ को अवतरक

चन्द्रयान-२ को विक्रम विपरीत, जसमा पाँच ८०० न्यूटन इन्जिनहरू थिए र पाँचौं एक निश्चित थ्रस्टको साथ केन्द्रीय रूपमा माउन्ट गरिएको थियो। चन्द्रयान-३को अवतरकमा जम्मा चारवटा थ्रोटल-सक्षम इन्जिनहरू छन्, [१५] साथै, चन्द्रयान-३ अवतरकमा लेजर डपलर भेलोसिमिटर (LDV) जडान हुनेछ।[१६] चन्द्रयान-२ को तुलनामा इम्प्याक्ट लेग्स (Impact Legs) अझै मजबुत बनाइएको छ र उपकरणको खराबी आएको अवस्थाको सामना गर्न धेरै उपायहरू अपनाइएको छ।[१७] अवतरकमा थर्मल चालकता र तापक्रम मापन गर्न चन्द्र सर्फेस थर्मोफिजिकल एक्सपेरिमेन्ट (ChaSTE, CHEST), अवतरण साइट वरिपरि भूकम्प मापन गर्न इन्स्ट्रुमेन्ट फर लूनर सिस्मिक एक्टिभिटी (ILSA) र प्लाज्मा घनत्व र यसको विविधताको अनुमान गर्न Langmuir प्रोब (RAMBHA-)। LP) समावेश छ। थप रूपमा, नासाबाट एक निष्क्रिय लेजर रेट्रोरिफ्लेक्टर एरे चन्द्र लेजर रेंजिंग अध्ययनहरूको लागि समायोजित गरिएको छ।[१८]

घुमन्ते

[सम्पादन गर्नुहोस्]
चन्द्रयान-३ को प्रज्ञान घुमन्ते

प्रज्ञान करिब २६ केजी तौल भएको ६ पाङ्ग्रे घुमन्ते हो र यो ५०० मिटरको दायरा भित्र चल्न सक्ने छ। प्रज्ञान घुमन्तेमा ल्यान्डिङ साइट वरिपरिको मौलिक संरचना पत्ता लगाउन अल्फा पार्टिकल एक्स-रे स्पेक्ट्रोमिटर (APXS) र लेजर इन्ड्युस्ड ब्रेकडाउन स्पेक्ट्रोस्कोप (LIBS) नामक पेलोड जडान गरिएको छ।[१८]

मिशन प्रोफाइल

[सम्पादन गर्नुहोस्]
चंद्रयान-3 को एनीमेशन
       चंद्रयान-3 ·        पृथ्वी ·        चंद्रमा

वित्तपोषण

[सम्पादन गर्नुहोस्]

डिसेम्बर २०१९ मा, बताइएको थियो कि इसरोले परियोजनाको प्रारम्भिक कोषको लागि ₹७५ करोड (युएस$११ मिलियन) अनुरोध गरेको थियो, जसमध्ये ₹६० करोड (युएस$८.४ मिलियन) मेसिनरी, उपकरण र अन्य पूँजीगत खर्चहरू पूरा गर्नेछ। र ₹१५ करोड (युएस$२.१ मिलियन) राजस्व खर्चको लागि माग गरिएको छ।[१९]

परियोजनाको अस्तित्व पुष्टि गर्दै, इसरोका पूर्व अध्यक्ष के. सिवनले अनुमानित लागत करिब ₹६१५ करोड (युएस$८६ मिलियन) हुने बताए।[८]

टोली

[सम्पादन गर्नुहोस्]
  • इसरो अध्यक्ष: एस. सोमनाथ [२०]
  • मिशन निर्देशक: एस. मोहनकुमार [२१]
  • सहायक मिशन निर्देशक: जी.नारायणन [२२]
  • परियोजना निर्देशक: पी. वीरमुथुवेल [२३]
  • उप परियोजना निर्देशक: कल्पना। केके [२४]
  • सवारी निर्देशक: बिजु सी. थॉमस [२५]

सन्दर्भ सामग्रीहरू

[सम्पादन गर्नुहोस्]
  1. ↑ "Chandrayaan-3 vs Russia's Luna-25 | Which one is likely to win the space race", cnbctv18.com, १४ अगस्ट २०२३, मूलबाट १६ अगस्ट २०२३-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच १६ अगस्ट २०२३। 
  2. ↑ "Chandrayaan-3", www.isro.gov.in, मूलबाट १० जुलाई २०२३-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच १४ जुलाई २०२३। 
  3. ↑ Jones, Andrew (२३ अगस्ट २०२३), "Chandrayaan-3: India becomes fourth country to land on the moon", SpaceNews.com, मूलबाट २३ अगस्ट २०२३-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच २३ अगस्ट २०२३। 
  4. ↑ "Mission homepage", मूलबाट २३ जुन २०२३-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच २९ जुन २०२३।  वेब्याक मेसिन अभिलेखिकरण २३ जुन २०२३ मिति
  5. ↑ "India launches Chandrayaan-3 mission to the lunar surface", Physicsworld, १४ जुलाई २०२३, मूलबाट १७ जुलाई २०२३-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच १५ जुलाई २०२३। 
  6. ↑ "As Chandrayaan-3 and Luna 25 prepare to land on Moon, two questions" [जबकि चंद्रयान-3 और लूना 25 चंद्रमा पर लैंड करने की तयारी में हैं, दो प्रश्न] (अङ्ग्रेजीमा)। 
  7. ↑ "Press Meet - Briefing by Dr. K. Sivan, Chairman, ISRO" [प्रेस मुलाक़ात - इसरो के अध्यक्ष डॉ. के. सिवन द्वारा वार्ता], isro.gov.in (अङ्ग्रेजीमा), १ जनवरी २०२०, मूलबाट ५ अक्टूबर २०२१-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच ३ जनवरी २०२०।  वेब्याक मेसिन अभिलेखिकरण २०२१-१०-०५ मिति
  8. ↑ ८.० ८.१ ८.२ "Chandrayaan-3 to cost Rs 615 crore, launch could stretch to 2021" [चंद्रयान-3 की लागत रुपये 615 करोड़ होगी, 2021 तक खिंच सकती है लॉन्च तिथि], २ जनवरी २०२०, अन्तिम पहुँच ३ जनवरी २०२०। 
  9. ↑ ९.० ९.१ "NASA - NSSDCA - Spacecraft - Details" [नासा - एनएसएसडीसीए - स्पेसक्राफ्ट - विवरण] (अङ्ग्रेजीमा)। 
  10. ↑ गुप्तन, महेश (१६ नवंबर २०१९), "How did Chandrayaan 2 fail? ISRO finally has the answer" [चंद्रयान 2 विफल कैसे हुआ? इसरो के पास अंततः है जवाब], द वीक (अङ्ग्रेजीमा), अन्तिम पहुँच ३ जनवरी २०२०। 
  11. ↑ "चंद्रयान-3 रॉकेट ट्रांसपोर्ट: रॉकेट जहां जोड़ा जाता है, वहां से कैसे पहुंचता है लॉन्च पैड तक?", आज तक, ७ जुलाई २०२३, अन्तिम पहुँच ११ जुलाई २०२३। 
  12. ↑ "Chandrayaan-3 Landing in Evening: इसरो शाम को क्यों करा रहा चंद्रयान-3 की लैंडिंग, क्या चाँद की सतह पर अंधेरे में उतरेगा?", आज तक, २१ अगस्त २०२३, अन्तिम पहुँच २३ अगस्त २०२३। 
  13. ↑ "चंद्रयान-3: चांद के दक्षिणी ध्रुव पर पहुंचकर भारत ने रचा इतिहास", बीबीसी समाचार हिन्दी, २३ अगस्त २०२३, अन्तिम पहुँच २३ अगस्त २०२३। 
  14. ↑ "चंद्रयान 3 : भारत ने अंतरिक्ष में रचा इतिहास, चांद के साउथ पोल पर उतरा विक्रम लैंडर", एनडीटीवी इंडिया, अन्तिम पहुँच २३ अगस्त २०२३। 
  15. ↑ कुमार, चेतन (१५ सितम्बर २०२०), "Chandrayaan-3: No 5th engine on lander" [चंद्रयान-3: लैंडर पर कोई पाँचवाँ इंजन नहीं होगा], मूलबाट १५ सितम्बर २०२०-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच १५ सितम्बर २०२०। 
  16. ↑ कुमार, चेतन (१९ नवम्बर २०१९), "Chandrayaan-3 plans indicate failures in Chandrayaan-2", द टाइम्स ऑफ़ इंडिया, मूलबाट २१ नवम्बर २०१९-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच १५ सेप्टेम्बर २०२०। 
  17. ↑ शर्मा, शौर्य (२०२२-१०-२१), "Chandrayaan-3 To Be More Robust, Have Contingency Systems Onboard, Says ISRO Chief" [चंद्रयान-3 होगा सबसे मजबूत, बोर्ड पर आकस्मिक प्रणाली होगी, इसरो मुखिया का कहना है], News18 (अङ्ग्रेजीमा), अन्तिम पहुँच २०२२-१०-२२। 
  18. ↑ १८.० १८.१ "Chandrayaan-3 Details" [चंद्रयान-3 के विस्तृत विवरण], www.isro.gov.in (अङ्ग्रेजीमा), अन्तिम पहुँच ११ जुलाई २०२३। 
  19. ↑ कुमार, चेतन (२०१९-१२-०८), "ISRO seeks 75 crore more from Centre for Chandrayaan-3" [चंद्रयान-3 के लिए इसरो केंद्र से 75 करोड़ और चाह रहा है], द टाइम्स ऑफ़ इंडिया, अन्तिम पहुँच २०१९-१२-०८। 
  20. ↑ "Chandrayaan-3 just 1k-km from lunar surface", The Times of India, ११ अगस्ट २०२३, आइएसएसएन 0971-8257, मूलबाट १२ अगस्ट २०२३-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच १२ अगस्ट २०२३। 
  21. ↑ "With Chandrayaan-3 set to land today, meet key scientists behind ISRO moon mission", The Indian Express (अङ्ग्रेजीमा), २३ अगस्ट २०२३, अन्तिम पहुँच २३ अगस्ट २०२३। 
  22. ↑ Nirvaan (४ अगस्ट २०२३), "Chandrayaan 3 Price, Budget, Cost, (Orbiter, Lander, and Rover)", PM Sarkari Yojana Hindi (en-USमा), अन्तिम पहुँच २३ अगस्ट २०२३।  वेब्याक मेसिन अभिलेखिकरण २४ अगस्ट २०२३ मिति
  23. ↑ "Chandrayaan-3 | Not just sons of Tamil Nadu but State's soil itself contributed to Moon mission", The Hindu (en-INमा), २०२३-०८-२३, आइएसएसएन 0971-751X, अन्तिम पहुँच २०२३-०८-२३। 
  24. ↑ Online |, E. T. (२३ अगस्ट २०२३), "Most memorable moment for team Chandrayaan-3: Kalpana K, Deputy Project Director, Moon Mission", The Economic Times (अङ्ग्रेजीमा), अन्तिम पहुँच २३ अगस्ट २०२३। 
  25. ↑ "Chandrayaan 3 Launch Live: India's Chandrayaan-3 moon mission lifts off from Sriharikota", The Times of India (अङ्ग्रेजीमा), १४ जुलाई २०२३, मूलबाट १७ जुलाई २०२३-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच १४ जुलाई २०२३।  
"https://ne.wikipedia.org/w/index.php?title=चन्द्रयान-३&oldid=1183988" बाट अनुप्रेषित