ज्योतिरिश्वर ठाकुर

कविशेखराचार्य ज्योतिरीश्वर ठाकुर (१२६०-१३४०) एक मैथिली कवि, नाटककार, सङ्गीतकार र प्रारम्भिक मैथिली र संस्कृत लेखक थिए, जो मैथिलीमा उनको विश्वकोशीय कृति वर्ण रत्नाकारका लागि परिचित थिए।

जीवन

ज्योतिरिश्वर रामेश्वरका छोरा र धिरेश्वरका नाति थिए। उनी मिथिलाको कर्णाट वंशका राजा हरिसिंहदेवका दरबारी कवि थिए (शासनकाल वि सं १३६१- १३८१)।

प्रमुख कृतिहरू

मैथिलीमा उनको सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण कृति, वर्ण रत्नाकार (१३२४) गद्यमा एक विश्वकोशीय कृति हो। यस कृतिमा विभिन्न विषय र परिस्थितिको वर्णन गरिएको छ। यस कृतिले मध्यकालीन भारतको जीवन र संस्कृतिको बारेमा बहुमूल्य जानकारी प्रदान गर्दछ। पाठलाई सात कल्लोलमा विभाजित गरिएको छ: नागरा वर्शन, नायका वर्शन, अस्थान वर्शन, अस्तु वर्शन, प्रयाषा वर्शन, भाषादी वर्शन र श्रमण वर्शन। पाठमा ८४ सिद्धहरूको अपूर्ण सूची पाइन्छ, जसमा केवल ७६ नामहरू छन्। यस पाठको पाण्डुलिपि एसियाटिक सोसाइटी, कोलकाता (एसियाटिक सोसाइटी अफ बङ्गालको सुश्री नं ४८३४) मा संरक्षित छ।

उनको प्रमुख संस्कृत नाटक, धूर्तसमागम (१३२०) दुई अभिनय प्रहसन (हास्य) हो। यस नाटकमा एक धार्मिक विशवनगर र उनका शिष्य दुराकारबीच एक सुन्दर वेश्या अनागासेनामाथिको प्रतिस्पर्धालाई वर्णन गरिएको छ जसलाई ब्राह्मण मध्यस्थ असज्जतिमीसराले आफ्नो लागि राख्छन्। यस नाटकमा श्रेष्ठ पात्रहरू संस्कृतमा बोल्छन्, निम्न पात्रहरू प्राकृतमा बोल्छन् र गीतहरू मैथिलीमा बोल्छन्।

उनको अर्को संस्कृत कृति पञ्चस्याक (पाँच तीर) पाँच भागमा समान विषयहरूसँग सम्बन्धित छ जुन कामशास्त्रका अन्य मानक रचनाहरूमा छलफल गरिएको छ।