पहाडी कोकले

पहाडी कोकले
ताइवानमा पाइने एक प्रजाति (formosae)
संरक्षण स्थिति
कम चासोका  (आइयुसिएन ३.१)
वैज्ञानिक वर्गीकरण
जगत:	जन्तु जगत
सङ्घ:	हाड भएका
वर्ग:	पंक्षी
गण:	Passeriformes
कुल:	Corvidae
वंश:	Dendrocitta
प्रजाति:	D. formosae
वैज्ञानिक नाम
Dendrocitta formosae Swinhoe, 1863
Subspecies
formosae Swinhoe, 1863 occidentalis Ticehurst, 1925 himalayana Jerdon, 1864 sarkari Kinnear & Whistler, 1930 assimilis Hume, 1877 sapiens (Deignan, 1955) sinica Stresemann, 1913 insulae Hartert, 1910
पर्याय
D. himalayensis

पहाडी कोकले (Dendrocitta formosae) नेपालमा पाइने एक प्रकारको चराको नाम हो । खैरो कोकले ( डेन्ड्रोसिटा फॉर्मोसे ), जसलाई पहाडी कोकले पनि भनिन्छ , एक एशियन कोकले हो, काग परिवारको मध्यम आकारको र लामो पुच्छरको सदस्य हो । यो प्रजाति पहिलो पटक सन् १८६३ मा रोबर्ट स्विन्होद्वारा वर्णन गरिएको थियो। तिनीहरू भारतीय उपमहाद्वीपमा हिमालयको फेदमा व्यापक रूपमा फैलिएका छन् र इन्डोचीना , दक्षिणी मुख्य भूमि चीन र ताइवानमा फैलिएका छन्। जनसंख्या प्लुमेजमा भिन्न हुन्छ र धेरैलाई उप-प्रजातिको रूपमा नाम दिइएको छ ।

खैरो कोकलेहरू प्रायः घना झाडीहरू र जंगलहरूमा फस्टाउने सर्वभक्षी पक्षीहरू हुन्। तिनीहरू कहिलेकाहीं लाफिंगथ्रशहरू , विशेष गरी सेतो-घाँटीको कलकलेको साथ मिश्रित प्रजातिहरूको बगालमा भाग लिन्छन् । तिनीहरू व्यवस्थित रूपमा पहाडी जंगलहरू, लालीगुराँस, ढाल्ने,पात्ले र अन्य ठूला रूखहरूमा विशेष गरी बिहानको समयमा देखिन्छन्।

विवरण

खैरो कोकले ३६–४० सेन्टिमिटर (१४–१६ इन्च) लामो र तौल ८९–१२१ ग्राम (३.१–४.३ औंस) हुन्छ। यो अन्य डेन्ड्रोसिटा प्रजातिहरू जस्तै आकारको छ र शरीरको समग्र खैरो रङद्वारा तिनीहरूबाट अलग गरिएको छ। वितरणको पश्चिमी भागका दौडहरूमा खैरो रम्प र पुच्छरमा केही खैरो हुन्छ भने पूर्वी रूपहरूमा सेतो रम्प र कालो पुच्छर हुन्छ। फैलिएको मुखौटाको साथ अनुहार र घाँटी कालो हुन्छ। बाहिर तिर सेतो हुदैँ शरीर तलको भागमा खैरो हुन्छ। पछाडि र ढाँड खैरो हुन्छ। मुकुट र गर्धन खैरो र कालो पखेटा एक प्रमुख सेतो धब्बावाला पन्जा हुन्छ। बाहिरपट्टि रातो हुन्छ र बाहिरी पुच्छरको प्वाँख र मध्य प्वाँखका टुप्पाहरू कालो हुन्छन्। चुच्चो कालो, खुट्टा कालो-खैरो र आँखा रातो वा रातो-खैरो रंगका हुन्छन्। दुई लिंग समान देखिन्छन्। किशोर चरा निलो हुन्छ र यसका सबै प्वाँखका खैरो रंगको टुक्राहरू हुन्छन्।

यि प्रजातिहरूले ठूलो भौगोलिक दायरा ओगटेको छ र धेरै मान्यता प्राप्त क्षेत्रीय रूपहरू छन् जुन एकअर्काबाट थोरै फरक छन् उदाहरणका लागि रङ र पुच्छरको लम्बाइमा। यसमा पश्चिमी हिमालयन फेदहरू (यसको अलिकति लामो पुच्छर द्वारा पहिचान गरिएको), मध्य हिमालयको पूर्वबाट थाइल्याण्ड र भियतनाम सम्मको हिमालयन समावेश छ। एक अलग जनसंख्या, जसलाई सानो वा साँघुरो बिल भनिन्छ, प्रायद्वीप भारतको पूर्वी घाटमा पाइन्छ, जुन कहिलेकाहीं हिमालयनमा समाहित हुन्छ । दक्षिणपूर्वी एसियाली जातिहरूमा एसिमिलिस , सेपियन्स , सिनिका , फोर्मोसे (ताइवानबाट मनोनीत जाति) र इन्सुले ( हैनान टापु ) पर्छन्।

वितरण र बासस्थान

खैरो कोकले ठूलो मात्रामा रुखमा बस्ने जाति हो  र वन, खेती र मानव बसोबास सहित बासस्थान को एक विस्तृत श्रृंखला मा पाइन्छ। वितरण दायराले हिमालयको फेद, नेपाल,पूर्वी घाट (भारत), बंगलादेश, म्यानमार, थाइल्याण्ड, चीन, हाइनान, ताइवान र उत्तरी इन्डोचीन समावेश गर्दछ । हिमालयमा, यो समुद्र सतहबाट २४०० मिटर (७,९०० फीट) सम्म पाइन्छ र दक्षिणपूर्वी चीनमा ४०० मिटर (१,३०० फीट) र १२०० मिटर (३,९०० फीट) को बीचमा पाइन्छ।

व्यवहार र परिस्थिति

यो कोकले प्रायः एक रुखमा बस्न मन पराउने चरा हो तर जमिनबाट केही खाना लिन्छ, विशेष गरी खेती गरिएका क्षेत्रहरूमा। यसले विभिन्न किसिमका कीराहरू र अन्य फलफूल जामुन, अमृत, अन्न र अन्य बीउहरू र साना सरीसृपहरू, अण्डाहरू पनि खान्छ। यो कहिलेकाहीं मिश्रित-प्रजातिहरू चराउने बगालहरूमा सामेल हुन्छ ।

नेपालमा हिमालयको फेदमा, तिनीहरू मुख्यतया मे देखि जुलाई महिनाहरूमा 2000 देखि 6000 फिट उचाइमा प्रजनन गर्न जान्छन्। गुँड कपालले घेरिएको कपजस्तो हुन्छ, रूख र झाडीहरूमा वा बाँसको झुण्डमा एउटा पथीले ३-४ वटा अण्डा पार्ने गर्छ।  अण्डाहरू सेतो, हल्का पहेंलो हरियो, खैरो वा खैरो दाग भएका हुन्छन्। भाले र पोथी दुवैले गुँड बनाउँछन् र जवान चराहरूलाई चारो दुवैले खुवाउँछन्।

आवाजलाई कठोर र चर्कोको रूपमा वर्णन गरिएको छ, तर अन्य प्रजातिहरू एकदम भिन्न छ र यसमा चर्को कररर ध्वनि साथै थप मधुर नोटहरू समावेश छन्। यसमा टिडली-ए-कोक , को-कु-ला र बार्किङ ब्राप...ब्राप...ब्राप जस्ता आवाजहरू समावेश छन्।

स्थिति

विश्वव्यापी जनसंख्याको आकार थाहा छैन। चीनमा अनुमानित १०,००० देखि १,००,००० प्रजनन जोडीहरू छन्, र ताइवानमा जनसंख्याको आकार १०,००० देखि १०,००,००० प्रजनन जोडीहरू अनुमान गरिएको छ। हाइनानको जनसंख्या वासस्थानको विनाशबाट खतरामा पर्न सक्छन्। प्रजातिहरूको ठूलो दायरा छ, र जनसंख्याको गिरावट धेरै द्रुत रूपमा देखा पर्दैन, त्यसैले IUCN रेड लिस्टले प्रजातिहरूलाई कम चिन्ताको विषय भएको मूल्याङ्कन गरेको छ ।