चरा

नेपाली विकिपीडियाबाट
यसमा जानुहोस्: परिचालन, खोज्नुहोस्
यो लेख वा खण्ड नेपाली भाषामा नभएर अर्को भाषामा लेखिएको छ।
यदि यो लेखमा तपाईंको योगदान छ भने यसलाई नेपाली भाषामा उल्था गर्नुहोला। एक महिनासम्म उल्थानभएमा यसलाई हटाएर नयाँ लेख बनाइने छ ।
चरा

चरा (पंक्षी) जन्तु जगतको एक प्राणी हो । चरा समुहका प्राणीमा पर्ने प्राणीहरूको पहिचान प्राणीको शरीरमा रहेका चुच्चो र पखेडाबाट गर्न सकिन्छ । विश्व भरमा चराका धेरै प्रजातिहरू छन् । कतिपय प्रजातीहरू त अँझै खोजविनबाट वंचित छन् अँझै थाहा हुन सकेको छैन । हाम्रो नेपालमा पनि चराका प्रजातीहरू धेरै रहेको छ ।

विषयसूची

केही प्रचलित चराका नाम[सम्पादन गर्ने]

हाम्रो देश नेपालमा पाइने केही प्रचलित चराहरू यस प्रकार रहेका छन्।

पक्षी, (एविस वर्ग ) (तातो-रगत भएका) पशु वर्गमा पर्ने जीव हुन् जसले अण्डा पार्छन्। यिनका लगभग १०००० जीवित प्रजातिहरू छन्।

वर्षेनी धेरैजसा प्रजातिहरू लामो दूरीको वार्षिक स्थानांतरण गर्छन् भने केही चै अनियमित यातायात गर्छंन्। पक्षीहरु सामजिक प्राणी हुन्। यिनीहरु समाजमा बस्छन्। चराहरुको समूहमा बस्छन्।

धेरैजसा प्रजातिहरू आर्थिक महत्वका पनि हुन्छन्।

विकास र वर्गीकरण[सम्पादन गर्ने]

मुख्य लेख: Bird evolution
आर्कियोप्टेरिक्स, सबै भन्दा पहिलो ज्ञात पक्षी

पक्षिहरूको पहिलो वर्गीकरण फ्रांसिस वि्लुबी र जन रे द्धारा 1676मा ओर्निथोलोगीको खंडमा भएको थियो।[१] वर्तमानमा प्रयुक्त वर्गीकरण प्रणालीको बनाउनको लागि कारोलुस लिनिअसले 1758मा उनी कार्यको संशोधित गर्‍यो।[२] लिन्नेअन वर्गीकरणमा पंक्षिहरूलाई जैविक श्रेणी एविसमा राखाइएको छ। जातिवृत्तिक वर्गीकरण एविसको डायनासोरको वंशज ठेरोपोडको रूपमा राखिन्छ।[३] एविस र एक सहयोगी समूह, क्लेड क्रोकोडिलिया, साथमा यो दुवै सरीसृप वंशज समूह अर्कोसौरियाको एक मात्र जीवित सदस्य हो। जातीवृतिको आधार पर, एविस सामान्यतः आधुनिक पंक्षिहरू र आर्कियोप्टेरिक्स लिथोग्राफिकाको सबै भन्दा हालको साधारण पूर्वजको वंशजोंको रूपमा परिभाषित गरिन्छ।[४]

जुरासिक अवधिको पूर्वार्ध के टिथोनियन चरण (लगभग 155– 150 मिलियन वर्ष पूर्व)को आर्कियोप्टेरिक्स यस परिभाषाको तहत सबै भन्दा पहिलो ज्ञात पक्षी छ। जैक गौथिए र फाइलहरूकोद प्रणालीमा विश्वास राखन वाला वाला अन्य मान्छेहरूले एविसको परिभाषामा केवल आधुनिक पक्षी समूहहरूलाई नै शामिल गरेको छ। यस्तो गर्नको लागि, केवल जीवाश्मों द्धारा ज्ञात अधिकांश समूहहरूलाई छोडिएको र बदलामा उनिलाई एविआले [५] मा डाल दिइएको छ, परम्परागत रूपले त्रिपद डायनासोर समझे जाने वाला पशुहरूको सम्बन्धमा आर्कियोप्टेरिक्सको स्थानको बारेमा अनिश्चितताहरू बाट बचनेको लागि.

सभी आधुनिक पक्षी निओर्निथेस उप-श्रेणीमा आउछन्, जसको दुई उप-वर्ग हैं: पलिओनथे, जसमा शुतुरमुर्ग जस्तै उडान शक्ति रहित पक्षी आउछन्, र अत्यधिक विविधतापूर्ण नीओनाथे, जसमा बाकी सबै पक्षी शामिल छन्।[३] यिनी दुई उपवर्गहरूलाई अक्सर वरिष्ट वर्गको दर्जा दिए दिए छ,[६] यद्धपि लिवेज्य र जूसी नें उनिलाई "कोहोर्ट" दर्जा प्रदान के छ।[३] वर्गीकरण द्रष्टिकोणको आधार मा, जीवित पंक्षिहरूको ज्ञात प्रजातिहरूको संख्या 9,800[७] बाट 10,050[८] को बीच छ।

डायनासोर र पंक्षिहरूको उत्पत्ति[सम्पादन गर्ने]

मुख्य लेख: Origin of birds
कांफुसिउसोर्निस , चीनको एक क्रीटेशस पक्षी

जीवाश्म सबूत र गहन जीवविज्ञानको आधार मा, अधिकांश वैज्ञानिक स्वीकार गर्छन कि पक्षी थेरोपोड डायनासोरको विशिष्ट उपवर्ग छन्।[९] अधिक विशिष्ट रूप ले, उनी थेरोपोड्सको एक समूह मनिरैप्टरको सदस्य हुन् जसमा, अन्यको आलावा, द्रोमेसौर्स र ओविरापोरिड्स पनि शामिल छन्।[१०] जस्तै जस्तै वैज्ञानिक पंक्षिहरूको निकट सम्बन्धी गैर- एवियन थेरोपोड्सको अधिक अवशेषहरूलाई खोजते जाँदैछन्, पंक्षिहरू र गैर-पक्षिहरूको बीचको पूर्वको स्पष्ट अंतर धुंधलाता जा रहेको छ। उत्तर पूर्व चीनको लिओनिंग प्रांतको हालको खोज, जसमा पायाइयो कि धेरै लघु थेरोपोड डायनासोरको नजीकै पंख थे, यस अस्पष्टतामा योगदान दिए छ।[११]

समकालीन जीवाश्म-विज्ञानमा सर्वसम्मत विचार यो हो कि पक्षी, एविस, दिओनिकोसौर्सको सबै भन्दा करीबी रिश्तेदार छन्, जसमा द्रोमोअसौरिड्स र त्रोदोन्तिद्स शामिल छन्। यो तीनो साथमा एक समूह बनाछन जसलाई परएविस भनिन्छ।बेसल ड्रोमेओसौर माइक्रोरैप्टरमा यस्तो विशेषताहरू थिए जुन उसलाई हावामा बग्ने या उडनेमा सक्षम बनयो सकती थीं. अधिकांश बेसल डाइनोसोर धेरै साना हुन्छन्। यो सबूत यस सम्भावनाको बढाते हैं कि पारेविअन्सको सबै पूर्वज अर्बोरेअल रहेका हुनेछन् र बग्नमा सक्षम रहे हुन् गे.[१२][१३]

स्वर्गीय जुरासिकको उत्तरार्धको आर्कियोप्टेरिक्स , प्रथम संक्रमणकालीन जीवाश्माहरूमा भन्दा एकको रूपमा प्रसिद्द छ र 19औं शताब्दीको अन्तमा यसले उत्पातको सिद्धांतलाई समर्थन प्रदान गर्‍यो। आर्कियोप्टेरिक्स को नजीकै सरीसृपको स्पष्ट गुण हुन्: दांत, नङ्गदार औंला, र छिपकलीको तरिका एक लामो पूँछ, तर यसको पंख धेरै अच्छे बाट संरक्षित छन्, जसमा आधुनिक पंक्षिहरूको सामान उडने वाला पंख छन्। यसलाई आधुनिक पंक्षिहरूको एक प्रत्यक्ष पूर्वज नही मानिन्छ,मा एविस या एविआलेको सबै भन्दा प्राचीन सदस्य हो, र संभवतः यो असली पूर्वजको निकट सम्बन्ध हो। यस्तो पनि सुझाव दिइएको छ कि आर्कियोप्टेरिक्स एक डायनासौर थियो जसको पंक्षिहरू सँग निकटता अन्य डायनासौर समूहहरू देखि कुनै अधिक थिएन,[१४] र ज्यादा सम्भव छ कि आर्कियोप्टेरिक्सको अपेक्षा अविमिमुस नै सबै पंक्षिहरूको पूर्वज रहेका हुनेछ।[१५]

वैकल्पिक सिद्धान्त र विवाद[सम्पादन गर्ने]

पंक्षिको उत्पत्तिको अध्ययनमा धेरै विवाद रहेका छन् प्रारम्भिक असहमतियहरूमा यो शामिल थियो कि पंक्षिको उत्पत्ति डायनासोर बाट भए अथवा उसदेखि पनि पहिलेको अर्कोसोर दखि डायनासोर शिविरको भित्रको विवाद यो थियो कि ज्यादा सम्भव पूर्वजको हो, ओर्निथिस्कियन या थेरोपोड डायनासोर.[१६] हुनत ओर्निथिस्कियन (पक्षीय-कमर) डायनासोरको कम्मरको ढांचा आधुनिक पंक्षिहरूको समान छ, यस्तो मानिन्छ कि पंक्षिहरूको उत्पत्ति सौर्स्कियन (छिपकली जस्तो कमर) डायनासोर देखि भए होगी।[१७] असल मा, थेरिजिनोसौएइदे नामले जाने जाने वाला थेरोपोड्सको एक विशिष्ट समूहमा पक्षीय कमरको विकास तेस्रो पल्ट भएको थियो। केही वैज्ञानिकहरूको भनाइ छ कि पंक्षिको उत्पत्ति डायनासोरबाट नभएर, बल्कि लोंगिस्कामा जस्तै प्रारम्भिक अर्कोसौर्स देखि यिनको उत्पत्ति भए छ।[१८][१९]

पंक्षिहरूको प्रारंभिक विकास[सम्पादन गर्ने]

हेर्नुहोस: List of fossil birds
 
Aves 

Archaeopteryx

 Pygostylia 

Confuciusornithidae

 Ornithothoraces 

Enantiornithes

 Ornithurae 

Hesperornithiformes


Neornithes





बेसल पक्षी फाइलोजेनी चिअप, 2007 पछि सरलीकृत [२०]

क्रेटेसियस अवधिको समयमा पंक्षिहरूको विविधतामा अत्यधिक वृद्धि आए.[२०] धेरै समूहों नें नाखूनदार पंख र दांत जस्तो आदिम विशेषताहरूको बनाए रखा, हुनत आधुनिक पंक्षिहरू (निओर्निथेस) समेत धेरै पक्षी समूहहरूमा दांत स्वतन्त्र रूपले समाप्त हो गये. जबकि आर्कियोप्टेरिक्स र जेहोलोर्निस जस्तै प्रारम्भिक स्वरूपहरू नें आफ्नो पूर्कारणरुको लामो हड्डीदार पूंछको बनाए रखा,[२०] क्लेद पिगोस्तिलियामा पिगोस्ताइल हड्डीको प्रकटीकरणसँग अधिक उन्नत पंक्षिहरूको पूंछ सानो भयो।

एनन्शिओर्निथेस (या "अपोजिट बर्ड्स") सानो पूंछ वाला पहिले ठूलो पक्षी थिए, यस्तो नामकरण इस्लिय्र थियो किन भनें उनको घाँटीको हड्डीको बनावट आधुनिक पंक्षिहरू सँग विपरीत थियो। एनन्शिओर्निथेसको विविध प्रकार छन्, तटपक्षिहरू र माछा खान वाला देखि लिएर वृक्ष-वसीय र बीज-सेवक तक.[२०] अधिक उन्नत प्रजातिहरू माछा खानमा माहिर थीए, जस्तै कि इच्थ्योर्निठेस (फिश बर्ड्स")को एक घोमरा जस्तो उप-श्रेणी.[२१] मिसोजोइक समुद्री पंक्षिहरू, हेस्पेरोर्निथिफोर्म्स,को एक प्रजाति समुद्री परिवेशमा माछाहरूको शिकार गर्न हेतु यति राम्रो सँग अनुकूलित भयो कि उनको उडनेको क्षमताको लोप भयो र उनी मूलतः जलवासी भहरू . अत्याद्धिक विशिष्टताहरूको बावजूद, हेस्पेरोर्निथिफोर्म्स आधुनिक पंक्षिहरूको केही निकटतम सम्बन्धियहरूको प्रतिनिधित्व गर्छन।[२०]

आधुनिक पंक्षिहरूको विकिरण[सम्पादन गर्ने]

हेर्नुहोस: Sibley-Ahlquist taxonomy र dinosaur classification
मोयामा हास्टको ईगल द्धारा हमला

ऐसा मानिएको छ कि उपवर्ग निओनिर्थेस अब, जसमा सबै आधुनिक पक्षी सम्मिलित छन्, वेगाविसको खोजको कारण, क्रितेशिअस[२२] को अन्त सम्म केही मूल प्रजातिहरूमा विकसित भयो र यसलाई दुई उच्च वर्गहरूमा विभाजित गरिएको छ, पेलिओग्नथे र निओग्नाथे. पलिओनथोनमा मध्य र दक्षिणी अमेरिकाको तिनामहरूउस र रातिट्स शामिल छन्। बाकीको निओग्नथेस देखि मूल अंतर गलोंसेरेको थियो, एक श्रेष्ट वर्ग जसमा शामिल छन् अन्सेरिफोर्म्स(बत्तख, हंस, राजहंस र चीखनेवाला पक्षी) र गल्लिफोर्म्स (तीतर, ग्रौस, र उनसंगी, साथ नै टीला बनाउन वालाहरू तथा गुआन र उनसंगी).विभाजनको तारीखमा वैज्ञानिकों द्धारा व्यापक बहस हो रही छ। यो मान लियाइयो छ कि निओर्निथेस क्रितेशियसमा विकसित हुए, र गलोआन्सेरी र निओर्निथेसको बीचको विभाजन K-T विलोप घटनाको पहिले भयो, तर यस विषयमा विचारैमा भिन्नता छ कि बचे भएका निओर्निथेसको विकिरण डायनासोरको लोप भन्दा पहिले भयो कि त्यस पछि.[२३] यस असहमतिको एक कारण हो साक्ष्यहरूमा भिन्नता; आणविक डेटिंग क्रितेशस विकिरणको तर्फ इशारा गर्दछ, जबकि जीवाश्म सबूत एक तृतीयक विकिरणको समर्थन गर्दछ। आणविक र जीवाश्म सबूतमा मिलन गर्नको लागि प्रयास विवादास्पद साबित भएका छन्।[२३][२४]

पक्षिहरूको वर्गीकरण एक विवादास्पद मुद्दा छ।सिबली र अह्ल्कुइस्तको फाइलोजेनी एन्ड क्लासिफिकेशन अफ बर्ड्स (1990) पंक्षिहरूको वर्गीकरणमा एक महत्वपूर्ण कार्य छ,[२५] हलाँकि यसमा लगातार बहस होती रही छ र धेरै पल्ट संशोधित हो चुका छ। अधिकाँश सबूत यो दर्शाते हैं कि वर्गीकरण सही छ,[२६] तर वैज्ञानिकहरूमा यस विषयमा असहमति है; आधुनिक पक्षी शारीरिकी, जीवाश्म र डीएनए देखि सबूतहरूलाई पेश गर्न पछि पनि कुनै सर्वसम्मति उभर गरेर अगाडी हैन आए छ। अझै हालमा , नयाँ जीवाश्म र आणविक सबूत आधुनिक पंक्षिहरूको प्रजातिहरूको विकासको स्पष्ट तस्वीर प्रदान गर्दै छन्।

आधुनिक पक्षी प्रजातिहरू: वर्गीकरण[सम्पादन गर्ने]

 
Neornithes  
Paleognathae 

Struthioniformes


Tinamiformes


 Neognathae 
 

Other birds

Galloanserae 

Anseriformes


Galliformes




आधुनिक पंक्षिहरूको मूल विविधताहरू
सिबली-अह्ल्कुइस्त वर्गीकरणमा आधारित

यह निओर्निथेस (या आधुनिक पंक्षिहरू)मा प्रजातिहरूको वर्गीकरणको एक सूची छ। यो सूची पारंपरिक वर्गीकरणको उपयोग गर्छ (तथा कथित क्लेमेंट्स र्डर), सिबली-मोनरो वर्गीकरण द्धारा संशोधित. पंक्षिहरूको सूची परिवारहरू सहित प्रजातिहरूको एक अधिक विस्तृत सार प्रदान गर्छ।

नियोनाइथ्स उपश्रेणी
नियोनाइथ्स उपश्रेणीमा दुई श्रेष्ठ्वर्ग शामिल हैं-

पेलिओनथे श्रेष्ठ्वर्ग:

इस नामको 'पेलिओनाथ' बाट लिइएको छ जुन कि प्राचीन ग्रीक भाषाको "पुराना जबडे"को लागि प्रयुक्त शब्द थियो, तालूको संरचनाको सन्दर्भ मा, जसलाई अन्य पंक्षिहरूको तुलनामा अधिक प्राचीन र सरीसृप देखि संबंधित बताइएको छ। पेलिओनथेमा दुई वर्ग शामिल हैं जसमा 49 मौजूदा प्रजातिहरू शामिल छन्।

निओनाथे श्रेष्ठ्वर्ग

निओनाथे श्रेष्ठ्वर्गमा 27 वर्ग हुन् जसमा कुल लगभग दस हजार प्रजातिहरू शामिल छन्। निओनाथे नें, अनुकूली विकिरणबाट बितेर, वर्तमानमा दिखने वाला प्रकार(खासकर बिल र खुट्टाहरू के), कार्हरू र व्यवहारको अत्यधिक विविधताको निर्माण गर्‍यो।

निओनाथेमा शामिल वर्ग हुन् :

अत्यधिक भिन्न सिबली -मोनरो वर्गीकरण (सिबली -अह्ल्कुइस्त वर्गीकरण) नें आणविक डेटामा आधारित केही पहलुहरूमा अति विस्तृत अनुकूलन पाया, उदहारणको लागि, हालको जीवाश्म, आणविक र संरचनात्मक साक्ष्य गलोंसेरालाई समर्थन गर्छन।[२३]

वितरण[सम्पादन गर्ने]

घरहरूलु गौरैयाकी सीमा मानवीय गतिविधिहरूको कारण नाटकीय रूपले विस्तारित है

पक्षी अधिकांश स्थलीय निवास तथा सबै सातों महाद्धीपहरूमा रहते र प्रजनन गर्छन , सुदूर दक्षिणमा हिम पेट्रेलको प्रजनन कालोनी देखि लिएर४४० kilometres (२७० mi) अंटार्क्टिक महाद्धीप तक.[२७] उष्णकटिबंधीय क्षेत्रहरूमा सर्वाधिक पक्षी विविधता पाइन्छ। पहिले यस्तो सोचा जान्थ्यो कि यस उच्च विविधताको कारण कटिबंधीय क्षेत्रहरूको उच्च प्रजातिकरण दर छ, हुनत हालको अध्ययनहरूमा पायाइयो छ कि उच्च अक्षांशहरूमा पनि उच्च प्रजातिकरण दर हुन्छ जुन उच्च विलुप्ति दरको कारण बराबर(औफसेट) हुन्छ।[२८] पंक्षिहरूको धेरै प्रजातिहरू नें आफुको समुद्रको भित्र र माथि, दुवै परिस्थितिहरूको अनुसार ढाल लिएको छ। केही जलपक्षी केवल प्रजनन हेतु नै किनारामा आउछन्[२९] र केही पेंगुइनोंको ३०० metres (९८० ft) सम्म गोता लगाते देख्यो गएको छ।[३०]

धेरै पंक्षी प्रजातिहरूले ति स्थानहरूमा आफ्नो बसेरा गरेर लिएको छ जसको परिचय मनुष्यहरू द्धारा गराइएको थियो। यि मध्ये केही परिचय सोंच-विचार पछि करवाए गये; उदाहरणको लागि, रिंग-नेक्ड मनालको दुनिया भरमा एक शिकार पक्षीको रूपमा परिचय गराइयो.[३१] अन्य स्वतः नै भए, जस्तै कि वाइल्ड मोंक पाराकीट्सको चंगुलबाट भागे पछि धेरै उत्तरी अमेरिकी शहरहरूमा बस्नु।[३२] कैटल एग्रेट,[३३] येलो-हेडेड गराएरा[३४] र गालाह[३५] जस्तो केही प्रजातिहरू प्राकृतिक रूपले आफ्नो मूल सीमाहरू देखि एकदम टाढा सम्म फैल गयीं, किन भनें कृषि पद्धतिहरू नें उनको लागि उपयुक्त नवीन बसेरहरूको निर्माण गर्‍यो थियो।

शारीरिक रचना र शरीर विज्ञान[सम्पादन गर्ने]

मुख्य लेखहरू: Bird anatomy तथा Bird vision
एक पक्षीको बाह्य शारीरिकी रचना: 1 थुतुनो, 2 सर 3 इरिस 4 प्यूपिल , 5 मेंटल, 6 कम कोवेर्ट , 7 स्कापुलार्स , 8 माध्य कोवेर्ट्स , 9 तेर्तिअल्स , 10 दुम, 11 प्रिमरिएस , 12 वेंट, 13 जांघ, 14 टिबियो - तर्सल जोडबंदी, 15 टैसास, 16 खुट्टा, 17 टिबिअ, 18 बेली, 19 फलान्क्स , 20 स्तन, 21 गले, 22 बाली

अन्य कशेरुकोंको तुलना मा, पंक्षिहरूको शारीरिक संरचना धेरै असामान्य रूपांतरहरूलाई दर्शाती छ, अधिकांशतः उडनेमा सहायता हेतु.

कंकाल धेरै हलकी हड्डिहरूको बनयो हुन्छ। उनिमा हावाले भरी ठूलो कैविटीज(छिद्र) हुन्छ जुन श्वसन प्रणाली सँग जुडती छन्।[३६] खोपडीको हड्डिहरू जुडी हुन्छ र कपलीय जोर्नीको हैन दर्शाती छन्।[३७] और्बिट ठूलो हुन्छन् र हड्डीदार पट द्धारा विभाजित हुन्छन्। ढाडमा थोरासिक, लम्बर र कौडल क्षेत्र हुन्छन् जसमा सेर्विकल (गला) वर्तिब्रेको संख्या एकदम परिवर्तनशील र अत्यधिक लोचदार हुन्छ, तर चालन एंटीरियर थोरासिक वर्तिब्रेमा कम हुन्छ र लेटर वेर्तिब्रेमा हुदै हुदैन छ।[३८] अन्तको केही पेल्विस सँग जुडकर सिंसेक्रमको निर्माण गर्छन।[३७] उडान मांसपेशिहरूको लागि करङहरू चपटी र सेरनम कील्ड हुन्छ, केवल न उड सकने वाली पक्षी प्रजातिहरूलाई छोडएर. अगाडीको हात पंखहरूमा परिवर्तित हो गये छन्।[३९]

सरीसृपको भांति, पक्षी प्राथमिक रूपले युरिकोटेलिक, अर्थात उनको गुर्दे उनको रक्तबाट नाइट्रोजनको कचरा निकालन हैं र यूरिया या अमोनियाको सट्टा यूरिक एसिडको उत्सर्जन गर्छन। पंक्षिहरूमा मूत्राशय या बाहिरी मूत्रमार्ग हुदैन र यूरिक एसिड मल् सँग अर्ध-ठोस वस्तुको रूपमा निकलता छ।[४०][४१] हुनत, हमिंग बर्ड जस्तै पक्षी एमोनोटेलिक हुन सक्छन्, उनी अधिकांश नाइट्रोजन कचरेको अमोनियाको रूपमा निकालछन।[४२] उनी क्रेटिन पनि निकालछन, स्तनपाइहरूको तरिका क्रेटिनिन हैन.[३७] यो वस्तु र साथ नै आंतहरूको उत्पादन भी, पंक्षिहरूको क्लोअका बाट निक्लिन्छ।[४३][४४] क्लोअका एक बहुउद्देश्यीय द्वार है: यसले कचरा बाहिर निकलता छ, पक्षी क्लोअकाको जोडएर प्रजनन गर्छन, र पोथीहरू यसले अण्डाहरू दिछ।यसको आलावा, पंक्षिहरूको धेरै प्रजातिहरू मल्को तरिकामा गुटिकाहरू(सानो गोलिहरू)को निकालछ।[४५] पंक्षिहरूको पाचन तन्त्र अनूठा छ, भण्डारणको लागि एक क्रप र एक गिजार्ड छ जसमा निगले भएका पत्थर खानको पीसनेको काम गरेर दांतोंको कमीको क्षतिपूर्ति गर्छन।[४६] अधिकांश पंक्षिहरूमा पाचन तीव्रता बाट हुन्छ ताकि उडनेमा बाधा न उत्पन्न हो.[४७] केही प्रवासी पक्षी आफ्नो शरीरको धेरै हिस्साहरू बाट प्रोटीनको प्रयोग प्रवासको समयमा अतिरिक्त उर्जाको रूपमा गर्छन, जसमा आंतहरूको प्रोटीन पनि शामिल छ।[४८]

पंक्षिहरूको श्वसन प्रणाली सबै जनावरहरूमा सबै भन्दा अधिक जटिल हुन्छ।[३७] साँस लागि पछि, ताजी हावाको 75 % फोक्सोहरूलाई छोडएर सीधा एक हवाको थैलीमा जान्छ, जुन फोक्सो बाट शुरू हुन्छ र हड्डिहरूमा हावाको स्थानहरू द्धारा जुडती छ, र उनिलाई हावाले भर दिइन्छ। हावाको अन्य 25% सीधा फोक्सोहरूमा चलाउँछ। जब पंक्षी सास छोड्छ, उपयोग गरिएको वायु फोक्सो बाट निक्लिन्छ र हावाको थैलीमा संग्रहीत ताजा हावा त्यसै समय फोक्सोहरूमा भर जान्छ। यस प्रकार, एक पक्षीको फोक्सोहरूलाई श्वास लेते र निकालते, दुवै समय निरंतर ताजी हावाको आपूर्ति बनी रहन्छ।[४९] सिरिन्ग्जको उपयोग द्धारा ध्वनी निकाली जान्छ, यो धेरै टिम्पेनिक झिल्लिहरू वाला एक मस्क्युलर कक्ष छ जुन ट्रेकिआको तल्लो सिरेमा स्थित छ, जहाँ बाट त्यो पृथक हुन्छ।[५०] पंक्षिहरूको ह्रदयमा चार कक्ष हुन्छन् र दांया अओर्टिक आर्च व्यवस्थित रक्त सञ्चार गर्दछ (स्तनपाइहरूको विपरीत जहाँ बांया आर्च यस कार्यको गर्दछ).[३७] पोस्त्कावा, रीनल पोर्टल प्रणालीको माध्यमले अंगहरू बाट रक्त प्राप्त गर्दछ। स्तनधारिहरूमा विपरीत, पंक्षिहरूको लाल रक्त कोशिकाहरूमा एक नाभिक हुन्छ।[५१]

पक्षिहरूको आकारको हिसाबबाट उनको तन्त्रिका तन्त्र अपेक्षाकृत ज्यादा ठूलो हुन्छ।[३७] मष्तिष्कको सबै भन्दा अधिक विकसित हिस्सा त्यो छ जुन उडान संबंधित कार्यहरूलाई नियन्त्रित गर्दछ, जबकि सेरिबैलम गतिको समन्वय गर्दछ र सेरीब्रम व्यवहार पद्धति, नेविगेशन, संभोग र गुंड बनाउनको नियन्त्रित गर्दछ। कीवी,[५२] आधुनिक गिद्ध,[५३] र ट्युबिनोसेस [५४] जस्तै उल्लेखनीय उदाहरणहरूलाई छोडएर, अधिकांश पंक्षिहरूको घ्राण शक्ति निर्बल हुन्छ। पंक्षिहरूको दृश्य प्रणाली सामान्यतया अत्यधिक विकसित हुन्छ।जल पंक्षिहरूको खास लचीले लेंस उनिलाई पानी र हावा, दुवैमा देखनेको शक्ति प्रदान गर्छन।[३७] केही प्रजातिहरूमा दोहरो फोवी पनि हुन्छ। पक्षी टेट्राक्रोमेटिक हुन्छन्, उनको आँखहरूमा पराबैंगनी(यूवी) संवेदनशील, र साथ नै हरे, रातो र नीले कोन सेल हुन्छन्।[५५] यो उनिलाई पराबैंगनी प्रकाशको अनुभव गर्नमा सक्षम बनइन्छ, जुन प्रेमालापमा शामिल हुन्छ। धेरै पक्षी पराबैंगनीमा पक्षति विधिको दिखाते हैं जुन मानवीय आँखाहरूको लागि अदृश्य है; केही पक्षी जसको लिंग नंगी आँखाहरू देखि समान प्रतीत हुन्छन्, उनी आफ्नो पंखमा उपस्थित पराबैंगनीको प्रतिबिंबित गर्न वाला धब्बों द्धारा पहचाने जान्छन्। नरोंको नीले स्तनोंमा पराबैंगनीको प्रतिबिंबित गर्न वाला धब्बे हुन्छन् जसलाई प्रेमालापको समयमा डब पंखहरूलाई उठागर्‍योखाइन्छ।[५६] पराबैंगनी प्रकाशको उपयोग भोजनको तलाशको वक्त पनि गरिन्छ- छोटे बाज शिकारको लागि चूहों आदि द्धारा जमीनमा छोडे गये यूवी प्रतिबिंबित मूत्र निशानहरूलाई खोजते छन्।[५७] पंक्षिहरूमा आँखा झपकनेको लागि परेलिहरूको उपयोग हैन गरिन्छ। बल्कि निसिटेटिंग झिल्ली, एक तेस्रो परेलि जुन आडे चलती छ, द्धारा आँखहरूलाई चिकनाई प्रदान गरिन्छ।[५८] निसिटेटिंग झिल्ली आँखहरूलाई ढंकती पनि छ र धेरै जलीय पंक्षिहरूमा कन्टेक्ट लेंसको तरिका काम गर्छ।[३७] पंक्षिहरूको रेटिनामा पेक्टेन नामक पंखेको आकारको एक रक्त आपूर्ति प्रणाली हुन्छ।[३७] अधिकांश पक्षी आफ्नो आँखहरूलाई चला हैन सकते छन्, हुनत ग्रेट जलकाग जस्तै केही अपवाद पनि छन्।[५९] सिरको कनारेमा आँखों वाला पंक्षिहरूको दृश्य क्षेत्र विस्तृत हुन्छ, जबकि उल्लू जस्तै पक्षी जसको आँखाहरू अगाडी तिर हुन्छ उनको द्विनेत्री दृष्टि हुन्छ र क्षेत्रको गहराईको उनी अनुमान लगाउन सक्नुहुन्छ।[६०] पंक्षिहरूको कानमा बाहिरी पिने हुदैनन् तर उनी पखेटा बाट ढाकएका हुन्छन्, हुनत एसियो , ब्युबो , र ओट्स उल्लू जस्तै केही पंक्षिहरूमा यो पंख कानको आकृति जस्तै लागछन।भित्री कानमा एक कोक्लीआ होता छ, तर यो स्तनधारिहरूको तरिका सर्पिल हुदैन।[६१]

केहि प्रजातिहरू शिकारिहरूको बिरुद्ध रासायनिक सुरक्षाको उपयोग गर्नमा सक्षम हुन्छ; केही प्रोसल्लारीफोर्मेस एक हमलावरको बिरुद्ध एक अप्रिय तेलको निकालछन,[६२] र न्यू गिनीको पिटोहुईसको केही प्रजातिहरूको छाला र पंखहरूमा एक शक्तिशाली न्यूरोतौक्सिन हुन्छ।[६३]

क्रोमोसोम[सम्पादन गर्ने]

पंक्षिहरूमा दुई लिंग हुन्छन्: नर र पोथी.पक्षिहरूको लिंगको निर्धारण जेड र डब्ल्यू सेक्स क्रोमोसोम द्धारा गरिन्छ, स्तनधारिहरूमा मौजूद एक्स र वाई क्रोमोसोमको बजाय. नर पंक्षिहरूमा दुई जेड क्रोमोसोम (ZZ) हुन्छन्, ओर पोथी पंक्षिहरूमा एक डब्ल्यू क्रोमोसाम र एक जेड क्रोमोसाम (WZ) हुन्छ।[३७]

पंक्षिहरूको लगभग सबै प्रजातिहरूमा लिंगको निर्धारण निषेचनमा हुन्छ। हुनत, हालको एक अध्ययनमा अस्ट्रेलियाई ब्रश-टर्कीमा तापमानमा निर्भर लिंग निर्धारणको प्रर्दशित गरिएको छ, अण्डाहरू सेनेको समयमा उच्च तापमानको परिणाम स्वरूप पोथीहरूको संख्या ज्यादा हुन्छ।[६४]

पंख, पक्षति र छिलके[सम्पादन गर्ने]

अफ्रीकी स्कोप्स उल्लूकाको पक्षति यसलाई आफ्नो आसपाससँग खो जानेको अनुमति दिइन्छ।

पंख पंक्षिहरूको एक अद्धितीय गुण छ। यो उडानको सुविधा प्रदान गर्छन, तापमान नियन्त्रणमा मदद गर्छन, तथा प्रदर्शन, छलावरण र संकेतनमा प्रयोग हुन्छन्।[३७] पंखोंको धेरै प्रकार हुन्छन् र सबैको आफ्नो महत्त्व हुन्छ। पंख बाहिरी छालामा विकसित हुन्छन् र छालाको टेरिले नामक विशिष्ट स्थानमा नै उगते छन्। यिनी पंखोंको विस्तार (टेरिलोसिस)को वितरणको वर्गीकरण र व्यवस्थामा उपयोग गरिन्छ। शरीरमा पंखोंको व्यवस्था र उपस्थितिको पक्षति भनिन्छ, यो प्रजातिहरूको दरम्यान उमेर, सामाजिक स्थिति,[६५] र लिंगको अनुसार भिन्न हुन सक्छन्।[६६]

पक्षति नियमित रूपले झडते हैं; पंक्षिहरूको प्रजनन पछिको पक्षतिको "गैर-प्रजनन" पक्षति भनिन्छ, या- हम्फ्री-पार्क्स शब्दावली में- "बेसिक" पक्षति; प्रजनन पक्षति या यसको प्रकारहरूलाई हम्फ्री-पार्क्स प्रणालीमा "वैकल्पिक" पक्षति भनिन्छ।[६७] अधिकांश प्रजातिहरूमा यो झडना वार्षिक अंतरालमा हुन्छ, हुनत केहींमा यो वर्षमा दुई पल्ट पनि हुन सक्छ, र ठूलो शिकारी पंक्षिहरूमा यो केही वर्षहरूमा केवल एक पल्ट नै हुन्छ। झडनेको तरिका प्रजातिहरूको हिसाबबाट भिन्न हुन सक्छन्। पस्सेरिनेस मा, उडान पंख एक एक गरेर झडते छन्, सबै भन्दा भित्र वाला सबै भन्दा पहिले. जब पांचवां या छठा प्राथमिक पंख झाडता छ तब बाह्यतम पंख गिरना शुरू हुन्छन्। अंतरतम पंखोंको झड जाने पछि, अंतरतम देखि शुरू गरेर द्धितीयक पंख गिरना शुरू गर्छन र त्यहि प्रकार यो बाहिरी पंखो (सेंट्रीफ्यूगल मोल्ट)तक पुगइन्छ। ग्रेटर प्राथमिक कोवर्ट्स आफ्नो द्धारा ढके प्रथामिकोंको संयोजनमा झडते हैं[६८]. बतख र कलहंस जस्तो प्रजातिहरू आफ्नो सारा उडान पंखहरूलाई एक नै पल्टमा गिरा दिछ, अस्थायी रूपले उडनेमा असमर्थ हुन्छ।[६९] एक सामान्य नियमको रूप मा, पूंछको पंखहरूको झडना र बदला जाना सबै भन्दा भित्री जोर्नि देखि शुरू हुन्छ।[६८] हुनत फासिअनिडेमा पूंछको पंखहरूको झडना केन्द्राभिमुखी हुन्छ।[७०] कठफोडवोँ र ट्रीक्रीपर्सको पूंछको पंखहरूमा केन्द्रत्यागी झडना संशोधित रूपमा हुन्छ, अर्थात यो दोस्रो सबै भन्दा अंदरूनी जोर्नी बाट शुरू गरेर केन्द्रीय जोडेमा समाप्त हुन्छ ताकि पंक्षिहरूको चढाने वाली पूंछको कार्यात्मकता बनी रहे.[६८][७१] पस्सेरिनेसमा सामान्यतया प्राथमिक पंख बाहिरको तर्फ बदले जान्छन्, द्धितीयक भित्रको तरफ, र पूंछ केंद्रले बाहिरको तरफ.[७२] गुंड बनाउन भन्दा पहिले, अधिकांश प्रजातिहरूको पोथीहरूमा एक बेयर ब्रूड पैच आछ, पेटको निकट पंखोंको झड जानु बाट वहांको छालामा रक्त कोशिकाहरूको समुचित आपूर्ति बनी रहन्छ जुन पोथीहरूलाई अण्डाहरू सेनेमा मदद गर्छ।[७३]

लाल लोरी प्रीनिंग

पंखहरूलाई रखरखावको आवश्यकता हुन्छ र पक्षी नियमित रूपले इनको तराशते र संवारि रहछन, औसतन दिनमा लगभग 9% समय यस कामको लागि दिइन्छ।[७४] थुतुनोको उपयोग अवांछित कणहरूलाई चुनन र यूरोजियल ग्रन्थि द्धारा मोम जस्तै एक स्रावको लगानको लागि गरिन्छ; यो स्राव पंखोंको लोचको बनाए राखछन र कीटाणु-रोधी एजेन्टको रूपमा काम गर्छन, पंखहरूलाई नोकसान पुगन वाला जीवाणुहरूको टाढा राखछन।[७५] कमिलाहरू द्धारा स्रावित फोर्मिक एसिडको उपयोग यसको पूरकको रूपमा गरिन्छ, जसलाई पक्षी एंटिंग नामक एक प्रक्रियाले प्राप्त गर्छन, पंखोंको परजीवियहरूलाई टाढा राखनको लागि.[७६]

पक्षीको छालाको छिलके त्यसै केरतिनको बने हुन्छन् जसबाट थुतुनो, पंजे र स्पुर्स बने हुन्छन्। उनी मुख्य रूपले खुट्टाको औंलाहरू र प्रपादिकामा पाइन्छन्,मा केही पंक्षिहरूमा टखनेको माथि पनि पाए जान सकिन्छं। अधिकाँश पंक्षिहरूको छिलके एकको माथि एक चढे रहछैनन्, किंगफिशर र कठफोडवाको छोडएर. पक्षिहरूको आवरणको सरीसृप र स्तनधारिहरूको समजातीय मानिन्छ.[७७]

उडान[सम्पादन गर्ने]

मुख्य लेख: Bird flight
रेस्टलेस फ्लाईकैचर यिनी दी दाउन्स्ट्रोक अफ फ्लैपिंग फ्लाईट

अधिकाँश पक्षी उड सकते छन्, यो गुण उनिलाई अन्य सबै कशेरुकहरू बाट अलग गर्दछ। उडान अधिकाँश पक्षी प्रजातिहरूको लागि आवागमनको प्राथमिक साधन हो र यसको उपयोग प्रजनन, भोजन, तथा शिकारी बाट बचने र भागनको लागि गरिन्छ। पंक्षिहरूमा उडान हेतु विभिन्न विशेषताहरू हैं जस्तै कि, हल्का हड्डिहरूको ढांचा, दुई ठूलो उडान मांसपेशिहरू, पेक्टोरलिस (जो पंक्षिहरूको कुल वजनको 15% हुन्छ), तथा सप्राकोराकोइडियस र संशोधित अग्र- अङ्ग (पंख) जुन एक एरोफोइलको तरिका काम गर्छन।[३७] पंक्षिहरूको उडानको प्रकारको निर्धारण उनको पंखोंको आकार र प्रकार द्धारा हुन्छ; धेरै पक्षी शक्तिशाली र जल्दी जल्दी पंख फड-फ्डाने वाली उडानसँग ऊंचाईमा कम उर्जा खपत वाली उडानको मिश्रणको प्रयोग गर्छन। वर्तमानमा लगभग 60 पक्षी प्रजातिहरू उडान क्षमता रहित छन्, जस्तो कि धेरै विलुप्त पक्षी थिए।[७८] उडान-रहितता अक्सर पंक्षिहरूमा एकाकी द्धीपहरूमा पाइन्छ, संभवतः संसाधनहरूको कमी र शिकारिहरूको अनुपस्थितिको कारण.[७९] उडान-रहित होनेको बावजूद पेंग्विन पानीमा "उडने"को लागि समान शारीरिक क्रियाहरूको प्रयोग गर्छं, बतख, शीयरवाटर र डिपर्स पनि यस्तो नै गर्छं।[८०]

व्यवहार[सम्पादन गर्ने]

अधिकांश पक्षी दिनचर छन्, तर उल्लू र नाईटजार्स जस्तो धेरै प्रजातिहरू निशाचर या सांध्यचर (संध्या समय सक्रिय हुन्छ) हुन्छ, र धेरै तटीय जल-पक्षी ज्वर-भाटेको समय भोजन गर्छन, चाहे दिन हो या रात.[८१]

आहार र भोजन[सम्पादन गर्ने]

चोंचमा दूध पिलानेको रूपांतर

पक्षिहरूको विविध आहारहरूमा शामिल हैं पराग, फल, बिरुवाहरू, बिउ, सडा भयो मासु, तथा चरा समेत धेरै अन्य साना जनावर.[३७] चूँकि पंक्षिहरूको दांत हुदैनन्, उनको पाचन तन्त्र उनी भोजनको अनुरूप हैं जसलाई बिना चबाये भएका पूरा निगल लियाइयो हो.

पक्षी जुन भोजन प्राप्तिको लागि धेरै रणनीतिहरू अपनाछन या विभिन्न खाद्ध पदार्थहरूको सेवन गर्छन उनिलाई 'सामान्यज्ञ' भनिन्छ, जबकि अन्य जुन विशिष्ट भोजन हेतु समय र प्रयास केन्द्रित गर्छन या भोजन प्राप्ति हेतु एक नै प्रकारको रणनैतिको उपयोग गर्छन उनिलाई 'विशेषज्ञ' भनिन्छ।[३७] पंक्षिहरूको भोजन प्राप्ति रणनीतिहरू प्रजातिहरूको हिसाबसँग भिन्न हुन्छ। धेरै पक्षी कीडे, अकशेरुकी, फल, या बीजहरूलाई बटोरते छन्। केही एक शाखाले अचानक हमला गरेर कीडहरूको शिकार गर्छन। हमिंगबर्ड, सनबर्ड, लोरीज र लोरिकीट्स जस्तै पराग सेवन गर्न वाला पंक्षिहरूको नजीकै खास तरिकाको जीब्रो हुन्छ तथा धेरै पंक्षिहरूको थुतुनो फूलहरूमा फिट बस्नको हिसाब देखि निर्मित हुन्छ।[८२] कीवी तथा तटपक्षी आफ्नो लामो थुतुनोले अकशेरुकियहरूलाई खोजते हैं; तटपंक्षिहरूको विभिन्न लम्बाई वाली थुतुनो तथा भोजनको विशिष्ट तरीकोंको परिणाम स्वरूप पारितन्त्रमा उनको स्थानहरूको बंटवारा भएको छ।[३७][८३] लूंस, गोताखोर बतख, पेंग्विन तथा औक पानीको भित्र आफ्नो शिकार खोजनेको लागि आफ्नो पंखों या खुट्टाहरूको उपयोग गरेर तैरते छन्,[२९] जबकि सूलिड्स, किंगफिशर र ट्रंस जस्तै जलीय शिकारी पक्षी हावाले सीधा आफ्नो शिकारमा गोता लागछन। फ्लेमिंगो, प्रिओनको तीन प्रजातिहरू, र केही बतख फिल्टर फीडर छन्।[८४][८५]कलहंस र डैब्लिंग बतखें मुख्यतः चरती छन्।

फ्रिगेट्बर्ड्स, समुद्री पक्षी, गुल्स [८६] र स्कुअस,[८७] क्लेप्टो-पैरसाइटिज्ममा संलग्न रहछन, अर्थात अन्य पंक्षिहरू सँग आफ्नो भोजन चुराते छन्। क्लेप्टो-पैरसाइटिज्मको शिकार द्धारा प्राप्त भोजनको पूरक मानिन्छ, कुनै प्रजातिको खुराकको मुख्य हिस्सा हैन; ग्रेट फ्रिगेट्बर्ड्स द्धारा मास्क्ड बूबीज सँग भोजन छीने गए पछि गरिएको(थियो) एक अध्ययनको अनुसार फ्रिगेट्बर्ड्स आफ्नो भोजनको ज्यादा भन्दा ज्यादा 40% नै छीनती हैं र औसतन केवल 5% नै छीनती छन्।[८८] अन्य पक्षी मुर्दाखोर हुन्छन्; यिनीहरू मध्ये केहि, जस्तै कि गिद्ध, सडे भएका मासुको खानको विशेषज्ञ हुन् , जबकि अन्य (जस्तै कि समुद्री पक्षी, कोर्विड्स या अन्य शिकारी पक्षी) अवसरवादी हुन्छन्।[८९]

जल र पीना[सम्पादन गर्ने]

कई पंक्षिहरूलाई पानीको आवश्यकता पर्छ हुनत उनको मलत्यागको तरीका र स्वेद ग्रन्थिहरूको कमी, जलको शारीरिक मांगको घटा जरुर दिछ।[९०] केही मरुभूमि पक्षी आफ्नो जलको आवश्यकताको पूर्ति आफ्नो भोजनमा मौजूद चिस्यान द्धारा पूरा गराउँछन्। उनी आफ्नो शरीरको तापमान बढाएर वाष्पीकरण या जल्दी जल्दी साँस लिनबाट होने वाली नमीको नोकसानलाई बचा सकते छन्।[९१] समुद्री पक्षी समुद्री पानी पीते हैं र उनको सरमा मौजूद नुन ग्रन्थि अतिरिक्त नुनको नाकको बाटोहरू बाहिर निकाल देती छ।[९२]

अधिकांश पक्षी आफ्नो थुतुनोमा पानी भरको आफ्नो सरको माथि उठयो लिछन ताकि पानी गलेको बाटोहरू भित्र चला जाये. कबूतर, फिंच, माउस्बर्ड, बटन-बतख र बस्टर्ड परिवारहरूको केही प्रजातिहरू, खासकर शुष्क क्षेत्रहरू गर्‍यो, आफ्नो सरको माथि उठाये बिना पानीको चूसनेमा सक्षम छन्।[९३] केही मरुभूमि पक्षी जल श्रोतहरूमा निर्भर हुन्छन् र सैन्ड्ग्राउज रोजाना जल-स्रोतको निकट एकत्र होनेको लागि विशिष्ट तरिका सँग जानीन्छ। गुंड बनाउन वाली सैन्ड्ग्राउज आफ्नो पेटको पंखहरूलाई गीला गरेर आफ्नो बच्चाहरूलाई पानी पुगछ।[९४]

प्रवास[सम्पादन गर्ने]

मुख्य लेख: Bird migration

कई पक्षी प्रजातिहरू वैश्विक मौसमको तापमानको अन्तरको लाभ उठानेको लागि प्रवास गर्छं, यस प्रकार भोजन श्रोतहरू र प्रजनन स्थानहरूको उपलब्धताको अनुकूलतम बनाउनको प्रयास गर्छं। यो प्रवास विभिन्न समूहहरूमा अलग छन्। धेरै सताहिपक्षी, तटपक्षी, र जल-पक्षी वार्षिक लामो दूरीको प्रवास गर्छन, सामान्यतः दिनको लंबाई र मौसमको स्थितिको अनुसार. यो पक्षी प्रजनन काल शीतोष्ण या आर्कटिक/अंटार्कटिक क्षेत्रहरूमा र गैर-प्रजनन काल उष्णकटिबंधीय क्षेत्रहरू या विपरीत गोलार्द्धमा व्यतीत गर्छन। प्रवासको पहिले, पक्षी आफ्नो शरीरको चर्बी र अन्य संसाधनहरूमा भारी वृद्धि गराउँछन् र आफ्नो केही अंगहरूको आकारलाई घटा लिछन।[४८][९५] प्रवासमा उर्जाको भारी खपत हुन्छ, किन भनें पंक्षिहरूलाई बिना रुके मरुभूमिहरू र समुद्रहरूलाई पार गर्न पर्छ। जमीनी पंक्षिहरूको उडान सीमा लगभग २,५०० km (१,६०० mi) छ र तट पंक्षिहरूको ४,००० km (२,५०० mi),[३७] हुनत बार-टेल्ड गौड्विट १०,२०० km (६,३०० mi) सम्म बिना रुके उडनेमा सक्षम छ।[९६] समुद्री पक्षी पनि लामो प्रवास गर्छन। सूटी शियर्वौटर्सको वार्षिक प्रवास सबै भन्दा लम्बा हुन्छ, न्यूजीलैंड र चिलीमा उनी आफ्नो गुंड बनाछ र उत्तरी ग्रीष्म कालको उनी जापान, अलास्का र कैलिफोर्नियामा भोजन गर्दै बिताती छन्, यस सालाना आवागमनको लम्बाई छ ६४,००० km (३९,८०० mi).[९७] अन्य जल पक्षी प्रजनन पछि अलग हो जान्छन्, लामो दूरीको यात्रा गर्छन तर कुनै निश्चित मार्ग हुदैन। दक्षिणी महासागरमा गुंड बनन वाला अल्बत्रोस अक्सर प्रजनन कालोंको बीच परिध्रुविय यात्रा गर्छन।[९८]

न्यूजील्याण्ड बार-पूंछ गोद्वित उपग्रहको मार्गोंमा निशान लगाएकोइन प्रजातिहरूको नजीकै सबै भन्दा लामो समय सम्म ज्ञात कुनै प्रजातिको बिना रुके प्रवास है

केहि पक्षी प्रजातिहरू लघु प्रवास गर्छं, खराब मौसमबाट बच्नु या भोजन प्राप्तिको लागि केवल उतनी दूरी सम्म जान्छं जितना आवश्यक हो. उदीच्य चरा जस्तो हमलावर प्रजातिहरू एक यस्तो नै प्रजान्छ, कुनै स्थानमा फिन्चेज बहुतायत हुन सक्छमा अर्को साल उनी वहां बाट गायब मिलेंगी. यस प्रकारको प्रवास सामान्यतः भोजन उपलब्धताको कारण हुन्छ।[९९] प्रजातिहरू आफ्नो दायरेको भित्र सानो दूरीको यात्रा पनि गर्न सक्छं, ऊंचाईमा बस्ने वाला प्रजातिहरू कौन्स्पेसिफिक्सको मौजूदा दायरेमा आउन सक्छं; केही अन्य प्रजातिहरू आंशिक प्रवास गर्छं, जहाँ आबादीको केवल केही हिस्सा नै प्रवास गर्दछ, सामान्यतया पोथीहरू या अप्रधान नर.[१००] केही क्षेत्रहरूमा आंशिक प्रवास पंक्षिहरूको प्रवास व्यवहारको एक ठूलो हिस्सा हुन सक्छ; अस्ट्रेलियाको एक सर्वेक्षणमा पायाइयो कि गैर-पैसेरीन पंक्षिहरूको 44% र पैसेरीन पंक्षिहरूको 32% आंशिक प्रवासी प्रवृत्तिको थियो।[१०१] ऊंचाईबाट प्रवास एक प्रकारको कम दूरीको प्रवास छ जसमा पक्षी प्रजनन कालको ऊंचाईमा बिताने पछि तल आ जान्छन्। यस्तो अधिकांशतः तापमान परिवर्तनको कारण गरिन्छ जब सामान्य क्षेत्रहरूमा भोजनको आभाव हुन्छ।[१०२] केही प्रजातिहरू खानबदोश हुन सक्छं, जसको कुनै निश्चित स्थान हुँदैन र भोजन उपलब्धता तथा मौसमको अनुसार एक ठाउँले दोस्रो ठाउँ प्रवास करती रहछ। सुगा परिवार कुल मिलाएर न त प्रवासी छ र न त एक निश्चित स्थान का, यिनलाई निम्नमा भन्दा केही पनि भन्न सकिन्छ, हमलावर, विखराव वाला, खानबदोश या लघु र अनियमित प्रवास गर्न वाला.[१०३]

लम्बी दूरीको यात्रा पछि पनि ठीक त्यसै स्थानमा लौट गरेर आनको पंक्षिहरूको क्षमताको ज्ञान हामीलाई एकदम समय देखि छन्; 1950को दशकमा गरिएको एक प्रयोग मा, एक मैन्ग्ज शियर्वौटर जसलाई बोस्टनमा छोडाइयो थियो त्यो स्कोमर, वेल्स स्थित आफ्नो कालोनीमा ५,१५० km (३,२०० mi) दूरी तय गरेर 13 दिनमा वापिस आ्यो.[१०४] प्रवासको समयमा पक्षी परिचालनको लागि धेरै विधिहरूको प्रयोग गर्छन। दिनको प्रवासिहरूको लागि, दिनमा परिचालनको लागि सूर्य उपयोग गरिन्छ र रातमा एक तारकीय कम्पासको प्रयोग गरिन्छ। जुन पक्षी सूर्यको उपयोग गर्छन, दिनमा सूर्यको बदलती स्थितिले पार पानको लागि एक आतंरिक घडीको प्रयोग गर्छन।[३७] तारकीय कम्पाससँग उन्मुखता निर्भर गर्छ पोलारिसको इर्दगिर्दको तारा समूहोंको स्थिति पर.[१०५] केही प्रजातिहरूमा आफ्नो विशिष्ट फोटो-रिसेप्टर्स द्धारा पृथ्वीको भू-चुम्बकत्वको महसूस गर्नको क्षमता हुन्छ।[१०६]

सञ्चार[सम्पादन गर्ने]

सन्बिटर्न द्धारा ठूलो शिकारीको नकलको चौंकाने वाला प्रदर्शन

पक्षी मुख्य रूपले दृश्य र श्रवण संकेतहरूको उपयोग गरेर संवाद गर्छन। सिग्नल इंटर-स्पेसिफिफ (विभिन्न प्रजातिहरूको बीच) र इंट्रा-स्पेसिफिक (आफ्नो नै प्रजातिको भित्र) हुन सक्छन्।

पक्षी कहिले काँही पक्षतिको उपयोग सामाजिक वर्चस्व र मूल्यांकनको लागि गर्छन,[१०७] यौन चयनित प्रजातिहरूमा प्रजनन स्थिति प्रदर्शित गर्नको लागि या भय पैदा गर्नको लागि,[१०८] जस्तो कि सनबितर्न आफ्नो बच्चाहरूको बाज बाट रक्षा गर्नको लागि कुनै ठूलो परभक्षीको आवाजको नकल बनाएर गर्दछ। पंक्षिहरूको बीच दृश्य सञ्चारमा खास किस्मको हरकतें शामिल हुन सक्छं, जसलाई गैर-सांकेतिक हरकतहरू बाट विकसित गरिएको छ, जस्तै कि सजावट , पंखोको व्यवस्थित गर्न, थुतुनो लडन या अन्य व्यवहार. यो प्रदर्शन आक्रमण या समर्पण दिखा सकते छन्, या जोड बनाउनमा योगदान दिन सक्छन्।[३७] सबै भन्दा सुन्दर प्रदर्शन देखाउँछन् प्रेमालापको समय, जहाँ विविध प्रकारको मुद्राहरू र अंगहरूको संयोजन बाट "नृत्य" प्रदर्शन गरिन्छ;[१०९] नरको जोडलाई बनाउनको क्षमता त्यहि प्रदर्शनमा निर्भर गर्न सक्छ।[११०]

[[चित्र:Troglodytes aedon.oggIMAGE_OPTIONSCall of the , a common North American songbird पंक्षिहरूको ध्वनी र संगीत जुन सिरिन्ग्जमा उत्पन्न हुन्छ, पंक्षिहरू द्धारा ध्वनी सञ्चारको प्रमुख साधन हो। यो सञ्चार धेरै जटिल हुन सक्छ, केही प्रजातिहरू यस सिरिन्ग्जको दुई पक्षहरूलाई स्वतन्त्र रूपले सञ्चालित गर्न सक्छ, जसको कारण भन्दा दुई ध्वनिहरू एक साथ निकालन सक्छ।[५०] ध्वनिको विभिन्न उद्देश्यहरूलाई लागि प्रयोग गरिन्छ,[३७] साथीको आएर्षण, संभावित जोडेको मूल्यांकन,[१११] जोडयो बनाउन, अधिकार क्षेत्रमा दावा गर्न र बचान,[३७] पहिचानएरना (जब माता=पिता कालोनीमा आफ्नो बच्चाहरूलाई खोजते हैं या प्रजनन कालको आरंभमा जब साथी पाइन्छन् [११२]), अन्य साथिहरूलाई शिकारिहरूको चेतावनी दिन, कहिल्यै कभार खतराको विशिष्ट जानकारी सँग चेतावनी.[११३] केही पक्षी सञ्चारको लागि यांत्रिक ध्वनीको प्रयोग पनि गर्छन। न्यूजीलैंडको कोनोकोरिफा स्निप्स आफ्नो पखेटा बाट हावालाई गुजरवा गरेर ध्वनी पैदा गर्छ,[११४] काठफोरवा आफ्नो क्षेत्रमा ठक ठक गर्दछ [४७] र पाम कौकेटू ध्वनी गर्नको लागि औजारहरूको उपयोग गर्छ।[११५]

एकत्र हुनु[सम्पादन गर्ने]

लाल थुतुनो वाली कुएलेअस, चराको सबै भन्दा अनेक प्रजातिहरू [296] विशाल भेड फार्म-कभी दसिहरू हजारों मजबूत.

जबकि केही पक्षी अनिवार्य रूपले क्षेत्रीय हैं या लघु परिवारको समूहमा रहछन, अन्य पक्षी ठूलो समूह बनाउन सक्छन्। एकत्र हुनमा प्रमुख लाभ छ संख्याहरूमा सुरक्षा र भोजनको खोजमा अधिक सहूलियत.[३७] जंगल जस्तै बन्द स्थानहरूमा शिकारिहरूको बिरुद्ध सुरक्षा एकदम महत्त्वपूर्ण हुन्छ, जहाँ घात लागाएर हमला गर्न एक साधारण कुरा हो यसैले धेरै आँखाहरू पूर्व चेतावनी प्रणालीको रूपमा काम गर्न सक्छ। यसको कारणबाट धेरै मिश्रित-प्रजाति वाला समूहहरूको निर्माण हुन्छ, जसमा सामान्यतया धेरै प्रजातिहरूको सानो सानो संख्याहरू शामिल हुन्छ; यो संग्रह संख्यात्मक सुरक्षा त प्रदान गर्छनमा साथ नै संसाधनहरूमा अधिकार हेतु प्रतियोगिताको सम्भावनाको पनि घटा दिछन।[११६] यसको दुष्परिणामहरूमा शामिल छन्, ज्यादा शक्तिशाली पंक्षिहरू द्धारा कमजोरोंमा अत्याचार तथा केही मामलाहरूमा भोजन सम्बन्धी दक्षतामा कमी आउनु।[११७]

पक्षी कहिले काँही गैर-पक्षी प्रजातिहरू सँग पनि संगठन बनाछन। गोताखोर समुद्री पक्षी डल्फिन र ट्यूना सँग रहछन, जुन शोलिंग माछाको सतहको तर्फ धकेलती छन्।[११८] हौर्नबिल, बौने मौन्गूजको पारस्परिक सम्बन्ध रहइन्छं तथा साथ नै दाना खोजती हैं र एक दोस्रोको शिकारिहरूको प्रति सावधान पनि गर्छं।[११९]

आराम र बसेरा[सम्पादन गर्ने]

कई पक्षी, यो अमेरिकी फ्लेमिंगो, जस्तै उनको फिर्तामा जब सो उनको सिर टक

दिनको सक्रिय हिस्सहरूमा पंक्षिहरूको उच्च चयापचय दरको पूरकको रूपमा अन्य समयमा उनी आराम गर्छन। पक्षी सोते वक्त पनि धेरै सतर्क रहछन, बीच बीचमा आँखाहरू खोल गरेर 'झांकते' रहछन ताकि जरा पनि गडबडी या खतरा महसूस हो त उनी भाग सकें.[१२०] यस्तो मानिन्छ कि स्विफ्ट पक्षी उडते समय पनि सोनेमा सक्षम हैं र राडारबाट यो थाहा भएको छ कि उनी हावाको रुखसँग स्वयंको मोड लिछन।[१२१] यस्तो सुझाव दिइएको छ कि निद्राको केही प्रकार हैं जुन उडानको समय पनि सम्भव छं।[१२२] केही पंक्षिहरूमा मद्धम-तरंग निद्रा देखि गयी छ, जहाँ एक पल्टमा दिमागको एक हिस्सा नै सोता छ। पक्षी आफ्नो यस क्षमताको उपयोग झुंडमा आफ्नो स्थितिको हिसाबबाट गर्छन। यस प्रकार उनको सोते भएका भागको दोस्रो तर्फ वाली आँखा आन वाला शिकारिहरू या अन्य खतरोंमा नजर राखन सक्छ। यो विशिष्टता समुद्री स्तनपाइहरूमा पनि देखि जान्छ।[१२३] सामुदायिक बसेरा साधारण छ किन भनें यो शारीरिक गर्मीको नोकसान तथा शिकारिहरू सम्बन्धी खतरहरूलाई कम गर्दछ।[१२४] आराम गर्नको अड्डहरूको सुरक्षा र तापमान-नियन्त्रणको मद्देनजर चयन गरिन्छ।[१२५]

कई पक्षी सोते समय आफ्नो सरको आफ्नो पछि मोड लिछन र थुतुनो]]को पछिको पंखहरूमा दबा लिछन, हुनत अन्य आफ्नो थुतुनोको आफ्नो छातीको पंखको बीचमा राखछन। धेरै पक्षी एक खुट्टामा आराम गर्छन, जबकि केही आफ्नो खुट्टाहरूलाई आफ्नो पंखहरूमा खींच लिछन, खासकर जाडोहरू में. पर्चिंग पंक्षिहरूमा एक टेंडन लकिंग प्रणाली हुन्छ जुन उनिलाई सोते समय लट्ठेको पकडे रहनमा सहायता गर्छ। धेरै सतही पक्षी जस्तै बटेर र महोख वृक्षहरूमा बसेरा बनाछन। लोरिकुलुस परिवारको केही तोते उल्टे लटक गरेर आराम गर्छन।[१२६] केही हमिंगबर्ड रात्रिमा अकर्मण्यताको स्थितिमा चली जान्छं जहाँ उनको चयापचय दरमा कमी आ जान्छ।[१२७] लगभग सय अन्य प्रजातिहरू द्धारा यो शारीरिक अनुकूलन दर्शाया जान्छ, जसमा शामिल छन्, ओव्लेट-नाइट्जर्स, नाइत्जार्स, र वूड्स्वैलो. कमन पूअर्विल नामक एक प्रजाति त शीत-निद्राको स्थिति सम्म पहुँच जान्छ।[१२८] पंक्षिहरूमा स्वेद ग्रन्थिहरू हुन्नं, तर उनी स्वयंको ठंढा गर्नको लागि छायामा जान सकिन्छं, पानीमा खडे हुन सक्छन्, जोर जोडसँग सास लिन सक्छन्, आफ्नो आकारको फैलयो सकते छन्, आफ्नो गलेको नजीकै पंख फडफडा सकते हैं या यूरोहाइड्रोसिस जस्तै विशिष्ट व्यवहारको उपयोग गरेर सकते छन्।

प्रजनन[सम्पादन गर्ने]

सामाजिक प्रणालिहरू[सम्पादन गर्ने]

लाल घाँटी वाला फलारोपेको नजीकै एक असामान्य पोल्यान्द्रोउस सम्भोग विधि हो जहाँ नर अंडो र बच्चाहरू र चमकीले रंगको पोथीहरूलाई नरसँग सक्षम होनेको लागि देखभाल गरेर सकते है

पञ्चानबे प्रतिशत पक्षी प्रजातिहरू सामाजिक रूपले एक पत्नीक छन्। यो प्रजातिहरू कम से कम प्रजनन काल खतम होने सम्म त जोडयो बनयोको रखती नै छन्, या, केही मामलाहरू मा, धेरै वर्ष सम्म अथवा कुनै एक साथीको मृत्यु तक.[१२९] एक पत्नीकता, माता-पिता दुईटै द्धारा देखभालको अनुमति दिइन्छ, यो खासकर उनी प्रजातिहरूमा ज्यादा महत्त्वपूर्ण छ जहाँ पोथीहरूलाई सफल शिशु-पालन हेतु नरोंको सहायताको आवश्यकता हुन्छ।[१३०] सामाजिक रूपले एक पत्नीक धेरै प्रजातिहरूमा आफ्नो साथीको आलावा पनि सहवास (बेवफाई) गर्न साधारण कुरा हो।[१३१] यो सामान्यतया प्रधान नरों र उनी पोथीहरूको बीच दे खाउछ जसको जोडयो अप्रधान नरों सँग छ, तर बतखों र एनातिड्समा यो जबरदस्ती पनि गरिन सक्छ।[१३२] पोथीहरूको लागि, यसको लाभहरूमा शामिल छन्, आफ्नो बच्चाहरूको लागि राम्रो जींस मिलनको संभावना र आफ्नो साथीको सम्भव इन्फेर्तिलिटीको बिरुद्ध सुरक्षा.[१३३] जोडेको बाहिर सहवास गर्न वाली प्रजातिहरूको नर आफ्नो साथिहरूमा कडी नजर राखछन, आफ्नो होने वाला बच्चाहरूको पितृत्वको सुनिश्चित गर्नको लागि.[१३४]

अन्य सहवास प्रणालिहरू, जस्तै कि बहुपत्नी, बहुपति, बहु विवाह, व्यभिचार, पनि पाइन्छं।[३७] बहु विवाह प्रथा तब उत्पन्न हुन्छ जब पोथीहरू आफ्नो नरोंको बिना नै बच्चाहरूलाई पालनेमा सक्षम हुन्छ।[३७] केही प्रजातिहरूमािस्थितिको अनुसार एक भन्दा ज्यादा प्रणालीको उपयोग गर्न सक्छं।

प्रजननमा सामान्यतया प्रेमालाप प्रदर्शन कुनै न कुनै रूपमा शामिल अवश्य रहइन्छ, सामान्यतया नरों द्धारा.[१३५] अधिकांश प्रदर्शन साधारण हुन्छन् जसमा कुनै न कुनै प्रकारको गायन शामिल हुन्छ। हुनत केही प्रदर्शन एकदम विस्तृत हुन्छन्। प्रजातिहरूमा निर्भर, इनमे पंख या पूछ्छरबाट ढोल बजाउनु, नाच, हवाई उडान या चाटना शामिल हुन सक्छ। साथीको चुनाव सामान्यतया पोथीहरू द्धारा गरिन्छ,[१३६] हुनत बहुपतित्व फालारोप्समा यसको उल्टा हुन्छ: साधारण नर चमकदार पोथीहरूलाई चुनछन।[१३७] प्रेमालाप भोजन, चोंच लडाना र एक दोस्रोको सफाई गर्न आमतौरमा साथिहरूको बीच गरिन्छ, सामान्यतः जोडि बनाउन र सहवास पछि.[४७]

क्षेत्र, गुंड र अण्डाहरू सेना[सम्पादन गर्ने]

हेर्नुहोस: Bird nest
यूरेशियन ब्लैकको गुंड

कई पक्षी प्रजनन कालको समयमा समान प्रजातिले सक्रीयता पूर्वक क्षेत्रको रक्षा गर्छन; क्षेत्रमा आधिपत्य द्धारा उनी आफ्नो बच्चाहरूको लागि भोजन श्रोतको रक्षा गर्छन। समुद्री पक्षी र स्विफ्ट जस्तो केही प्रजातिहरू जुन भोजनको क्षेत्रहरूको रक्षा गर्नमा असमर्थ छन्, प्रायः कौलोनीजमा प्रजनन गर्छं; संभवतः यो शिकारिहरू बाट सुरक्षा प्रदान गर्दछ। कालोनीमा प्रजनन गर्न वाला गुंड बनाउनको साना स्थानहरूको रक्षा गर्छन र यसको लागि प्रतियोगिता धेरै तीव्र हुन सक्छ, आफ्नो नै प्रजातिको भित्रको सदस्यहरूमा या बाहिरी प्रजातिको सदस्यहरू बाट।[१३८]

सभी पक्षी उल्बीय अण्डाहरू दिछन जसको कवच कडे र अधिकतर क्याल्सियम कार्बोनेटको बने हुन्छन्।[३७] गड्ढों र बिलहरूमा गुंड बनाउन वाली प्रजातिहरू सेतो या पहेलो अण्डाहरू दिछ जबकि खुलामा गुंड बनाउन वाला छाद्मावरण अण्डाहरू दिछ। हुनत, यस पद्धतिको धेरै अपवाद हैं; सतहमा गुंड बनाउन वाला नाइट्जार्स पहेलो अण्डाहरू दिछन र छलावरण उनको पक्षति द्धारा प्रदान गरिन्छ। प्रजातिहरू जुन शिशु-परजीविहरूको शिकार हैं उनको अण्डोंको विविध रङ्ग हुन्छन्, एक परजीवीको अण्डोंको राम्रो चिन्हारी हेतु, यसको कारणबाट पोथी परजीविहरूलाई त्यसै रंगको अण्डाहरू दिनको लागि बाध्य हुनु पर्दछ।[१३९]

समाजयोग्य वीवरके घोंसलोंको उपनिवेश पक्षी निर्मित संरचनाहरूमें सबै भन्दा ठूलो हुन्छन्

पक्षिहरूको अण्डाहरू सामान्यतया गुंडमा दिए जान्छं। अधिकांश प्रजातिहरूको गुंड एकदम व्यवस्थित हुन्छन्, यिनको आकार कप,गुम्बदनुमा, चपटे, गद्देदार, टीलेदार या बिलहरूमा हुन सक्छन्।[१४०] हुनत केही पंक्षिहरूको गुंड एकदम प्राचीन शैलीको हुन्छन्; उदाहरणको लागि ऐल्बेट्रोसको गुंड जमीनमा एक छिलके भन्दा ज्यादा केही हुदैनन्. अधिकाँश पक्षी लूटमारबाट बचाउनको लागि घोंसलहरूलाई छुपे स्थानहरूमा बनाछन, तर ठूलो या कलोनियांमा रहन वाला पक्षी- जुन रक्षा गर्नमा अधिक सक्षम हैं- अधिक खुला गुंड बनयो सकते छन्। गुंड निर्माणको समयमा, केही प्रजातिहरू यस्तो बिरुवाहरू बाट सामाग्री जुटाउँछन् जसको परजीवी-रोधी गुण उनको बच्चाहरूलाई अधिक सुरक्षा प्रदान गरेर सकते छन्,[१४१] र तापमान नियन्त्रणको लागि अक्सर पंखहरूको उपयोग गरिन्छ।[१४०] केही प्रजातिहरूको गुंड होते नै छैनन्; चोटीमा गुंड बनाउन वाला सामान्य गिलेमोट पत्थरोंमा आफ्नो अण्डा दिइन्छ, जबकि नर सम्राट प्रजातिको पेंगुइने अण्डहरूलाई आफ्नो खुट्टाहरू र शरीरको बीच दबाकर राखछ। घोंसलोंको अनुपस्थिति विशेष रूपले सतही- घोंसलोंको प्रजातिहरूमा पाइन्छ, जहाँ नवजात जन्मको समय नै परिपक्व हुन्छन्।

ऊष्मायन, शिशुहरूको विकास हेतु तापमान नियन्त्रण, सामान्यतया अन्तिम अंडा दिन पछि शुरू गरिन्छ।[३७] एक पत्नी प्रजातिहरूमा ऊष्मायन अक्सर पालै पालो सँग गरिन्छ, जबकि बहुपत्नी प्रजातिहरूमा कुनै एक ऊष्मायनको लागि पूर्ण रूपले जिम्मेदार हुन्छ। माता पिता सँग अण्डाको गर्मी ब्रूड पैचको माध्यमले पहुंचाई जान्छ, पंक्षिहरूको उदर या छातीमा नग्न छालाको एक स्थान. ऊष्मायनमा उर्जाको खपत धेरै अधिक हुन सक्छ; उदाहरणको लागि, वयस्क ऐल्बेट्रोस ऊष्मायनको समयमा प्रति दिन ८३ grams (
ERROR {Convert}: Invalid parameters: 1=83 2=(83)*0.001 3= 4= 5= 6= with {u}= n= .
             Try using range: {{convert|83|(83)*0.001|...}} to convert a range of numbers.) सम्म वजन खो सकते छन्।[१४२] मेगापोड्समा ऊष्मायन हेतु गर्मी सूर्य, सडते भएका वनस्पति र ज्वालामुखीय श्रोतहरू बाट प्राप्त गरिन्छ।[१४३] ऊष्मायन अवधि १० दिन (कठफोडवा, कुक्कू र पैसेरीन पंक्षिहरू में) बाट लिएर 80 दिनहरू (ऐल्बेट्रोस र कीवी में) सम्मको हुन सक्छ।[३७]

माता पिताको देखभाल र उडनेको योग्य बनाउन[सम्पादन गर्ने]

वर्षा भन्दा एक क्यानाडा गुसे आश्रयहरू गोस्लिंग्स , जस्तो कि उनी पानीको विकास हैन हुनेछ, उनको पंखोंको प्रूफिंग जब सम्म उनी कलियाना.

अण्डा सेनेको समय, बच्चाहरू प्रजातिको आधारमा असहाय देखि लिएर स्वतन्त्र रूपले विकसित सम्म हुन सक्छन्। असहाय बच्चाहरूलाई ऐल्ट्रीशियल भनिन्छ, र जन्मको समय उनी सामान्यतया छोटे, अंधे, चलने फिरनेमा अक्षम र नग्न हुन्छन्; जन्मको समय जुन शिशु चलने फिरनेमा सक्षम र पंखदार हुन्छन् उनिलाई परिपक्व (प्रिकौशियल) भनिन्छ। ऐल्ट्रीशियल शिशुहरूलाई तापमान नियन्त्रणको आवश्यकता पर्छ, यसैले उनको प्रिकौशियल शिशुहरूको अपेक्षा ज्यादा लामो अवधि सम्म पालन पोषण गरिन्छ। जुन शिशु यिनी दुवै अतियहरूमा भन्दा कुनैमा हैन आते उनी अर्ध-प्रिकौशियल या अर्ध-ऐल्ट्रीशियल हुन सक्छन्।

माता पिताको देखभालको प्रकृति र अवधि विभिन्न प्रजातिहरूमा एकदम भिन्न हुन सक्छ। एक छोर मा, मेगापोड्समा माता-पिताको जिम्मेदारी जन्मसँग खतम हुन्छ; नवजात शिशु गुंडबाट स्वतः नै बाहिर आउछ र बिना माता पिताको सहायताको आफ्नो भोजन आफु नै तलाश गर्नमा सक्षम हुन्छ।[१४४] दोस्रो छोर मा, धेरै समुद्री पक्षी लामो अवधि सम्म शिशुहरूको देखभाल गर्छन, जसमा ग्रेट फ्रिगेट्बर्डको शिशु पंखदार हुनमा छ महिना सम्मको समय लिन सक्छन् र माता-पिता द्धारा यसपछि पनि 14 महीना सम्म उनलाई भोजन प्रदान गरिन्छ।[१४५]

ग्रेट ब्लू हेरों माता=पिता आफ्नो बच्चाहरू सँग गुंड में

केहि प्रजातिहरू मा, माता-पिता दुवै बच्चाहरूको देखभाल गर्छन; अन्यमा यो जिम्मेदारी केवल एकको हुन्छ। केही प्रजातिहरू मा, त्यसै प्रजातिको अन्य सदस्य- सामान्यतया उनको नजदीकी रिश्तेदार- शिशुहरूको पालन-पोषणमा मदद गर्छन।[१४६] यस प्रकारको अभिभावकत्व कोर्विदा प्रजातिमा एकदम साधारण छ, जस्तै कि कौवा, आस्ट्रेलियन मैगपाई र फेरी-रेन मा,[१४७] तर यो राइफलमैन र रेड काईट जस्तो सर्वदा भिन्न प्रजातिहरूमा पनि दे खाउछ जनावरहरूको अधिकांश समूहों मा, नर पैतृक देखभाल एकदम दुर्लभ छ। हुनत पंक्षिहरूमा यो एकदम साधारण छ- कुनै पनि अन्य कशेरुक श्रेणी भन्दा धेरै अधिक.[३७] हुनत क्षेत्र र घोंस लि गर्‍यो सुरक्षा, ऊष्मायन र शिशुहरूलाई भोजन गरान सामान्यतया साझा जिम्मेदारी हुन्छ, कहिले काँही श्रम विभाजन पनि देखनेमा आउछ, जहाँ एक साथी कुनै विशेष कर्तव्यको पुरा या अधिकांश भागको लागि पूर्णतया जिम्मेदार हुन्छ।[१४८]

शिशुहरूको पंखदार होनेको अवधिमा भारी अंतर देखनेको भेटिन्छ। स्य्न्थ्लिबोराम्फुस मुर्रेलेट्स प्रजातिको नवजात, जस्तै कि प्राचीन मुर्रेलेट, अण्डा बाट निस्केको अर्को दिन नै गुंड छोड्छन र आफ्नो माता-पिता सँग समुद्रको तर्फ जान्छन्, जहाँ स्थलीय शिकारिहरू भन्दा टाढा उनको पालन-पोषण गरिन्छ।[१४९] बतखों जस्तो केही अन्य प्रजातिहरू, आफ्नो शिशुहरूलाई एकदम सानामा नै गुंड भन्दा बाहिर गरेर दिछ। अधिकांश प्रजातिहरू मा, बच्चाहरू उडनेमा सक्षम होनेको ठीक पहिले या ठीक त्यस पछि गुंड छोड दिछन। उडनेमा सक्षम होने पछि देखभालको मात्रा भिन्न भिन्न हुन्छ; ऐल्बेट्रोसको शिशु स्वयं नै गुंड छोड दिछन र अगाडी उनिलाई कुनै सहायता हैन मिलती, जबकि अन्य प्रजातिहरूमा इसपछि पनि थोडा धेरै भोजन प्रदान हुन जारी रहइन्छ।[१५०] आफ्नो प्रथम प्रवासको समयमा शिशु पनि माता-पिता सँग जान सकिन्छं।[१५१]

शिशुहरूको परजीवी[सम्पादन गर्ने]

मुख्य लेख: Brood parasite
रीड वार्ब्लेर एक साधारण कोयल स्थापना, एक बच्चाहरू परजीवी.

शिशु परजीवीतता , जहाँ कुनै पोथी आफ्नो अण्डहरूलाई कुनै रको अण्डों सँग रख देती छ, कुनै पनि अन्य जीव प्रजातिको तुलनामा यो पंक्षिहरूमा सबै भन्दा अधिक मात्रामा पाइन्छ।[१५२] एक पल्ट कुनै परजीवी पक्षी नें आफ्नो अण्डा कुनै र पक्षीको गुंडमा रख दिए, पाहुना पोथी उनिलाई आफ्नो समझ गरेर सेती छन्, अक्सर आफ्नो स्वयंको अण्डोंको कीमत पर. शिशु परजीवी या त ओब्लिगेट शिशु परजीवी हुन सक्छन्- जुन स्वयं सक्षम न होनेको कारणले आफ्नो अण्डहरूलाई दूसरोंको घोंसलहरूमा दिछन- या नन-ओब्लिगेट शिशु परजीवी हुन सक्छन्- जुन कहिल्यै कभार आफ्नो अण्डहरूलाई कौन्स्पेसिफिक्सको घोंसलहरूमा दिछन ताकि आफ्नो प्रजनन संख्यात्मकताको बढाया जा सके, यद्धपि उनी स्वयं आफ्नो अण्डहरूलाई सेनेमा सक्षम छन्।[१५३] एक सय पक्षी प्रजातिहरू ओब्लिगेट परजीवी छन्, जसमा शामिल छन्, हनीगाइड, इक्टेरिड्स, एस्ट्रिल्डिड फिंच र बतख, हुनत यिनीहरूमा सबै भन्दा प्रसिद्द कुक्कू छ।[१५२] केही शिशु परजीवी दूसरोंको घोंसलहरूमा अण्डा दिनमा पनि सक्षम छन्, यस तरिका उनी पाहुनाहरूलाई बाहिर भगा गरेर उनको अण्डों या शिशुहरूलाई मार पनि दिछन; यस्तो यो सुनिश्चित गर्नको लागि किये जान्छ कि गुंडमा आन वाला सारा भोजन परजीवीको शिशुहरूलाई नै प्राप्त हो.[१५४]

पारिस्थितिकी[सम्पादन गर्ने]

पारिस्थितिक तन्त्रमा पंक्षिहरूको विविध स्थान हुन्।[१५५] जहाँ केही पक्षी सामान्यग्य छन्, अन्य आफ्नो निवास क्षेत्र र भोजन आवश्यकताहरूमा उच्च दर्जेको विशेषज्ञ हुन्। जंगल जस्तै साझा निवास स्थानमा भी, पंक्षिहरूको भिन्न प्रजातिहरूको स्थितिहरूमा विविधता पाइन्छ, केही प्रजातिहरू जंगलको छतरीमा भोजन प्राप्त गर्छं, केही छतरीको तल र, र अन्य केही जंगलको सतह पर. जंगली पक्षी कीट-भक्षक, फल-भक्षक र पराग-भक्षक (फूलहरूको पराग) हुन सक्छन्। जलीय पक्षी साधारण तरिकामा माछाहरू या बिरुवाहरूलाई खाछन, या चोरी गरेर अथवा परजीवी हुन्छन्। शिकारी पक्षी स्तनधारी या अन्य पंक्षिहरूको शिकार गर्नमा माहिर हुन्छन्, जबकि गिद्ध मांस-भक्षी हुन्छन्।

केहि पराग-भक्षी पक्षी महत्त्वपूर्ण पौलिनेटर हुन्छन्, र धेरै फल-भक्षी बीजोंको वितरणमा महत्त्वपूर्ण भूमिका निभाछन।[१५६] बिरुवाहरू र पौलिनेटिंग पंक्षिहरूको अक्सर सह-विकास हुन्छ,[१५७] र केही मामलाहरूमा एक पुष्पको प्राथमिक पौलिनेटर एकमात्र त्यहि प्रजाति हुन्छ जुन उनको पराग सम्म पहुँच सकती छ।[१५८]

पक्षी अक्सर द्धीप पारिस्थितिकीको लागि महत्वपूर्ण हुन्छन्। पक्षी अक्सर उनी द्धीपहरू सम्म पहुँच जान्छन् जहाँ स्तनधारिहरूको पहुँच छैन; यस्तो द्धीपहरूमा पक्षी त्यो भूमिका निभा सकते हैं जसलाई सामान्यतया ठूलो जनावरहरू द्धारा निभाइन्छ। उदाहरणको लागि, न्यूजील्याण्डमा मोआ महत्त्वपूर्ण ब्राउजर थिए, जस्तो कि वर्तमानमा केरेरू र कोकाको छन्।[१५६] आज पनि न्यूजील्याण्डको बिरुवाहरूमा उनी सुरक्षात्मक अनुरूपतायें सुरक्षित हैं जसको विकास विलुप्त हो चुके मोआ द्धारा स्वयंको बचानको लागि उनी बिरुवाहरूले गरेको थियो।[१५९] गुंड बनाउन वाला समुद्री पक्षी पनि द्धीपहरू र आसपासको क्षेत्रहरूको पारिस्थितिक तन्त्रमा प्रभाव डाल सकते छन्, मुख्यतः खादको ठूलो मात्राको द्धारा, जुन स्थानीय मिटटी [१६०] र आसपासको समुद्रको पोषण प्रदान गर्न सक्छ।[१६१]

एवियन पारिस्थितिकीको अनुसन्धानको लागि एवियन पारिस्थितिकीको धेरै पद्धतिहरूको प्रयोग गरिन्छ, जसमा शामिल छन्, गिनती, गुंड निरीक्षण, पकडना र चिन्हित गर्न.

मनुष्हरू सँग रिश्ता[सम्पादन गर्ने]

कुखुराहरूको औद्धोगिक खेती.

चूँकि पक्षी धेरै साधारण र सजिलै सँग दिखने वाला पशु हुन् , मनुष्यहरू द्धारा उनको रिश्ता अति प्राचीन छ।[१६२] यदा कदा यो रिश्ता परस्पर हुन्छ, जस्तै कि हनीगाइड्स र अफ्रीकाको बोरोना मान्छेहरू द्धारा संयुक्त रूपले शहद एकत्र गर्न.[१६३] यसको आलावा यो रिश्ता सहभोजीको पनि हुन सक्छ, उदाहरणको लागि,घरहरूलु गौरैया [१६४] जस्तो प्रजातिहरूलाई मानव गतिविधिहरू नें लाभान्वित गरेको छ। धेरै पक्षी प्रजातिहरू कृषि कीटनाशकको रूपमा व्यवसायिक रूपले महत्त्वपूर्ण भएको छं,[१६५] र केही विमाननको लागि जोखिम उत्पन्न गर्छं।[१६६] मानव गतिविधिहरू हानिकारक पनि हुन सक्छं र यिनको कारणले धेरै पक्षी प्रजातिहरू विलुप्त होनेको कगारमा पहुँच गयी छन्।

सिटकोसिस, सैल्मोनेलोसिस, कैम्पिलोबैक्टीरिओसिस, माइकोबैक्टीरिओसिस (पंक्षिहरूको टीबी), एवियन इन्फ्लूएंजा (बर्ड फ्लू), गिआर्डिअसिस, र क्रिप्टोस्पोरिडिओसिस - यिनी रोगहरूको लागि पक्षी रोग प्रसारको एजेन्टहरूको रूपमा काम गरेर सकते छन्। यिनीहरू मध्ये केही जूनोटिक रोग पनि हो जुन मनुष्यको पनि प्रेषित किये जान सकिन्छं।[१६७]

आर्थिक महत्व[सम्पादन गर्ने]

मांस र अण्डोंको पाले गये पक्षी, जसलाई मुर्गी पालन (पल्ट्री) भनिन्छ, मनुष्हरू द्धारा भक्षित पशु प्रोटीनको सबै भन्दा ठूलो श्रोत हुन् ; 2003 मा, दुनिया भरमा 760 लाख टन पल्ट्री र 610 लाख टन अण्डहरूको उत्पादन भएको थियो।[१६८] मनुष्हरू द्धारा मुर्गोंको भक्षण भारी मात्रामा गरिन्छ, हुनत टर्की, बतख र गीज पनि अपेक्षाकृत एकदम साधारण छन्। पंक्षिहरूको धेरै प्रजातिहरूको मासुको लागि पनि शिकार गरिन्छं. पंक्षिहरूको शिकार मुख्यतः एक मनोरंजक गतिविधि हो, अत्यन्त अविकसित क्षेत्रहरूको सिवाय. उत्तरी र दक्षिणी अमेरिकामा वाटरफाउलको शिकार सबै भन्दा अधिक गरिन्छ; व्यापक रूपले शिकार किये जाने वाला अन्य पंक्षिहरूमा शामिल हैं फीसैन्ट्स, जंगली टर्की, बटेर, कबूतर, तीतर, ग्राउज, स्नाइप, र वुडकक.[१६९] अस्ट्रेलिया र न्यू जील्याण्डमा मटनबर्डिंग पनि एकदम प्रचलित छ।[१७०] हुनत, मटनबर्ड जस्तै केही पंक्षिहरूको शिकार स्थायी हुन सक्छन्, शिकारको कारणले दर्जनों प्रजातिहरू या त विलुप्त भइ सकेको छं या खतरेमा छन्।[१७१]

एशियाई मछुआरों द्धारा कोर्मोरंट्सको उपयोग सीधा गिरावटमा छमा जीवित केही इलाकहरूमा पर्यटक आएर्षण हैं

पक्षिहरू द्धारा प्राप्त अन्य व्यावसायिक रूपले मूल्यवान उत्पादनहरूमा शामिल हैं पंख (खासकर कलहंस र बतखको निचले हिस्से), जसको उपयोग गर्मी प्रदान गर्नको लागि कपडों या गद्दहरूमा गरिन्छ, र समुद्री पंक्षिहरूको मल (खादको रूप मा), जुन फस्फोरस र नाइट्रोजनको एक बहुमूल्य श्रोत हो। प्रशांतको युद्ध, जसलाई खाद युद्ध पनि भनिन्छ, खादको भंडारोंमा नियन्त्रण हेतु लडाइयो थियो।[१७२]

पंक्षिहरूलाई मानव द्धारा दुईटै, पालतू र व्यावहारिक उद्देश्यहरूलाई लागि पालतू बनाइन्छ। सुगा र मैना जस्तो केही रंगबिरङ्गी पक्षी प्रजातिहरूलाई पालतू बनाइन्छ र पिंजराहरूमा कैद गरेर भोजन दिइन्छ, एक पुरानी प्रथा जसको कारणले लुप्तप्राय प्रजातिहरूको अवैध तस्करीको बढावा भेटिन्छ।[१७३] बाज र कौर्मोरैन्ट्सको लामो समय देखि क्रमशः शिकार र माछा पकडनेको लागि प्रयोग गरिदै आएको छ। दूत कबूतर, जसको प्रयोग कम से कम १ ई. देखि हुँदै चलि आइ रहेको छ, द्धितीय विश्व युद्ध सम्म यिनको महत्ता बनेको थियो। वर्तमानमा यो गतिविधिहरू या त शौकिया (मनोरंजन र यात्रा),[१७४] या खेल (कबूतरोंको दौड)को रूपमा नै प्रचलित छन्।

एमेच्योर पक्षी उत्साहिहरू (जसलाई बर्डवचर, ट्विचार या सामान्यतया बर्डर भनिन्छ)को संख्या लाखहरूमा छ।[१७५] धेरै मान्छे आफ्नो घरहरूमा पक्षिहरूको दाने पानीको स्थानहरूलाई बनाएर राखछन, विभिन्न प्रजातिहरूलाई आएर्षित गर्नको लागि. पंक्षिहरूको भोजन करोडों डलरको एक व्यवसाय बनिसकेको छ; उदाहरणको लागि, एक अनुमानको अनुसार ब्रिटेनमा लगभग 75% मान्छे जाडोहरूको समयमा पंक्षिहरूको लागि भोजन उपलब्ध गराछन।[१७६]

धर्म, लोकगीत र संस्कृति[सम्पादन गर्ने]

"यह 3 पक्षी की" मास्टरको द्धारा कार्ड बजाना, 16 औं सताब्दी जर्मनी

पक्षी लोकगीत, धर्म, र लोकप्रिय संस्कृतिमा प्रमुख एवं विविध भूमिकाहरू निभाछन। धर्म मा, पक्षी कुनै देवता]]को दूत या गुरु या नेताको रूपमा दिखाई दे सकते छन्, उदाहरणको लागि मेकमेक संप्रदायमा ईस्टर द्धीपको टंगता मनु नें मुखियाको रूपमा सेवा गर्‍यो,[१७७] या एक सेवकको रूप मा, जस्तो कि हुगिन र मुनिनको मामलामा दिखाई दिइन्छ, दुई आम रेवेन जसलें नर्स देवता ओडिनको कानमा समाचार दिए थियो।[१७८] पक्षी एक धार्मिक चिन्हको रूपमा पनि दिखाई पड सकते छन्, जस्तै कि जोनाह (Hebrew: יוֹנָה , कबूतर)ले भय, विलाप, समर्पण र सौन्दर्य जस्तै कबूतरों सँग पारंपरिक रूपले जोडएर देखे जाने वाला गुणहरूलाई आफ्नो लिएको थियो।[१७९] पंक्षिहरूलाई देवताको रूपमा पनि दिखाया गएको छ, जस्तै कि, भारतमा द्रविड लोग मोरको पृथ्वी माताको रूपमा पूजते छन्।[१८०] केही पंक्षिहरूलाई राक्षस रूपमा पनि दिखाया गएको छ, जस्तै कि पौराणिक पक्षी रक तथा माओरी मान्छेहरूको काल्पनिक पक्षी पोआकाई , एक विशालकाय पक्षी जुन मनुष्यहरूलाई पनि उठयोले जानेमा सक्षम थियो।[१८१]

पक्षी प्रागैतिहासिक काल देखि संस्कृति र कलामा दर्शाए जाि रहे छन्, जब उनिलाई प्रारम्भिक गुफा चित्रहरूमा दिखाया जान्थ्यो.[१८२] त्यस पछि पंक्षिहरूलाई धार्मिक र सांकेतिक कला डिजाइनहरूमा पनि दिखाया गया, जस्तै कि मुगल र फारसी सम्राटहरूको शानदार मयूर सिंघासन.[१८३] पंक्षिहरूको प्रति वैज्ञानिक जिज्ञासा बढन संग, उनको धेरै चित्रहरूलाई किताबहरूमा स्थान दिइएको. जन जेम्स औडुबौन सबै भन्दा प्रसिद्द पक्षी चित्रकारहरूमा भन्दा एक छं, जसको द्धारा बनाए गये उत्तरी अमेरिकाको पंक्षिहरूको चित्रहरूलाई यूरोपमा भारी व्यवसायिक सफलता मिली, र त्यस पछि उनले राष्ट्रिय औडोबौन सोसाइटीको आफ्नो नाम पनि दिए।[१८४] कवितामा पनि पंक्षिहरूको विशिष्ट स्थान हो; उदाहरणको लागि, होमरले आफ्नो पुस्तक ओडिसीमा नाईटिंगलको स्थान दिए छ, र कैटुलुसले आफ्नो पुस्तक कैटुलुस IIमा गौरैयाको एक कामोद्दीपक प्रतीकको रूपमा दिखाया छ।[१८५] एक ऐल्बेट्रोस र एक नाभिकको बीचको सम्बन्ध, सामुएल टेलर कोलरिजको पुस्तक "दी राईम अफ दी एन्शियन्ट मैराइनर"को केन्द्रीय विषय-वस्तु छ, जसको कारणले 'बोझ' शब्दको एक रूपकको तरिकामामा यसको प्रचलन भयो.[१८६] पंक्षिहरूमा आधारित अन्य अङ्ग्रेजी रूपक हैं: वल्चर फंड्स, र वल्चर निवेशक, मुर्दाखोर वल्चर (गिद्ध)को नाममा यो नाम पडे छन्।[१८७]

विभिन्न पक्षी प्रजातिहरूको विभिन्न संस्कृतियहरूमा विभिन्न धारणाहरू प्रचलित छन्। अफ्रीकाको केही हिस्सहरूमा उल्लूको दुर्भाग्य, जादू-टोना, र मृत्युको प्रतीक मानिन्छ,[१८८] तर यूरोपको अधिकांश हिस्सहरूमा उनिलाई बुद्धिमान मानिन्छ।[१८९] हूपूसको प्राचीन मिस्रमा पवित्र मानिन्थ्यो र फारसमा सदाचारको प्रतीक, तर यूरोपमा उनिलाई चोर समझा जान्थ्यो र स्कान्दिनावियामा युद्धको अग्रदूतको रूपमा देख्यो जान्थ्यो.[१९०]

संरक्षण[सम्पादन गर्ने]

कैलिफोर्निया कोंडोर एक बार, तर 22 पंक्षिहरू गिने आज संरक्षणको उपाय गर्नको लागि उनिमा 300 उठाया छ।
मुख्य लेख: Bird conservation
हेर्नुहोस: Late Quaternary prehistoric birds र Extinct birds

यद्धपि मानवीय गतिविधिहरूले बार्न स्वैलो र यूरोपीय स्टार्लिंग जस्तो केही प्रजातिहरूको विस्तारमा सहायता दिएको छ, उनको कारणले धेरै प्रजातिहरूको जनसँख्यामा कमी आए छ या उनी विलुप्त भएको छं। इतिहासको लगभग सय पक्षी प्रजातिहरू विलुप्त भइ सकेको छन्,[१९१] हुनत मानवीय गतिविधिहरूको कारण पक्षी प्रजातिहरूको विलुप्त होनेको सबै भन्दा नाटकीय घटना तब घटित भए जब मेलनेशियन, पौलिनेशियन, र माइक्रोनेशियन द्धीपहरूमा मनुष्हरू द्धारा औपनिवेशीकरणको समयमा लगभग 750 -1800 पक्षी प्रजातिहरूको नाश भयो।[१९२] दुनिया भरमा धेरै पक्षी प्रजातिहरूको संख्यामा कमी आदैछ, बर्डलाइफ इंटरनेशनल र IUCN द्धारा 2009मा 1227 प्रजातिहरूलाई विलुप्तप्राय घोषित गर्‍यो गएको थियो।[१९३][१९४]

मनुष्हरू द्धारा पंक्षिहरूलाई सबै भन्दा ठूलो खतरा उनको निवास स्थानको छिन जानेको छ।[१९५] अन्य खतरहरूमा शामिल छन्, अत्यधिक शिकार, संरचनात्मक टकरावोंको कारण आकस्मिक मृत्यु या लन्ग-लाइन फिशिंग बाईकैच,[१९६] प्रदूषण (तेल रिसाव या कीटनाशकहरूको उपयोग),[१९७] गैर-स्थानीय इनवेसिव प्रजातिहरूको प्रतियोगिता र शिकारको भय,[१९८] तथा जलवायु परिवर्तन.

सरकारहरू र संरक्षण समूह पंक्षिहरूको रक्षा हेतु कार्य गर्छन, या त कानून पारित गरेर जुन पक्षीको निवासको संरक्षित र पुनर्स्थापित गर्छन, या उनिलाई संरक्षित स्थानहरूमा राखएर, ताकि त्यस पछि दोबारा अगाडी लाया जा सके. यस तरिकाको परियोजनाहरूमा केही सफलता अवश्य मिली है; एक अध्ययनको अनुमान छ कि संरक्षण प्रयासहरू द्धारा 1994 देखि 2004को बीच 16 पक्षी प्रजातिहरूलाई बचा लियाइयो छ जुन अन्यथा विलुप्त होनेको कगारमा थीं, यिनीहरूमा शामिल हैं कैलिफोर्निया कोंडोर र नरफक द्धीपको हरीयो सुगा.[१९९]

टिप्पणिहरू[सम्पादन गर्ने]

  1. ↑ del Hoyo, Josep (1992), Handbook of Birds of the World, Volume 1: Ostrich to Ducks, Barcelona: Lynx Edicions, ISBN 84-87334-10-5 
  2. ↑ (Latin) Linnaeus, Carolus (1758), Systema naturae per regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Tomus I. Editio decima, reformata, Holmiae. (Laurentii Salvii), p. 824 
  3. ↑ ३.० ३.१ ३.२ Livezey, Bradley C. (January 2007), "Higher-order phylogeny of modern birds (Theropoda, Aves: Neornithes) based on comparative anatomy. II. Analysis and discussion", Zoological Journal of the Linnean Society 149(1): 1–95, doi 10.1111/j.1096-3642.2006.00293.x 
  4. ↑ Padian, Kevin (1997), "Bird Origins", in Philip J. Currie & Kevin Padian (eds.), Encyclopedia of Dinosaurs, San Diego: Academic Press, pp. 41–96, ISBN 0-12-226810-5 
  5. ↑ Gauthier, Jacques (1986), "Saurischian Monophyly and the origin of birds", in Kevin Padian, The Origin of Birds and the Evolution of Flight, Memoirs of the California Academy of Science 8, San Francisco, CA: Published by California Academy of Sciences, pp. 1–55, ISBN 0-940228-14-9 
  6. ↑ "Bird biogeography" 
  7. ↑ Clements, James F. (2007), The Clements Checklist of Birds of the World (6th ed.), Ithaca: Cornell University Press, ISBN 978-0-8014-4501-9 
  8. ↑ Gill, Frank (2006), Birds of the World: Recommended English Names, Princeton: Princeton University Press, ISBN 978-0-691-12827-6 
  9. ↑ [28] ^ सी ई.गी. रिचर्ड ओ.प्रुम "हू इज योर डैडी" साइंस 322 1799 -1800, कीटिंग ओल्सो आर.ओ.प्रम, औक 119 , 1(2002 )
  10. ↑ Paul, Gregory S. (2002), "Looking for the True Bird Ancestor", Dinosaurs of the Air: The Evolution and Loss of Flight in Dinosaurs and Birds, Baltimore: John Hopkins University Press, pp. 171–224, ISBN 0-8018-6763-0 
  11. ↑ Norell, Mark (2005), Unearthing the Dragon: The Great Feathered Dinosaur Discovery, New York: Pi Press, ISBN 0-13-186266-9 
  12. ↑ Turner, Alan H. (2007), "A basal dromaeosaurid and size evolution preceding avian flight" (PDF), Science 317: 1378–1381, PMID 17823350, doi: 10.1126/science.1144066 , <http://www.sciencemag.org/cgi/reprint/317/5843/1378.pdf> 
  13. ↑ Xing, X., Zhou, Z., Wang, X., Kuang, X., Zhang, F., and Du, X. (2003), "Four-winged dinosaurs from China", Nature 421(6921): 335–340, doi 10.1038/nature01342 
  14. ↑ Thulborn, R.A. (1984), "The avian relationships of Archaeopteryx, and the origin of birds", Zoological Journal of the Linnean Society 82: 119–158, doi 10.1111/j.1096-3642.1984.tb00539.x 
  15. ↑ Kurzanov, S.M. (1987), "Avimimidae and the problem of the origin of birds", Transactions of the joint Soviet - Mongolian Paleontological Expedition 31: 31–94 
  16. ↑ [41] ^ हैलमन, गेरहर्ड (1927). दी ओरिजिन अफ बर्ड्स .न्यूयर्क: डोवर पब्लिकेशन.
  17. ↑ Rasskin-Gutman, Diego (March 2001), "Theoretical morphology of the Archosaur (Reptilia: Diapsida) pelvic girdle", Paleobiology 27(1): 59–78, doi 10.1666/0094-8373(2001)027<0059:TMOTAR>2.0.CO;2 
  18. ↑ Feduccia, Alan (November 2005), "Do feathered dinosaurs exist? Testing the hypothesis on neontological and paleontological evidence", Journal of Morphology 266(2): 125–66, PMID 16217748, doi 10.1002/jmor.10382 
  19. ↑ इस सिद्धांतको अधिकाँश जीवाश्मविज्ञानिहरू द्धारा विरोध गरिएको छPrum, Richard O. (April 2003), "Are Current Critiques Of The Theropod Origin Of Birds Science? Rebuttal To Feduccia 2002", The Auk 120(2): 550–61, doi: 10.1642/0004-8038(2003)120[0550:ACCOTT]2.0.CO;2 , <http://links.jstor.org/sici?sici=0004-8038(200304)120:2%3C550:ACCOTT%3E2.0.CO;2-0> 
  20. ↑ २०.० २०.१ २०.२ २०.३ २०.४ Chiappe, Luis M. (2007), Glorified Dinosaurs: The Origin and Early Evolution of Birds, Sydney: University of New South Wales Press, ISBN 978-0-86840-413-4 
  21. ↑ Clarke, Julia A. (September 2004), "Morphology, Phylogenetic Taxonomy, and Systematics of Ichthyornis and Apatornis (Avialae: Ornithurae)" (PDF), Bulletin of the American Museum of Natural History 286: 1–179, doi: 10.1206/0003-0090(2004)286<0001:MPTASO>2.0.CO;2 , <http://digitallibrary.amnh.org/dspace/bitstream/2246/454/1/B286.pdf> 
  22. ↑ [62] ^ Clarke, Julia A. (January 2005), "Definitive fossil evidence for the extant avian radiation in the Cretaceous" (PDF), Nature 433: 305–308, PMID 15662422, doi: 10.1038/nature03150 , <http://www.digimorph.org/specimens/Vegavis_iaai/nature03150.pdf> स्पोर्टिंग इन्फोर्मेशन
  23. ↑ २३.० २३.१ २३.२ Ericson, Per G.P. (December 2006), "Diversification of Neoaves: Integration of molecular sequence data and fossils" (PDF), Biology Letters 2(4): 543–547, PMID 17148284, doi: 10.1098/rsbl.2006.0523 , <http://www.senckenberg.de/files/content/forschung/abteilung/terrzool/ornithologie/neoaves.pdf> 
  24. ↑ Brown, Joseph W. (June 2007), "Nuclear DNA does not reconcile 'rocks' and 'clocks' in Neoaves: a comment on Ericson et al.", Biology Letters 3(3): 257–259, PMID 17389215, doi 10.1098/rsbl.2006.0611 
  25. ↑ Sibley, Charles (1990), Phylogeny and classification of birds, New Haven: Yale University Press, ISBN 0-300-04085-7 
  26. ↑ Mayr, Ernst (1970), Species Taxa of North American Birds: A Contribution to Comparative Systematics, Publications of the Nuttall Ornithological Club, no. 9, Cambridge, Mass.: Nuttall Ornithological Club, OCLC 517185 
  27. ↑ Brooke, Michael (2004), Albatrosses And Petrels Across The World, Oxford: Oxford University Press, ISBN 0-19-850125-0 
  28. ↑ Weir, Jason T. (March 2007), "The Latitudinal Gradient in Recent Speciation and Extinction Rates of Birds and Mammals", Science 315(5818): 1574–76, PMID 17363673, doi 10.1126/science.1135590 
  29. ↑ २९.० २९.१ Schreiber, Elizabeth Anne (2001), Biology of Marine Birds, Boca Raton: CRC Press, ISBN 0-8493-9882-7 
  30. ↑ Sato, Katsufumi (01 May 2002), "Buoyancy and maximal diving depth in penguins: do they control inhaling air volume?", Journal of Experimental Biology 205(9): 1189–1197, PMID 11948196, <http://jeb.biologists.org/cgi/content/full/205/9/1189> 
  31. ↑ Hill, David (1988), The Pheasant: Ecology, Management, and Conservation, Oxford: BSP Professional, ISBN 0-632-02011-3 
  32. ↑ Spreyer, Mark F. (1998), "Monk Parakeet (Myiopsitta monachus)", The Birds of North America, Cornell Lab of Ornithology, doi: 10.2173/bna.322  
  33. ↑ Arendt, Wayne J. (1988), "Range Expansion of the Cattle Egret, (Bubulcus ibis) in the Greater Caribbean Basin", Colonial Waterbirds 11(2): 252–62, doi 10.2307/1521007 
  34. ↑ Bierregaard, R.O. (1994), "Yellow-headed Caracara", in Josep del Hoyo, Andrew Elliott & Jordi Sargatal (eds.), Handbook of the Birds of the World. Volume 2; New World Vultures to Guineafowl, Barcelona: Lynx Edicions, ISBN 84-87334-15-6 
  35. ↑ Juniper, Tony (1998), Parrots: A Guide to the Parrots of the World, London: Christopher Helm, ISBN 0-7136-6933-0 
  36. ↑ [101] ^ Ehrlich, Paul R. (1988), "Adaptations for Flight", Birds of Stanford, Stanford University  बेस्ड औन दी बिर्डर्स हेंडबुक (पल एहर्लिच, डेविड डोबकिन, र डेर्यल हेये) 1988 .सिम्प्न एन्ड स्चुस्टर, न्यूयर्क.)
  37. ↑ ३७.०० ३७.०१ ३७.०२ ३७.०३ ३७.०४ ३७.०५ ३७.०६ ३७.०७ ३७.०८ ३७.०९ ३७.१० ३७.११ ३७.१२ ३७.१३ ३७.१४ ३७.१५ ३७.१६ ३७.१७ ३७.१८ ३७.१९ ३७.२० ३७.२१ ३७.२२ ३७.२३ ३७.२४ ३७.२५ ३७.२६ Gill, Frank (1995), Ornithology, New York: WH Freeman and Co, ISBN 0-7167-2415-4 
  38. ↑ "The Avian Skeleton", paulnoll.com. अन्तिम पहुँच मिति:2007-12-13.
  39. ↑ "Skeleton of a typical bird", Fernbank Science Center's Ornithology Web. अन्तिम पहुँच मिति:2007-12-13.
  40. ↑ Ehrlich, Paul R. (1988), "Drinking", Birds of Stanford, Standford University 
  41. ↑ Tsahar, Ella (2005), "Can birds be ammonotelic? Nitrogen balance and excretion in two frugivores", Journal of Experimental Biology 208(6): 1025–34, PMID 15767304, doi 10.1242/jeb.01495 
  42. ↑ Preest, Marion R. (April 1997), "Ammonia excretion by hummingbirds", Nature 386: 561–62, doi 10.1038/386561a0 
  43. ↑ Mora, J. (1965), "The Regulation of Urea-Biosynthesis Enzymes in Vertebrates" (PDF), Biochemical Journal 96: 28–35, PMID 14343146, <http://www.biochemj.org/bj/096/0028/0960028.pdf> 
  44. ↑ Packard, Gary C. (1966), "The Influence of Ambient Temperature and Aridity on Modes of Reproduction and Excretion of Amniote Vertebrates", The American Naturalist 100(916): 667–82, doi: 10.1086/282459 , <http://links.jstor.org/sici?sici=0003-0147(196611/12)100:916%3C667:TIOATA%3E2.0.CO;2-T> 
  45. ↑ Balgooyen, Thomas G. (1971), "Pellet Regurgitation by Captive Sparrow Hawks (Falco sparverius)" (PDF), Condor 73(3): 382–85, doi: 10.2307/1365774 , <http://elibrary.unm.edu/sora/Condor/files/issues/v073n03/p0382-p0385.pdf> 
  46. ↑ Gionfriddo, James P. (February 1995), "Grit Use by House Sparrows: Effects of Diet and Grit Size" (PDF), Condor 97(1): 57–67, doi: 10.2307/1368983 , <http://elibrary.unm.edu/sora/Condor/files/issues/v097n01/p0057-p0067.pdf> 
  47. ↑ ४७.० ४७.१ ४७.२ Attenborough, David (1998), The Life of Birds, Princeton: Princeton University Press, ISBN 0-691-01633-X 
  48. ↑ ४८.० ४८.१ [127] ^ Battley, Phil F. (January 2000), "Empirical evidence for differential organ reductions during trans-oceanic bird flight", Proceedings of the Royal Society B 267(1439): 191–5, PMID 10687826, doi 10.1098/rspb.2000.0986  (एरेटम यिनी प्रोसीडिंग्स अफ दी रयल सोसाइटी बी 267 (1461):2567)
  49. ↑ Maina, John N. (November 2006), "Development, structure, and function of a novel respiratory organ, the lung-air sac system of birds: to go where no other vertebrate has gone", Biological Reviews 81(4): 545–79, PMID 17038201, doi 10.1017/S1464793106007111 
  50. ↑ ५०.० ५०.१ [132] ^ Suthers, Roderick A. (2004), "Producing song: the vocal apparatus", in H. Philip Zeigler & Peter Marler (eds.), Behavioral Neurobiology of Birdsong, Annals of the New York Academy of Sciences 1016, New York: New York Academy of Sciences, pp. 109–129, ISBN 1-57331-473-0, doi 10.1196/annals.1298.041  PMID 15313772
  51. ↑ Scott, Robert B. (March 1966), "Comparative hematology: The phylogeny of the erythrocyte", Annals of Hematology 12(6): 340–51, PMID 5325853, doi 10.1007/BF01632827 
  52. ↑ Sales, James (2005), "The endangered kiwi: a review" (PDF), Folia Zoologica 54(1–2): 1–20, <http://www.ivb.cz/folia/54/1-2/01-20.pdf> 
  53. ↑ Ehrlich, Paul R. (1988), "The Avian Sense of Smell", Birds of Stanford, Standford University 
  54. ↑ Lequette, Benoit (August 1989), "Olfaction in Subantarctic seabirds: Its phylogenetic and ecological significance" (PDF), The Condor 91(3): 732–35, doi: 10.2307/1368131 , <http://elibrary.unm.edu/sora/Condor/files/issues/v091n03/p0732-p0735.pdf> 
  55. ↑ Wilkie, Susan E. (1998), "The molecular basis for UV vision in birds: spectral characteristics, cDNA sequence and retinal localization of the UV-sensitive visual pigment of the budgerigar (Melopsittacus undulatus)", Biochemical Journal 330: 541–47, PMID 9461554 
  56. ↑ Andersson, S. (1998), "Ultraviolet sexual dimorphism and assortative mating in blue tits", Proceeding of the Royal Society B 265(1395): 445–50, doi 10.1098/rspb.1998.0315 
  57. ↑ Viitala, Jussi (1995), "Attraction of kestrels to vole scent marks visible in ultraviolet light", Nature 373(6513): 425–27, doi 10.1038/373425a0 
  58. ↑ Williams, David L. (March 2003), "Symblepharon with aberrant protrusion of the nictitating membrane in the snowy owl (Nyctea scandiaca)", Veterinary Ophthalmology 6(1): 11–13, PMID 12641836, doi 10.1046/j.1463-5224.2003.00250.x 
  59. ↑ White, Craig R. (July 2007), "Vision and Foraging in Cormorants: More like Herons than Hawks?", PLoS ONE 2(7): e639, PMID 17653266, doi 10.1371/journal.pone.0000639 
  60. ↑ Martin, Graham R. (1999), "Visual fields in short-toed eagles, Circaetus gallicus (Accipitridae), and the function of binocularity in birds", Brain, Behaviour and Evolution 53(2): 55–66, PMID 9933782, doi 10.1159/000006582 
  61. ↑ Saito, Nozomu (1978), "Physiology and anatomy of avian ear", The Journal of the Acoustical Society of America 64(S1): S3, doi 10.1121/1.2004193 
  62. ↑ Warham, John (1977), "The Incidence, Function and ecological significance of petrel stomach oils" (PDF), Proceedings of the New Zealand Ecological Society 24: 84–93, doi: 10.2307/1365556 , <http://www.newzealandecology.org/nzje/free_issues/ProNZES24_84.pdf> 
  63. ↑ Dumbacher, J.P. (October 1992), "Homobatrachotoxin in the genus Pitohui: chemical defense in birds?", Science 258(5083): 799–801, PMID 1439786, doi 10.1126/science.1439786 
  64. ↑ Göth, Anne (2007), "Incubation temperatures and sex ratios in Australian brush-turkey (Alectura lathami) mounds", Austral Ecology 32(4): 278–85, doi 10.1111/j.1442-9993.2007.01709.x 
  65. ↑ Belthoff, James R. (August 1994), "Plumage Variation, Plasma Steroids and Social Dominance in Male House Finches", The Condor 96(3): 614–25, doi 10.2307/1369464 
  66. ↑ Guthrie, R. Dale, "How We Use and Show Our Social Organs", Body Hot Spots: The Anatomy of Human Social Organs and Behavior 
  67. ↑ Humphrey, Philip S. (1959), "An approach to the study of molts and plumages" (PDF), The Auk 76: 1–31, doi: 10.2307/3677029 , <http://elibrary.unm.edu/sora/Auk/v076n01/p0001-p0031.pdf> 
  68. ↑ ६८.० ६८.१ ६८.२ Pettingill Jr. OS (1970), Ornithology in Laboratory and Field., Burgess Publishing Co., ISBN 808716093 
  69. ↑ डे बीर एसजे, लोक्वूड जीएम, रेजमेकर्स जेएचएफएस, रेजमेकर्स जेएमएच,स्कोट डब्लूए,ओस्चद्लेउस एचडी, अंडरहिल एलजी (2001). SAFRING बर्ड रिंगिंग मेन्यूअल. SAFRING.
  70. ↑ Gargallo, Gabriel (1994), "Flight Feather Moult in the Red-Necked Nightjar Caprimulgus ruficollis", Journal of Avian Biology 25(2): 119–24, doi 10.2307/3677029 
  71. ↑ Mayr, Ernst (1954), "The tail molt of small owls" (PDF), The Auk 71(2): 172–78, <http://elibrary.unm.edu/sora/Auk/v071n02/p0172-p0178.pdf> 
  72. ↑ Payne, Robert B., "Birds of the World, Biology 532" 
  73. ↑ Turner, J. Scott (1997), "On the thermal capacity of a bird's egg warmed by a brood patch", Physiological Zoology 70(4): 470–80, PMID 9237308, doi 10.1086/515854 
  74. ↑ Walther, Bruno A. (2005), "Elaborate ornaments are costly to maintain: evidence for high maintenance handicaps", Behavioural Ecology 16(1): 89–95, doi 10.1093/beheco/arh135 
  75. ↑ Shawkey, Matthew D. (2003), "Chemical warfare? Effects of uropygial oil on feather-degrading bacteria", Journal of Avian Biology 34(4): 345–49, doi 10.1111/j.0908-8857.2003.03193.x 
  76. ↑ Ehrlich, Paul R. (1986), "The Adaptive Significance of Anting" (PDF), The Auk 103(4): 835, <http://elibrary.unm.edu/sora/Auk/v103n04/p0835-p0835.pdf> 
  77. ↑ Lucas, Alfred M. (1972), Avian Anatomy - integument, East Lansing, Michigan, USA: USDA Avian Anatomy Project, Michigan State University, pp. 67, 344, 394–601 
  78. ↑ Roots, Clive (2006), Flightless Birds, Westport: Greenwood Press, ISBN 978-0-313-33545-7 
  79. ↑ McNab, Brian K. (October 1994), "Energy Conservation and the Evolution of Flightlessness in Birds", The American Naturalist 144(4): 628–42, doi: 10.1086/285697 , <http://links.jstor.org/sici?sici=0003-0147(199410)144:4%3C628:ECATEO%3E2.0.CO;2-D> 
  80. ↑ Kovacs, Christopher E. (May 2000), "Anatomy and histochemistry of flight muscles in a wing-propelled diving bird, the Atlantic Puffin, Fratercula arctica", Journal of Morphology 244(2): 109–25, doi 10.1002/(SICI)1097-4687(200005)244:2<109::AID-JMOR2>3.0.CO;2-0 
  81. ↑ Robert, Michel (January 1989), "Conditions and significance of night feeding in shorebirds and other water birds in a tropical lagoon" (PDF), The Auk 106(1): 94–101, <http://elibrary.unm.edu/sora/Auk/v106n01/p0094-p0101.pdf> 
  82. ↑ Paton, D. C. (1989), "Bills and tongues of nectar-feeding birds: A review of morphology, function, and performance, with intercontinental comparisons", Australian Journal of Ecology 14(4): 473–506, doi 10.2307/1942194 
  83. ↑ Baker, Myron Charles (1973), "Niche Relationships Among Six Species of Shorebirds on Their Wintering and Breeding Ranges", Ecological Monographs 43(2): 193–212, doi 10.2307/1942194 
  84. ↑ Cherel, Yves (2002), "Food and feeding ecology of the sympatric thin-billed Pachyptila belcheri and Antarctic P. desolata prions at Iles Kerguelen, Southern Indian Ocean", Marine Ecology Progress Series 228: 263–81, doi 10.3354/meps228263 
  85. ↑ Jenkin, Penelope M. (1957), "The Filter-Feeding and Food of Flamingoes (Phoenicopteri)", Philosophical Transactions of the Royal Society of London. Series B, Biological Sciences 240(674): 401–93, doi: 10.1098/rstb.1957.0004 , <http://links.jstor.org/sici?sici=0080-4622(19570509)240:674%3C401:TFAFOF%3E2.0.CO;2-E> 
  86. ↑ Miyazaki, Masamine (July 1996), "Vegetation cover, kleptoparasitism by diurnal gulls and timing of arrival of nocturnal Rhinoceros Auklets" (PDF), The Auk 113(3): 698–702, doi: 10.2307/3677021 , <http://elibrary.unm.edu/sora/Auk/v113n03/p0698-p0702.pdf> 
  87. ↑ Bélisle, Marc (August 1995), "Predation and kleptoparasitism by migrating Parasitic Jaegers" (PDF), The Condor 97(3): 771–781, doi: 10.2307/1369185 , <http://elibrary.unm.edu/sora/Condor/files/issues/v097n03/p0771-p0781.pdf> 
  88. ↑ Vickery, J. A. (May 1994), "The Kleptoparasitic Interactions between Great Frigatebirds and Masked Boobies on Henderson Island, South Pacific" (PDF), The Condor 96(2): 331–40, doi: 10.2307/1369318 , <http://elibrary.unm.edu/sora/Condor/files/issues/v096n02/p0331-p0340.pdf> 
  89. ↑ Hiraldo, F.C. (1991), "Unspecialized exploitation of small carcasses by birds", Bird Studies 38(3): 200–07 
  90. ↑ Engel, Sophia Barbara (2005), Racing the wind: Water economy and energy expenditure in avian endurance flight, University of Groningen, ISBN 90-367-2378-7, <http://irs.ub.rug.nl/ppn/287916626> 
  91. ↑ Tieleman, B.I. (1999), "The role of hyperthermia in the water economy of desert birds", Physiol. Biochem. Zool. 72: 87–100, doi 10.1086/316640 
  92. ↑ Schmidt-Nielsen, Knut (01 May 1960), "The Salt-Secreting Gland of Marine Birds", Circulation 21(5): 955–967, <http://circ.ahajournals.org/cgi/content/abstract/21/5/955> 
  93. ↑ Hallager, Sara L. (1994), "Drinking methods in two species of bustards", Wilson Bull. 106(4): 763–764, <http://hdl.handle.net/10088/4338> 
  94. ↑ MacLean, Gordon L. (1983), "Water Transport by Sandgrouse", BioScience 33(6): 365–369, doi 10.2307/1309104 
  95. ↑ Klaassen, Marc (01 Jan 1996), "Metabolic constraints on long-distance migration in birds", Journal of Experimental Biology 199(1): 57–64, PMID 9317335, <http://jeb.biologists.org/cgi/reprint/199/1/57> 
  96. ↑ "Long-distance Godwit sets new record", BirdLife International, 2007-05-04. अन्तिम पहुँच मिति:2007-12-13.
  97. ↑ Shaffer, Scott A. (2006), "Migratory shearwaters integrate oceanic resources across the Pacific Ocean in an endless summer", Proceedings of the National Academy of Sciences 103(34): 12799–802, PMID 16908846, doi 10.1073/pnas.0603715103 
  98. ↑ Croxall, John P. (2005), "Global Circumnavigations: Tracking year-round ranges of nonbreeding Albatrosses", Science 307(5707): 249–50, PMID 15653503, doi 10.1126/science.1106042 
  99. ↑ Wilson, W. Herbert, Jr. (1999), "Bird feeding and irruptions of northern finches:are migrations short stopped?" (PDF), North America Bird Bander 24(4): 113–21, <http://elibrary.unm.edu/sora/NABB/v024n04/p0113-p0121.pdf> 
  100. ↑ Nilsson, Anna L. K. (2006), "Do partial and regular migrants differ in their responses to weather?", The Auk 123(2): 537–47, doi: 10.1642/0004-8038(2006)123[537:DPARMD]2.0.CO;2 , <http://findarticles.com/p/articles/mi_qa3793/is_200604/ai_n16410121> 
  101. ↑ Chan, Ken (2001), "Partial migration in Australian landbirds: a review", Emu 101(4): 281–92, doi 10.1071/MU00034 
  102. ↑ Rabenold, Kerry N. (1985), "Variation in Altitudinal Migration, Winter Segregation, and Site Tenacity in two subspecies of Dark-eyed Juncos in the southern Appalachians" (PDF), The Auk 102(4): 805–19, <http://elibrary.unm.edu/sora/Auk/v102n04/p0805-p0819.pdf> 
  103. ↑ Collar, Nigel J. (1997), "Family Psittacidae (Parrots)", in Josep del Hoyo, Andrew Elliott & Jordi Sargatal (eds.), Handbook of the Birds of the World, Volume 4: Sandgrouse to Cuckoos, Barcelona: Lynx Edicions, ISBN 84-87334-22-9 
  104. ↑ Matthews, G. V. T. (01 Sep 1953), "Navigation in the Manx Shearwater", Journal of Experimental Biology 30(2): 370–96, <http://jeb.biologists.org/cgi/reprint/30/3/370> 
  105. ↑ Mouritsen, Henrik (15 Nov 2001), "Migrating songbirds tested in computer-controlled Emlen funnels use stellar cues for a time-independent compass", Journal of Experimental Biology 204(8): 3855–65, PMID 11807103, <http://jeb.biologists.org/cgi/content/full/204/22/3855> 
  106. ↑ Deutschlander, Mark E. (15 Apr 1999), "The case for light-dependent magnetic orientation in animals", Journal of Experimental Biology 202(8): 891–908, PMID 10085262, <http://jeb.biologists.org/cgi/reprint/202/8/891> 
  107. ↑ Möller, Anders Pape (1988), "Badge size in the house sparrow Passer domesticus", Behavioral Ecology and Sociobiology 22(5): 373–78 
  108. ↑ Thomas, Betsy Trent (1990), "Nesting Behavior of Sunbitterns (Eurypyga helias) in Venezuela" (PDF), The Condor 92(3): 576–81, doi: 10.2307/1368675 , <http://elibrary.unm.edu/sora/Condor/files/issues/v092n03/p0576-p0581.pdf> 
  109. ↑ Pickering, S. P. C. (2001), "Courtship behaviour of the Wandering Albatross Diomedea exulans at Bird Island, South Georgia" (PDF), Marine Ornithology 29(1): 29–37, <http://www.marineornithology.org/PDF/29_1/29_1_6.pdf> 
  110. ↑ Pruett-Jones, S. G. (May 1990), "Sexual Selection Through Female Choice in Lawes' Parotia, A Lek-Mating Bird of Paradise", Evolution 44(3): 486–501, doi 10.2307/2409431 
  111. ↑ Genevois, F. (1994), "Male Blue Petrels reveal their body mass when calling", Ethology Ecology and Evolution 6(3): 377–83, <http://ejour-fup.unifi.it/index.php/eee/article/view/667/613> 
  112. ↑ Jouventin, Pierre (1999), "Finding a parent in a king penguin colony: the acoustic system of individual recognition", Animal Behaviour 57(6): 1175–83, PMID 10373249, doi 10.1006/anbe.1999.1086 
  113. ↑ Templeton, Christopher N. (2005), "Allometry of Alarm Calls: Black-Capped Chickadees Encode Information About Predator Size", Science 308(5730): 1934–37, PMID 15976305, doi 10.1126/science.1108841 
  114. ↑ Miskelly, C. M. (July 1987), "The identity of the hakawai" (PDF), Notornis 34(2): 95–116, <http://www.notornis.org.nz/free_issues/Notornis_34-1987/Notornis_34_2.pdf> 
  115. ↑ Murphy, Stephen (2003), "The breeding biology of palm cockatoos (Probosciger aterrimus): a case of a slow life history", Journal of Zoology 261(4): 327–39, doi 10.1017/S0952836903004175 
  116. ↑ Terborgh, John (2005), "Mixed flocks and polyspecific associations: Costs and benefits of mixed groups to birds and monkeys", American Journal of Primatology 21(2): 87–100, doi 10.1002/ajp.1350210203 
  117. ↑ Hutto, Richard L. (January 988), "Foraging Behavior Patterns Suggest a Possible Cost Associated with Participation in Mixed-Species Bird Flocks", Oikos 51(1): 79–83, doi 10.2307/3565809 
  118. ↑ Au, David W. K. (August 1986), "Seabird interactions with Dolphins and Tuna in the Eastern Tropical Pacific" (PDF), The Condor 88(3): 304–17, doi: 10.2307/1368877 , <http://elibrary.unm.edu/sora/Condor/files/issues/v088n03/p0304-p0317.pdf> 
  119. ↑ Anne, O. (June 1983), "Dwarf mongoose and hornbill mutualism in the Taru desert, Kenya", Behavioral Ecology and Sociobiology 12(3): 181–90, doi 10.1007/BF00290770 
  120. ↑ Gauthier-Clerc, Michael (May 2000), "Sleep-Vigilance Trade-off in Gadwall during the Winter Period" (PDF), The Condor 102(2): 307–13, doi: 10.1650/0010-5422(2000)102[0307:SVTOIG]2.0.CO;2 , <http://elibrary.unm.edu/sora/Condor/files/issues/v102n02/p0307-p0313.pdf> 
  121. ↑ Bäckman, Johan (01 Apr 2002), "Harmonic oscillatory orientation relative to the wind in nocturnal roosting flights of the swift Apus apus", The Journal of Experimental Biology 205(7): 905–910, PMID 11916987, <http://jeb.biologists.org/cgi/content/full/205/7/905> 
  122. ↑ Rattenborg, Niels C. (2006), "Do birds sleep in flight?", Die Naturwissenschaften 93(9): 413–25, doi 10.1007/s00114-006-0120-3 
  123. ↑ Milius, S. (1999), "Half-asleep birds choose which half dozes", Science News Online 155: 86, doi: 10.2307/4011301 , <http://archive.is/QfKO> 
  124. ↑ Beauchamp, Guy (1999), "The evolution of communal roosting in birds: origin and secondary losses", Behavioural Ecology 10(6): 675–87, doi: 10.1093/beheco/10.6.675 , <http://beheco.oxfordjournals.org/cgi/content/full/10/6/675> 
  125. ↑ Buttemer, William A. (1985), "Energy relations of winter roost-site utilization by American goldfinches (Carduelis tristis)" (PDF), Oecologia 68(1): 126–32, doi: 10.1007/BF00379484 , <http://deepblue.lib.umich.edu/bitstream/2027.42/47760/1/442_2004_Article_BF00379484.pdf> 
  126. ↑ Buckley, F. G. (1968), "Upside-down Resting by Young Green-Rumped Parrotlets (Forpus passerinus)", The Condor 70(1): 89, doi 10.2307/1366517 
  127. ↑ Carpenter, F. Lynn (1974), "Torpor in an Andean Hummingbird: Its Ecological Significance", Science 183(4124): 545–47, PMID 17773043, doi 10.1126/science.183.4124.545 
  128. ↑ McKechnie, Andrew E. (2007), "Torpor in an African caprimulgid, the freckled nightjar Caprimulgus tristigma", Journal of Avian Biology 38(3): 261–66, doi 10.1111/j.2007.0908-8857.04116.x 
  129. ↑ Freed, Leonard A. (1987), "The Long-Term Pair Bond of Tropical House Wrens: Advantage or Constraint?", The American Naturalist 130(4): 507–25, doi 10.1086/284728 
  130. ↑ Gowaty, Patricia A. (1983), "Male Parental Care and Apparent Monogamy among Eastern Bluebirds(Sialia sialis)", The American Naturalist 121(2): 149–60, doi 10.1086/284047 
  131. ↑ Westneat, David F. (2003), "Extra-pair paternity in birds: Causes, correlates, and conflict", Annual Review of Ecology, Evolution, and Systematics 34: 365–96, doi: 10.1146/annurev.ecolsys.34.011802.132439 , <http://arjournals.annualreviews.org/doi/pdf/10.1146/annurev.ecolsys.34.011802.132439> 
  132. ↑ Gowaty, Patricia A. (1998), "Ultimate causation of aggressive and forced copulation in birds: Female resistance, the CODE hypothesis, and social monogamy", American Zoologist 38(1): 207–25, doi: 10.1093/icb/38.1.207 , <http://findarticles.com/p/articles/mi_qa3746/is_199802/ai_n8791262> 
  133. ↑ Sheldon, B (1994), "Male Phenotype, Fertility, and the Pursuit of Extra-Pair Copulations by Female Birds", Proceedings: Biological Sciences 257(1348): 25–30, doi 10.1098/rspb.1994.0089 
  134. ↑ Wei, G (2005), "Copulations and mate guarding of the Chinese Egret", Waterbirds 28(4): 527–30, doi 10.1675/1524-4695(2005)28[527:CAMGOT]2.0.CO;2 
  135. ↑ Short, Lester L. (1993), Birds of the World and their Behavior, New York: Henry Holt and Co, ISBN 0-8050-1952-9 
  136. ↑ Burton, R (1985), Bird Behavior, Alfred A. Knopf, Inc., ISBN 0-394-53857-5 
  137. ↑ Schamel, D (2004), "Mate guarding, copulation strategies and paternity in the sex-role reversed, socially polyandrous red-necked phalarope Phalaropus lobatus" (PDF), Behaviour Ecology and Sociobiology 57(2): 110–18, doi: 10.1007/s00265-004-0825-2 , <http://www.springerlink.com/index/8BE48GKGYF2Q40LT.pdf> 
  138. ↑ [349] ^ कोक्को एच, हैरिस एम, वान्लेस एस (2004)."कम्पटीशन फर ब्रीडिंग साइट्स एन्ड साईट-डिपेनडेंट पोपुलेशन रेगुलेशन यिनी ए हाइलि कोलोनिअल सिबर्ड, दी कमन गुलेमोट यूरिया एल्गे ."जर्नल अफ ऐनिमल एकोलोजी 73 (2): 367-76.doi:10.1111/j.0021-8790.2004.00813.x
  139. ↑ [352] ^ बुकर एल, बुकर एम (1991). "वाह्य आर कूकूज होस्ट स्पेसिफिक?"Oikos 57 (3): 301-09. doi:10.2307/3565958
  140. ↑ १४०.० १४०.१ [353] ^ हेन्सेल एम (2000). बर्ड नेस्ट्स एन्ड कंसट्रकशन बिहेवियर. यूनिभर्सिटी अफ क्याम्ब्रिज प्रेस ISBN 0-521-46038-7
  141. ↑ [355] ^ लफुमा एल, लम्ब्रेच्ट्स एम, रेमंड एम (2001). "एरोमेटिक प्लांट्स यिनी बर्ड नेस्ट्स एज ए प्रोटेक्शन अगेंस्ट ब्लड-सकिंग फ्लाइंग इंसेक्ट्स?"बिहेविअरल प्रोसेसेस 56 (2) 113–20. doi:10.1016/S0376-6357(01)00191-7
  142. ↑ [359] ^ वार्हम, जे (1990) दी पेट्रेल्स - देयर एकोलोजी एन्ड ब्रीडिंग सिस्टम्स लन्दन: एकेडेमिक प्रेस ISBN 0-12-735420-4.
  143. ↑ [360] ^ जोन्स डीएन, डेक्केर, रेने डब्लूआरजे, रोसेलार,कीस एस (1995). दी मेगापोड्स. बर्ड फेमिलिज अफ दी वर्ल्ड 3.औक्सफोर्ड यूनिभर्सिटी प्रेस: औक्सफोर्ड. ISBN 0-19-854651-3
  144. ↑ [362] ^ इलियट ए (1994). फेमिली मेगापोडीडे (मेगापोड्स) "इन हैण्डबुक अफ दी बर्ड्स अफ दी वर्ल्ड वोल्यूम 2; न्यू वर्ल्ड वलटर्स गुइनेयाफल (एड्स डेल होयो जे,एल्लियोट ए,सर्गातल जे) लिंक्स एडिसिओंस: बार्सिलोना.ISBN 84-873337-15-6
  145. ↑ [363] ^ मेट्ज वीजी, सच्रेइबेर ईए (2002). "ग्रेट फ्रीगेटबर्ड (फ्रेगाता माइनर );इन दी बर्ड्स अफ नर्थ अमेरिका, नो 681 , (पूले, ए.एन्ड गिल, एफ., ऐड्स) दी बर्ड्स अफ नर्थ अमेरिका Inc: फिलाडेल्फिया
  146. ↑ [365] ^ एक्मन जे (2006). "फेमिली लिविंग अमोंग्स्ट बर्ड्स." जर्नल अफ एवियन बायोलोजी 37 (4): 289-98. doi:10.1111/j.2006.0908-8857.03666.x
  147. ↑ Cockburn A (1996), "Why do so many Australian birds cooperate? Social evolution in the Corvida", in Floyd R, Sheppard A, de Barro P, Frontiers in Population Ecology, Melbourne: CSIRO, pp. 21–42 
  148. ↑ Cockburn, Andrew (2006), "Prevalence of different modes of parental care in birds", Proceedings: Biological Sciences 273(1592): 1375–83, PMID 16777726, doi 10.1098/rspb.2005.3458 
  149. ↑ [371] ^ गैसटन एजे (1994). एनसाइंट मुररेलेट (सिनथ्लिबोराम्फुस एंटीकूस ). इन दी बर्ड्स अफ नर्थ अमेरिका, नम्ब.132 (ए.पूले एन्ड एफ.गिल, ऐड्स.).फिलाडेल्फिया: दी एकेडमी अफ नेचुरल साइन्सेज; वशिंगटन , डी.सी: दी अमेरिकन ओर्निथोलोजस्ट्स' यूनियन
  150. ↑ स्चेफेर एचसी, एशिंवाता जीडब्लू, मुन्योकोंये एफबी, बोह्निंग-गेसे के(2004)."लाइफ हिस्ट्री अफ टू अफ्रीकन सिल्विआ वार्ब्लेर्स: लो एन्यूअल फेकंडिटी एन्ड लन्ग पोस्ट-फ्लेद्गिंग केयर." ल्बिस 146 (3): 427-37. doi:10.1111/j.1474-919X.2004.00276.x
  151. ↑ [375] ^ अलोंसो जेसी, बौतिस्ता एलएम, अलोंसो जेए (2004). "फेमिली-बेस्ड टेर्रीटोरीलिटी वस फलहरूक्किंग यिनी विंटरिंग कोमन क्रेन्स ग्रूस ग्रूस ." जर्नल अफ एवियन बायोलोजी 35 (5): 434-44. doi:10.1111/j.0908-8857.2004.03290.x
  152. ↑ १५२.० १५२.१ [377] ^ डविएस एन (2000). कक्कूस, काऊबर्ड्स एन्ड अदर चिट्स . टी. एवं ए.डी. पोय्सेर: लन्डन ISBN 0-85661-135-2
  153. ↑ [378] ^ सोरेंसोन एम (1997). "अफैक्ट्स अफ इंट्रा- एन्ड इंटरस्पेसिफिक ब्रूड पेरेसिटिस्म ओं ए प्रेकोसिअल होस्ट, दी केंवस्बेक, आयथ्या वलिसिनेरिया ." बिहेवियर एकोलोजी 8 (2) 153-61. पीडीएफ
  154. ↑ [381] ^ सपोत्तिसवुड सी, कोलेब्रुक-रोब्जेंट जे (2007). "ऐग पञ्च्यूरिंग बाय दी ब्रूड पेरेस्तिक ग्रेटर हनिगाइड एन्ड पोटेंशियल होस्ट काउन्तरेदेप्टेशन." बिहेवियर बायोलीजी doi:10.1093/beheco/arm025
  155. ↑ Cite error: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named flycatcher
  156. ↑ १५६.० १५६.१ [383] ^ क्लौत एम, हेय जे (1989). "दी इम्पोर्टेंस अफ बर्ड्स, ऐज ब्राउजर्स, पुलिनेटर्स एन्ड सीड दिस्पेर्सर्स यिनी न्यू जिल्लांड फोरेस्ट्स." न्यू जिल्लांड जर्नल अफ एकोलोजी 12 27-33 पीडीएफ
  157. ↑ [385] ^ स्टिल्स एफ (1981). जियोग्राफिकल एक्सेप्ट्स अफ बर्ड्स-फ्लोवर्स सोवोल्युशन, विथ पार्टिकुलर रेफरेंस टू सेन्ट्रल अमेरिका." एनल्स अफ दी मिसूरी बटनिकल गार्डन 68 (2) 323-51 . doi:10.2307/2398801
  158. ↑ [386] ^ टेमेल्स ई, लिनहार्ट वाई, मसोंजोनेस एम, मसोंजोनेस एच (2002). "दी रोल अफ दी फ्लोवर वाईद्थ यिनी हमिन्ग्बर्ड्स बिल लेंथ-फ्लोवर लेंथ रिलेशनशिप." बिओत्रोपिका 34 (1): 68-80. पीडीएफ
  159. ↑ [389] ^ बण्ड डब्ल्यू, ली डब्ल्यू, करेने जे (2004). "प्लांट्स स्ट्रक्चरल डिफेंसेस अगेंस्ट ब्राउन्जिंग बर्ड्स: ए लेगेसी अफ न्यूजीलेंड'स एक्सटिन्कट मोअस." इकोस 104 (3), 500-08. doi:10.1111/j.0030-1299.2004.12720.x
  160. ↑ वेंराईट एस, हेने जे, केर्र सी, गोलोव्किन ए, फ्लिंट एम (1998)."यूटीलाइजेशन अफ नाइट्रोजन डेरिव्ड फ्रम सीबर्ड गुआनों बाय टेरीस्त्रियल एन्ड मेरिन प्लांट्स ऐट सेट. पल, प्रिबिल अफ इज्लेंड्स, बेरिंग सी, अलास्का."मेरिन एकोलोजी 131 (1) 63-71. पीडीएफ
  161. ↑ [391] ^ बोस्मन ए, हकी ए (1986). "सिबर्ड गुआनों एज ए डिटरमिनेट अफ रोकी इंटरटिदल कम्यूनिटी स्ट्रक्चर." मेरिन एकोलोजी प्रोग्रेस सीरिज 32: 247-57 पीडीएफ
  162. ↑ Bonney, Rick & Rohrbaugh, Jr., Ronald (2004), [Expression error: Unrecognized punctuation character "�". Handbook of Bird Biology] (Second ed.), Princeton, NJ: Princeton University Press, ISBN 0-938-02762-X, <Expression error: Unrecognized punctuation character "�".> 
  163. ↑ [394] ^ डीन डब्ल्यू, सिएगफ्रिएद आर, मेकडोनाल्ड आए (1990). "दी फेलेसी, फेक्ट, एन्ड फेट अफ गाइडिंग बिहेविअर यिनी दी ग्रेटर हनिगाइड."कंजर्वेशन बायोलोजी 4 (1) 99-101. पीडीएफ
  164. ↑ [396] ^ सिंगर आर, योम -तोव वाई (1988). "दी ब्रीडिंग बायोलोजी अफ दी हाउस स्पेरो पेसर डोमेस्टिक्स यिनी इजराइल." ओर्निस स्कैनडिनविका 19 139-44. doi:10.2307/3676463
  165. ↑ [397] ^ डोल्बीर आर (1990). "ओर्निथोलोजी एन्ड इनट्रेगेटेड पेस्ट मेनेजमेंट: रेड-विंगड ब्लैकबर्ड्स अग्लेईउस फोएनिसुस एन्ड कर्न." ल्बिस 132 (2): 309-22.
  166. ↑ [398] ^ डोल्बीर आर, बेलांट जे, सिल्लिंग्स जे (1993). "शूटिंग गुल्स रेडूसेस विथ एयरक्राफ्ट ऐट जन एफ. कैनेडी इंटरनेशनल एयरपोर्ट."वाइल्डलाइफ सोसायटी बुलेटिन 21: 442-50.
  167. ↑ [399] ^ रीड केडी, मीचे जेके, हेंकेल जेएस, शुक्ला एसके (2003). "बर्ड्स, माइग्रेशन एन्ड एमर्जिंग जूनोसेस: वेस्ट नीलो भाइरस, लय्मे डिजीज, इन्फ्लुएन्ज ए एन्ड एंट्रोपेथोजंस." क्लिन मेड रेस . 1 (1) :5-12.पी एम आए डी 15931279
  168. ↑ "Shifting protein sources: Chapter 3: Moving Up the Food Chain Efficiently." 
  169. ↑ [402] ^ सिमोने ए, नवर्रो एक्स (2002). "ह्यूमन एक्स्प्लोटेशन अफ सिबर्ड्स यिनी कोस्टल साउथर्न चिले ड्यूरिंग दी मिड-होलोकेन." रिव. चिल. हिस्ट. नेट 75 (2): 423-31
  170. ↑ [403] ^ हैमिल्टन एस (2000). "हाउ प्रेसिस एन्ड एक्यूरेट आर डाटा औबटेंड यूजिंग. एन इन्फ्रा-रेड स्कोप ओं बोरो-नेस्टिंग सूती शेअरवेटर्स पुफ्फिंस ग्रिसेस.?" मेरिन ओर्निथोलोजी 28 (1): 1-6 पीडीएफ
  171. ↑ [405] ^ केअने ए, ब्रुक एमडी, मेकगोवं पीजेके (2005). "कोरेलेट्स अफ एक्सटिनक्शन रिस्क एन्ड हंटिंग प्रेसर यिनी गेम्बर्ड्स (गेलिफोर्मेस)" बायोलोजिकल कंजर्वेशन 126 (2): 216-33. doi:10.1016/j.biocon.2005.05.011
  172. ↑ "The Guano War of 1865-1866." 
  173. ↑ [408] ^ कुनी आर, जेप्सोन पी (2006). "दी इन्टरनेशनल वाइल्ड बर्ड ट्रेड: वाट'स रोंग विथ ब्लेंकेट बेंस?"ओरिक्स 40 (1): 18-23. पीडीएफ
  174. ↑ [409] ^ मनजी एम (2002). "कोर्मोरेंट फिसिंग यिनी साउथवेस्टर्न चाइना: ए ट्रेडिशनल फिशरी भित्र सेग. (जियोग्राफिकल फिल्ड नोट)." जियोग्राफिक रिव्यू 92 (4): 597-603.
  175. ↑ [410] ^ पुललिस ला रोउचे, जी (2006).संयुक्त राज्य अमेरिकामा बिर्डिंग: एक जनसांख्यिकीय र आर्थिक विश्लेषण.दुनिया भरको जल पक्षी Eds. जीसी बोएर , सीए गालब्रेथ र डि.ए. स्ट्रौड.लेखन सामाग्री कार्यालय, एडिनबर्ग, यूके. पीपी.841-46. पीडीएफ
  176. ↑ केम्बेर्लैन डीइ, विक्केरी जेए, ग्लू डीइ, रोबिनसन आरए, कनवे जीजे, वुडबर्न आरजे डब्लू, केनोन एआर (2005)."एन्यूअल एन्ड सीजनल ट्रेंड यिनी दी यूज अफ गार्डन फीडर्स बाय बर्ड्स यिनी विंटर."ल्बिस 147 (3): 563-75. पीडीएफ
  177. ↑ [412] ^ रौत्लेदगे एस, रौत्लेदगेको (1917). "दी बर्ड कल्ट अफ इस्टर इजलेंड."फोल्क्लोर 28 (4): 337-55.
  178. ↑ [414] ^ चैपल जे (2006). "लिविंग विथ दी त्रिक्स्तर: क्रोज, रवेन्स, एन्ड ह्यूमन कल्चर." पलोस बिओल 4 (1): e14. doi:10.1371/journal.pbio.0040014
  179. ↑ [416] ^ हौसेर ए (1985). "जोनाह: यिनी पुरसुइत अफ दी दाव."जर्नल अफ बायब्लिकल लित्रेचर 104 (1) के: 21-37. doi:10.2307/3260591
  180. ↑ [418] ^ नायर पी (1974). "दी पीकोक कल्ट यिनी एशिया."एशियाई लोक साहित्यको अध्ययन 33 (2): 93-170. doi:10.2307/1177550
  181. ↑ [419] ^ तेंन्यसों ए, मार्तिन्सन पी (2006). एक्सतिंकट बर्ड्स अफ न्यूजीलेंड ते पापा प्रेस, वेलिंगटन ISBN 978-0-909010-21-8
  182. ↑ [421] ^ मेइघन सी (1966). "प्रीहिस्ट्री रौक पेंटिंग्स यिनी बाजा कैलिफोर्निया." अमेरिकी पुरातनता 31 (3): 372-92. doi:10.2307/2694739
  183. ↑ [423] ^ क्लार्क सीपी (1908). "ए पेदेश्टल अफ दी प्लेटफोर्म अफ दी पीकोक थ्रोन."कला बुलेटिनको महानगर संग्रहेलय 3 (10): 182-83. doi:10.2307/3252550
  184. ↑ [425] ^ बोइमे ए (1999). "जन जेम्स औदुबोन, ए बर्डवाट्चेर'स फेंसिफुल फ्लाइट्स." कला इतिहास 22 (5) 728-55. doi:10.1111/1467-8365.00184
  185. ↑ [426] ^ केंद्लर ए (1934). "दी नाईटिंगल यिनी ग्रीक र ल्याटिन पोइट्री."क्लासिकल जर्नल 30 (2): 78-84.
  186. ↑ [428] ^ लास्की ई (1992). "ए मडर्न डे एल्बेत्रोज: दी वेल्डेज एन्ड सम अफ लाइफ'स अदर स्पिल्स." अङ्ग्रेजी पत्रिका , 81 (3): 44-46. doi:10.2307/820195
  187. ↑ [429] ^ कार्सन ए (1998). "वल्चर इन्वेस्टर्स, प्रिडेकटर्स अफ दी 90s: एन एथिकल एग्जामिनेशन."जर्नल अफ बिजनेस एथिसेस 17 (5) के: 543-55. पीडीएफ
  188. ↑ [430] ^ एंरिकुएज पीएल, मिक्कोला एच (1997). "कम्पेरेटिव स्टडी अफ जनरल पब्लिक आउल नोलेज यिनी कोस्टा रिका, सेन्ट्रल अमेरिका एन्ड मालावी, अफ्रीका." पीपी. 160-66 में: जे आर डंकन, डी.एच.जनसन, टी.एच. निकोल्स, (Eds). बयोलोजी एन्ड कंजर्वेशन अफ आउल्स अफ दी नोर्थर्न हेमिस्फेयर. सामान्य प्राविधीक रिपोर्ट एनसी-190 , USDA वन सेवा, सेंट पल, मिनेसोटा. 635 पीपी.
  189. ↑ [431] ^ लुईस डी पी (2005). पौराणिक कथाहरू र संस्कृतिमा उल्लू. उल्लू पन्नें.रिट्रीवड औन 15 सेप्टंबर 2007
  190. ↑ [432] ^ दुप्री एन (1974). "एन इंटरप्रिटेशन अफ दी रोल अफ दी हूपोए यिनी अफगान फोल्क्लोर एन्ड मेजिक."लोक-साहित्य 85 (3): 173-93.
  191. ↑ फुलर ई (2000). विलुप्त पंछी (2 एड.). औक्सफोर्ड यूनिभर्सिटी प्रेस, औक्सफोर्ड, न्यूयर्क.ISBN 0-19-850837-9
  192. ↑ [436] ^ स्टेडमेन डी (2006). एक्सतिन्कशन एन्ड बायोजियोग्राफी यिनी ट्रोपिकल पेसिफिक बर्ड्स , यूनिभर्सिटी अफ शिकागो प्रेस. ISBN 978-0-226-77142-7
  193. ↑ "BirdLife International announces more Critically Endangered birds than ever before", 14 May 2009 
  194. ↑ Kinver, Mark (13 May 2009), "Birds at risk reach record high" 
  195. ↑ [441] ^ नोर्रिस के, पेन डी (eds) (2002). पक्षी जैव विविधता संरक्षण: उनको सामान्य सिद्धान्त र अनुप्रयोग क्याम्ब्रिज यूनिभर्सिटी प्रेसISBN 978-0-521-78949-3
  196. ↑ [442] ^ ब्रदर्स एनपी (1991). "एल्बेट्रोस मोर्टेलिटी एन्ड एसोसिएटेड बैट लोस यिनी दी जेपनीज लोंगलाइन फिशरी यिनी दी साउथर्न ओशियन." जीव संरक्षण 55: 255-68.
  197. ↑ [444] ^ वुर्स्टर डी, वुर्स्टर सी, स्ट्रिक्कल्याण्ड डब्ल्यू (1965). "बर्ड मोर्टेलिटी फोलोइंग डीडीटी स्प्रे फर डच एल्म डिजिजेज." पारिस्थितिकीय 46 (4): 488-99. doi:10.1126/science.148.3666.90
  198. ↑ ब्लैकबर्न टी, कस्से पी, डुन्कन आर, इभान्स के, गेस्तोनको (2004)."एवियन एक्सतिन्कशन एन्ड मेमेलियन इंट्रोडक्शन्स औन ओसिअनिक इज्लेंड." विज्ञान 305: 1955-58. doi:10.1126/science.1101617
  199. ↑ [447] ^ बुतचार्ट एस, स्तात्तेर्सफिल्ड ए, कलर एन (2006). "हाउ मेनी बर्ड एक्सटिनक्शन हेव वी प्रिवेंटेड ?"ओरिक्स 40 (3): 266-79 पीडीएफ

सन्दर्भ[सम्पादन गर्ने]

यिनलाई पनि हेर्नुहोस[सम्पादन गर्ने]

बाहिरी लिंक[सम्पादन गर्ने]

श्रोत[सम्पादन गर्ने]

यो पनि हेर्नुहोस्[सम्पादन गर्ने]

सन्दर्भ सामग्री[सम्पादन गर्ने]


"http://ne.wikipedia.org/w/index.php?title=चरा&oldid=379215" बाट निकालिएको