मलेवा

मलेवा
भारतमा पाइएको मलेवा
संरक्षण स्थिति
कम चासोका  (आइयुसिएन ३.१)
वैज्ञानिक वर्गीकरण
जगत:	जन्तु जगत
सङ्घ:	हाड भएका
वर्ग:	पंक्षी
गण:	Columbiformes
कुल:	Columbidae
वंश:	Columba
प्रजाति:	C. livia
वैज्ञानिक नाम
Columba livia Gmelin, 1789
गाढा रातो: रैथाने वासस्थान । हल्का रातो: बसाई सरेर गएको वासस्थान ।

Columba livia

मलेवा झट्ट हेर्दा परेवा जस्तै देखिने चराको नाम हो । यसलाई अङ्ग्रेजीमा रक पिजन (Rock Pigeon) अथवा रक डोभ (Rock Dove) भनिन्छ ।मलेवा वा जङ्गली परेवा ( / ˈ pɪ dʒ . ə n / also / ˈ pɪ dʒ . ɪ n / ; कोलम्बा लिभिया ) चरा परिवार कोलम्बिडे (ढुकुर र परेवा) को सदस्य हो। सामान्य प्रयोगमा, यसलाई प्रायः "परेवा" भनेर चिनिन्छ, यद्यपि यो चराको जंगली रूप हो मानिसहरूलाई सबैभन्दा परिचित परेवाहरू जंगली ढुकुरको घरपालुवा रूप हुन्।

मलेवाहरू प्रत्येक पखेटामा दुईवटा कालो बारहरू सहित एकरूपमा फिक्का खैरो रंगका हुन्छन्, जसमा भाले र पोथीहरू बीच केही भिन्नताहरू देखिन्छन् अर्थात् तिनीहरू कडा रूपमा यौन रूपमा द्विरूपी हुँदैनन् । घरेलु परेवा ( कोलम्बा लिभिया डोमेस्टिका , जसमा लगभग १,००० विभिन्न नस्लहरू समावेश छन्) यस प्रजातिबाट आएका हुन्। भागेका घरेलु परेवाहरू बाट संसारभरका जंगली परेवाहरूको उत्पत्ति भएका हुन् । दुवै रूपहरू तिनीहरूको जंगली पुर्खाको विपरीत, रातो, खैरो, चेकर्ड, एकरूप रंगको, वा पाइबाल्ड , तिनीहरूको प्वाँखको रंग र ढाँचामा व्यापक रूपमा भिन्न हुन सक्छन्।

बासस्थानमा विभिन्न खुला र अर्ध-खुला वातावरणहरू समावेश छन् जहाँ तिनीहरू जमिनमा चरन गर्न सक्षम हुन्छन्। भीर र चट्टानका किनारहरू जंगलमा बास र प्रजननको लागि प्रयोग गरिन्छ। दक्षिणी युरोप , उत्तर अफ्रिका र पश्चिमी एसियामा उत्पत्ति भएको, तिनीहरूको घरेलु र जंगली सन्तानहरू समावेश गर्दा, तिनीहरू चराहरूमा IUCN अनुसार कम चिन्ताको प्रजातिको उदाहरण हुन् , युरोपमा मात्र १ करोड ७० लाख देखि २ करोड ८० लाख र विश्वव्यापी रूपमा १२ करोडसम्म जंगली परेवाहरूको अनुमानित जनसंख्या रहेको छ।

वर्गीकरण र प्रणालीगत

अन्तर्राष्ट्रिय पक्षीविज्ञान कांग्रेसले दिएको आधिकारिक सामान्य नाम रक डभ हो ।

सय १७८९ मा जर्मन प्रकृतिविद् जोहान फ्रेडरिक ग्मेलिनले कार्ल लिनियसद्वारा लिखित Systema Naturae को संशोधित र विस्तारित संस्करणमा मलेवाको औपचारिक वर्णन गरेका थिए। उनले यसलाई Columba वंशमा अन्य सबै ढुकुर र परेवाहरूसँगै राखे र Columba livia नामको द्विपदीय नाम बनाए । Columba वंशको नाम ल्याटिन शब्द हो जसको अर्थ "परेतुर, ढुकुर" हो, जसको पुरानो उत्पत्ति प्राचीन ग्रीक κόλυμβος ( kólumbos ), "एक गोताखोर" बाट आएको हो, त्यसैले κολυμβάω ( kolumbáō ), "डुब्नु, टाउकोसम्म डुब्नु, पौडी खेल्नु"।  Aristophanes ( Birds 304) र अरूले हावामा पौडी खेल्ने गतिको कारणले गर्दा चराको नामको लागि κολυμβίς ( kolumbís ), "गोताखोर" शब्द प्रयोग गर्छन् । विशिष्ट उपनाम लिभिया लिभिडाको मध्ययुगीन ल्याटिन रूप हो , "जिउँदो, नीलो-खैरो"; यो ग्रीक पेलिया , "ढुकुर" को थियोडोरस गाजाको अनुवाद थियो, जुन आफैंलाई पेलोस , "गाढा रंगको" बाट लिइएको मानिन्छ।

कोलम्बा जातमा यसको सबैभन्दा नजिकको नातेदार पहाडी परेवा हो , त्यसपछि अन्य चट्टानी परेवाहरू आउँछन्: हिउँ , धब्बा भएको , र सेतो-कलर भएको परेवा । परेवाका चल्लाहरूलाई " स्क्वाब्स " भनिन्छ । ध्यान दिनुहोस् कि कम ज्ञात परेवा प्रजाति पेट्रोफासा र धब्बा भएको परेवा ( कोलम्बा गिनी ) का सदस्यहरूको पनि सामान्य नाम " चट्टानी परेवा " छ।

उपप्रजातिहरू

नौ  उप-प्रजातिहरू पहिचान गरिएका छन्:

• सी. एल. लिभिया ग्मेलिन, जेएफ , १७८९ - पश्चिम , मध्य युरोप , उत्तर अफ्रिकादेखि मध्य एशियासम्म

• सी. एल. जिम्नोसाइक्ला ग्रे, GR , १८५६ मौरिटानिया र सेनेगलदेखि दक्षिण माली र घानासम्म

• सी. एल. टार्गिया गेयर भोन स्वेप्पेनबर्ग, १९१६ - उत्तर माली र दक्षिण अल्जेरियादेखि मध्य सुडानसम्म

• सी. एल. शिम्पेरी बोनापार्ट , १८५४ - पूर्वी इजिप्ट , दक्षिण सुडान र इरिट्रिया

• सी. एल. डाख्लाई मेइनर्टझागेन, आर , १९२८ - पश्चिम इजिप्ट

• C. l. palaestinae Zedlitz , १९१२ – सिनाई प्रायद्वीप (इजिप्ट) देखि सिरिया सम्म , पश्चिम र दक्षिण अरबी प्रायद्वीप सम्म

• सी. एल. गद्दी जरुड्नी र लाउडन , १९०६ - पूर्व टर्कीदेखि उज्बेकिस्तान , पश्चिम र उत्तरमा अफगानिस्तान

• सी. एल. नेग्रेटेका ह्युम , १८७३ - पश्चिम पाकिस्तान र पूर्वी अफगानिस्तानदेखि हिमालयसम्म

• सी. एल. इन्टरमिडिया स्ट्रिकल्याण्ड , १८४४ - दक्षिण भारत र श्रीलंका

विवरण

शताब्दीयौंदेखिको घरपालनले मलेवालाई धेरै परिवर्तन गरेको छ। प्राकृतिक रूपमा उत्पत्ति नभएका घरेलु र जंगली परेवाहरूको प्वाँखमा उल्लेखनीय भिन्नताहरू छन्। निर्दिष्ट नगरिएमा, वर्णनहरू अनुमानित जंगली प्रकारका लागि हुन् , यद्यपि जंगली प्रकार लोप हुने कगारमा वा पहिले नै लोप भइसकेको हुन सक्छ र धेरैजसो अनुसन्धानले जंगली परेवाहरू र घरेलु जनसंख्याका सन्तानहरूलाई छुट्याउँदैन।

मलेवाको नामांकित उप-प्रजातिको वयस्क २९ देखि ३७ सेन्टिमिटर (११ देखि १५ इन्च) लामो हुन्छ र यसको पखेटा ६२ देखि ७२ सेन्टिमिटर (२४ देखि २८ इन्च) हुन्छ। मलेवा वा जंगली परेवाको लागि तौल २३८–३८० ग्राम (८.४–१३.४ औंस) सम्म हुन्छ, यद्यपि अत्यधिक खुवाइएका घरेलु र अर्ध-घरेलु व्यक्तिहरू सामान्य तौलभन्दा बढी हुन सक्छन्। मानक मापनको लागि, पखेटाको लम्बाई सामान्यतया २२.३ सेन्टिमिटर (८.८ इन्च), पुच्छर ९.५ देखि ११ सेन्टिमिटर (३.७ देखि ४.३ इन्च), चुच्चो लगभग १.८ सेन्टिमिटर (०.७१ इन्च) हुन्छ, र टार्सस २.६ देखि ३.५ सेन्टिमिटर (१.० देखि १.४ इन्च) हुन्छ।

यस प्रजातिको टाउको, घाँटी र छातीका प्वाँखहरू गाढा नीलो-खैरो रङका हुन्छन् जसमा चम्किलो पहेंलो, हरियो र घाँटी र पखेटाको प्वाँखमा रातो-बैजनी इंद्रधनुष हुन्छ मलेवाको सेतो तल्लो पछाडिको भाग यसको सबैभन्दा राम्रो पहिचान विशेषता हो यसको फिक्का खैरो पखेटामा दुई कालो बारहरू पनि विशिष्ट छन्। पुच्छरको छेउमा कालो पट्टी छ र पुच्छरको प्वाँखको बाहिरी जालो सेतो रंगले किनारिएको छ। यो पखेटामा बलियो र छिटो छ, समुद्री गुफाहरूबाट बाहिर निस्कन्छ, पानीमाथि तल उड्छ।

आँखाको घेरा सुन्तला, रातो, वा सुनौलो रंगको हुन्छ जसमा पहेंलो भित्री घेरा हुन्छ, तर केही परेवाहरूको आँखा सेतो-खैरो हुन सक्छ। आँखाको पलक सुन्तला रंगको हुन्छ र नीलो-खैरो देखि खैरो-सेतो आँखाको घेरामा समेटिएको हुन्छ। चुच्चो खैरो-कालो रंगको हुन्छ जसमा स्पष्ट बन्द सेतो टाँसिएको हुन्छ। खुट्टा रातो देखि गुलाबी रंगको हुन्छ।

वयस्क पोथी बाहिरी रूपमा लगभग भाले जस्तै देखिन्छ, तर उनको घाँटीमा इंद्रधनुषीता कम तीव्र र पछाडि र छेउमा सीमित हुन्छ, जबकि छातीमा प्रायः धेरै अस्पष्ट हुन्छ। साना चराहरूले थोरै चमक देखाउँछन् र मधुरो हुन्छन्।

माथि घुम्दा, चराको सेतो मुनिको पखेटा स्पष्ट देखिन्छ। यसको उडान, व्यवहार र आवाजमा, जुन काठको परेवाको वाक्यांश भन्दा ढुकुरको कुरकुरको जस्तो छ , यो एक विशिष्ट परेवा हो। यद्यपि यो अपेक्षाकृत बलियो उडान गर्ने जाती हो, यो बारम्बार उड्छ, यसको पखेटा धेरै स्पष्ट V आकारमा समातेर राख्छ।

व्यवहार र पारिस्थितिकी

प्रजनन मौसममा परेवाहरू प्रायः जोडीमा पाइन्छन्, तर प्रायः सामूहिक रूपमा बस्छन्। ५० देखि ५०० चराहरूको बथानमा बस्छन् (खाद्य आपूर्तिमा निर्भर रहन्छ)। शिकार चराको रूपमा, तिनीहरूले आफ्नो सतर्कता राख्नुपर्छ र बथान भित्रको परेवालाई बाधा पुग्दा, अन्य परेवाहरूलाई उड्नको लागि संकेत गर्ने ठूलो ताली बजाउने आवाजको साथ उड्छ। परेवाले आफ्नो पखेटा फटाउँदा जति छिटो उडान भर्छ, उडानको आवाज बढ्छ, यसरी आफ्ना बथानका साथीहरूलाई खतराको परिमाणको विज्ञापन गर्दछ।

गैर-स्वर ध्वनिहरूमा उडान भर्दा ठूलो स्वरमा फटफटाउने आवाज, खुट्टाले ठेस लाग्ने, हिस्साउने र चुच्चोले ठेस लाग्ने आवाज समावेश छ। उडानको समयमा, सामान्यतया प्रदर्शन झगडाको समयमा वा यौनसम्पर्क पछि पखेटा पनि ताली बजाउन सक्छ। सामान्यतया गुँड आक्रमणको प्रतिक्रिया दिन किशोरहरूले विशेष गरी आफ्नो चुच्चोले ठुँङ्गछन्। खुट्टाले ठेस लाग्ने काम जानाजानी देखिन्छ, यद्यपि के उद्देश्यका लागि स्पष्ट छैन। खुट्टाले ठेस लाग्ने काम पहिले एक निश्चित खुट्टाले गर्छ, जसले देखाउँछ कि परेवाहरूमा "खुट्टाले ठेस लाग्ने" हुन्छ, जुन मानव हातले ठेस लाग्ने जस्तै हो ।

घरपालुवा परेवाहरू, जसमा वाहक प्रजातिहरू पनि पर्छन्, लामो दूरीबाट घर फर्कने आफ्नो क्षमताको लागि परिचित छन्। यी प्रदर्शन गरिएका क्षमताहरूको बावजुद, जंगली परेवाहरू बसिरहेका हुन्छन् र विरलै आफ्नो स्थानीय क्षेत्रहरू छोड्छन्। यो परिकल्पना गरिएको छ कि तिनीहरूको प्राकृतिक, सुख्खा बासस्थानमा, तिनीहरू चारो खोजेपछि घर फर्कन यो ज्ञानमा भर पर्छन् किनभने मरुभूमिहरूमा प्रयोग गर्न सकिने नेभिगेसनल स्थलचिह्नहरू विरलै हुन्छन्।

जीवन चक्र

यो प्रजातिले वर्षको कुनै पनि समयमा प्रजनन गर्न सक्छन् , तर शिखर समय वसन्त र गर्मी हो, जब भ्रूण अण्डा विकासलाई समर्थन गर्न पर्याप्त खाद्य आपूर्ति हुन्छ। अण्डा दिने काम वर्षमा छ पटकसम्म हुन सक्छ। गुँड बनाउने ठाउँहरू तटीय भीरको काप्चामा हुन्छन्, साथै पहुँचयोग्य किनारा वा छाना ठाउँहरू भएका कृत्रिम छाना जस्तो भीरमा हुन्छन्।

वर्षको कुनै पनि समयमा शहरी पार्कहरूमा जंगली परेवाहरूको प्रेम सम्बन्धको अनुष्ठान प्रायः अवलोकन गरिन्छ र यो अनुमान गरिएको छ कि जंगली जनसंख्यामा पनि यस्तै प्रदर्शनहरू हुन्छन्। तल झरेका भालेहरूले आफ्नो बाली फुलाउँछन्, आफ्नो घाँटीमा प्वाँखहरू फुलाउँछन् जसले गर्दा ठूलो देखिन्छ र यसरी प्रभावित हुन्छन् वा ध्यान आकर्षित गर्छन् (हेडर छविमा देखिए जस्तै)। उ दोहोरिने शान्त नोटहरू उत्सर्जन गर्दै द्रुत गतिमा हिंड्ने गतिमा पोथीको नजिक पुग्छ, प्रायः नजिक आउँदा झुक्छ र घुम्छ। सुरुमा, पोथी सधैँ हिँड्छ वा छोटो दूरीमा उड्छ र भाले उसलाई पछ्याउँछ जबसम्म उनी रोकिँदैन। यस बिन्दुमा, उसले झुक्ने गति जारी राख्छ र प्रायः पोथीको अगाडि पूर्ण वा आधा फन्को लगाउँछ। त्यसपछि भाले पोथीलाई खाना खुवाउन अगाडि बढ्छ, जस्तै तिनीहरूले बच्चाहरूलाई खुवाउँदा गर्छन्। संभोग धेरै छोटो हुन्छ, भाले पोथीको माथि सन्तुलन कायम राख्न आफ्नो पखेटा फडफडाउँछ।

मलेवा सामान्यतया एकपत्नी हुन्छ, प्रत्येक बच्चामा जोडी (बालबालिका) हुन्छन् । आमाबाबु दुवैले केही समयको लागि बच्चाहरूको हेरचाह गर्छन्। हालका प्रमाणहरूले बुझिन्छ कि जंगली, घरेलु र जंगली परेवाहरू जीवनभर मिलन गर्छन्, यद्यपि तिनीहरूको दीर्घकालीन बन्धन अटुट छैन। तिनीहरू सामाजिक रूपमा एकपत्नी हुन्, तर अतिरिक्त-जोडी मिलनहरू हुन्छन्, प्रायः पुरुषहरूद्वारा सुरु गर्छन् ।

गुँड भनेको पराल र लठ्ठीहरूको कमजोर प्लेटफर्म हो, जुन छतमा, ढाकमुनि, प्रायः भवनहरूको झ्यालको किनारमा राख्छ। दुई सेतो अण्डा पार्छ दुवै आमाबाबुले साझा ओथार्ने १७ देखि १९ दिनसम्म रहन्छ। भर्खरै निस्केको चल्ला (हरू) (गुँड) को तल फिक्का पहेंलो र गाढा पट्टी भएको मासुको रंगको चुच्चो हुन्छ। सुरुका केही दिनहरूमा, बच्चाहरूलाई विशेष रूपमा बालीनालीको दूध("परेवाको दूध" वा "परेवाको दूध" पनि भनिन्छ) मा हेरचाह गरिन्छ र खुवाउँछ (रिगर्जिटेशन मार्फत)। परेवा र ढुकुरका सबै प्रजातिहरूमा परेवाको दूध दुवै आमाबाबुको बालीमा उत्पादन गर्छ। परेवाहरू उच्च र तिनीहरूको निस्कने अवधि लगभग ३० दिन हुन्छ।

मलेवाको आयु जंगलमा ३-५ वर्षदेखि कैदमा १५ वर्षसम्म हुन्छ, यद्यपि लामो समयसम्म बाँच्ने नमूनाहरू रिपोर्ट गरिएको छ। जंगलमा मृत्युको मुख्य कारणहरू सिकारीहरू र मानिसहरूद्वारा गरिने उत्पीडन हुन्।

मलेवाहरू सर्वभक्षी हुन्, तर बोटबिरुवाको पदार्थ मन पराउँछन् : मुख्यतया फलफूल र अन्न ।

मलेवाहरू बथानमा वा व्यक्तिगत रूपमा जमिनमा खान्छन्। मलेवा समूहहरूमा सामान्यतया "उत्पादकहरू" हुन्छन्, जसले खाद्य स्रोतहरू खोज्छन्, र "भिखारीहरू" हुन्छन्, जसले उत्पादकहरूलाई पछ्याउँछन् र तिनीहरूले पत्ता लगाएको खाना खान्छन्। सामान्यतया, मलेवाहरूको समूहमा उत्पादकहरू भन्दा भिखारीहरूको अनुपात बढी हुन्छ। मलेवाहरू प्राकृतिक रूपमा दाना खाने हुन्छन्, तिनीहरूको नालमा ठिक हुने बीउहरू खान्छन्। तिनीहरूले कहिलेकाहीं प्रोटीन पूरकको रूपमा कीरा वा कीराको लार्भा जस्ता साना प्युपाहरू उपभोग गर्न सक्छन्। युरोपेली मलेवाहरूमा जस्तो तिनीहरूमा ठूलो सेकम नभएकोले , तिनीहरूले वयस्क बोटबिरुवाको तन्तु पचाउन सक्दैनन्; तिनीहरूले खाने विभिन्न बीउहरूमा तिनीहरूलाई आवश्यक पर्ने उपयुक्त पोषक तत्वहरू हुन्छन्। पानी धेरैजसो चराहरूले सानो घुट्को लिन्छन् र पिउँदा आफ्नो टाउको पछाडि झुकाउँछन्, परेवाहरूले आफ्नो चुच्चो पानीमा डुबाउन र आफ्नो टाउको पछाडि झुकाएर निरन्तर पानी पिउन सक्षम हुन्छन्।