राजाराज प्रथम

राजाराज प्रथम முதலாம் இராஜராஜ சோழன்
राजकेसरी मुमुटी कोन
राजाराज प्रथम
चोल सम्राट
शासनकाल	अन्दाजी सन् ९८५ – अ. १०१४
पूर्वाधिकारी	उत्तम चोल
उत्तराधिकारी	राजेन्द्र प्रथम
जन्म	अरुलमोझी वर्मन अन्दाजी सन् ९४७ तन्जावुर, चोल साम्राज्य (अहिले तमिलनाडु, भारत)
मृत्यु	सन् १०१४ (६६–६७ वर्षको उमेर) तन्जावुर, चोल साम्राज्य (अहिले तमिलनाडु, भारत)
रानीहरू	थिरिपुवना मादेवियार लोकमहादेवी चोलमहादेवी त्रैलोक्य महादेवी पञ्चवन महादेवी अभिमानवल्ली लतामहादेवी पृथ्वी महादेवी
सन्तान	राजेन्द्र प्रथम अरयन राजराजन अरुलमोझी चन्द्रमल्ली उर्फ गङ्गामादेवी माथेवादिगल कुण्डवई (छोरी)
वंश	चोल वंश
बाबु	परन्तका द्वितीय
आमा	वनवन महादेवी
धर्म	हिन्दु धर्म
हस्ताक्षर

राजाराज प्रथम (तमिल: முதலாம் இராஜராஜ சோழன்) एक चोल सम्राट थिए जसले सन् ९८५ – १०१४ सम्म शासन गरेका थिए। उनी आफ्नो शासनकालमा दक्षिण भारतमा सबैभन्दा शक्तिशाली राजा थिए र चोल प्रभावलाई पुनर्स्थापित गर्न र हिन्द महासागरमा यसको सर्वोच्चता सुनिश्चित गर्नका लागि सम्झिन्छन्।

राजाराज प्रथम एक सक्षम प्रशासकको रूपमा, चोलको राजधानी तन्जावुरमा महान बृहदीश्वर मन्दिर पनि निर्माण गरेका थिए। यस मन्दिरलाई मध्ययुगीन दक्षिण भारतीय वास्तुकला शैलीमा निर्माण गरिएका सबै मन्दिरहरूमा अग्रणी मानिन्छ। उनको शासनकालमा, तमिल कवि अपार, सम्बन्दर र सुन्दरारका ग्रन्थहरू सङ्कलन गरी थिरुमुराई नामक एउटा सङ्ग्रहमा सम्पादन गरिएको थियो। उनले सन् १००० मा भूमि सर्वेक्षण र मूल्याङ्कनको एक विशाल परियोजना सुरु गरेका थिए। राजाराज प्रथमको मृत्युपछि उनको छोरा राजेन्द्र चोल प्रथम उत्तराधिकारी बनेका थिए।

प्रारम्भिक जीवन

राजाराजा चोल राजा परन्तक द्वितीय (उर्फ सुन्दरा) र रानी वनवान महादेवीका छोरा थिए। तिरुवलङ्गाडु तामा शिलालेखका अनुसार, उनको जन्मको नाम अरुलमोई वर्मन थियो, शाब्दिक रूपमा "धन्य जीव्रो"। उहाँको जन्म इस्वी संवत् ९४७ को ऐपासी महिनामा सदायम नक्षत्रको दिन भएको थियो। उहाँको एक जेठो दाजु - आदित्य द्वितीय, र एउटी जेठी बहिनी - कुन्दवई थिए।

राजाराजाको जेठा भाइ उहाँको अघि मृत्यु भयो, र उत्तमको मृत्यु पछि, राजाराजाले जुन-जुलाई ९८५ मा सिंहासनमा आरोहण गर्नुभयो। यस बिन्दुसम्म अरुमोहि वर्मन भनेर चिनिने, उनले राजराज नाम अपनाए, जसको शाब्दिक अर्थ "राजाहरूको राजा" हो।

सैन्य विजयहरू

राजाराजाले एउटा राज्य विरासतमा पाएका थिए जसको सिमाना तन्जाभुर-तिरुचिरापल्ली क्षेत्रको वरिपरि केन्द्रित परम्परागत चोल क्षेत्रमा मात्र सीमित थियो। उनको आरोहणको समयमा, चोल राज्य अपेक्षाकृत सानो थियो, र अझै पनि अघिल्लो वर्षहरूमा राष्ट्रकूट आक्रमणबाट पुन: प्राप्ति भइरहेको थियो। राजाराजाले यसलाई कुशलतापूर्वक प्रशासित साम्राज्यमा परिणत गरे जसमा शक्तिशाली सेना र बलियो नौसेना थियो। उनको शासनकालमा, भेंगीको उत्तरी राज्य चोल संरक्षक बन्यो र पूर्वी तटमा चोलको प्रभाव उत्तरमा कलिङ्गसम्म फैलियो।

अधिकारीहरू

राजेन्द्र चोल प्रथमलाई राजाराजाको शासनको अन्तिम वर्षहरूमा सह-प्रभारी बनाइएको थियो। उनी उत्तरी र उत्तर-पश्चिमी अधिराज्यका सर्वोच्च कमाण्डर थिए। राजा चोलको शासनकालमा, प्रशासनिक संरचनाको विस्तार भएको थियो जसले गर्दा चोल अभिलेखमा कार्यालय र अधिकारीहरूको सङ्ख्या पहिलेको अवधिको तुलनामा बढेको थियो।

धर्म

राजाराजा हिन्दु धर्मको शैव सम्प्रदायका अनुयायी थिए तर उनले विष्णुलाई धेरै मन्दिरहरू पनि समर्पित गरे। राजाराजाले आफूलाई शिवपद शेखर भनेका थिए, शाब्दिक रूपमा, "शिवको पाउमा आफ्नो मुकुट राख्ने व्यक्ति"। उनका गुरु करुवुरुवर थिए।

बाह्य कडीहरू

• राजाराज प्रथमसँग सम्बन्धित चित्र तथा श्रव्यदृश्यहरू विकिमिडिया कमन्समा रहेको छ।

पूर्वाधिकारी उत्तम चोल

राजाराज प्रथम ९८५–१०१४

पछिल्लो राजेन्द्र प्रथम