रुद्रनाथ मन्दिर

रुद्रनाथ
प्राथमिक विवरण
स्थान:	रुद्रनाथ (गाउँ), गढवाल
निर्देशाङ्क	३०°३२′०″उ॰ ७९°२०′०″पू॰
सम्बन्धन	हिन्दुत्व
देवता	Shiva
राज्य	उत्तराखण्ड
देश	भारत
वास्तुकला विवरण
निर्माता	पाण्डव, दिग्गजका अनुसार
निर्माण सम्पन्न	unknown

रुद्रनाथ मन्दिर भारत को उत्तराखण्ड राज्यको चमोली जिल्लामा अवस्थित भगवान शिव को एक मन्दिर हो जुन पञ्चकेदार मध्येमा एक हो ।

समुन्द्री सतह देखी ३,६०० मी.(११,८०० फिट) को उचाई मा अवस्थित रुद्रनाथ मन्दिर भव्य प्राकृतिक दृश्यले भरिपूर्ण रहेको छ । यो प्राकृतिक चट्टानमा अवस्थित रुद्रनाथ मन्दिर, गुराँसका बिरुवाहरू र अल्पाइन घाँसको घना जङ्गल भित्र रहेको छ । यो मन्दिर पञ्च केदार तिर्थ सर्किटमा भ्रमण गरिने तेस्रो मन्दिर हो, जुन गढवाल क्षेत्रमा पाँच शिव मन्दिरहरू रहेका छन् । सर्किटमा अन्य मन्दिरहरू पनि समिल रहेका छन्, केदारनाथ र तुङ्गनाथको दर्शन रुद्रनाथ र मध्यमहेश्वर वा मद्महेश्वर र कल्पेश्वरको भन्दा पहिले गरिन्छ । रुद्रनाथ मन्दिरमा भगवान शङ्करको एकानन यानि मुख को पूजा गरिने गरिन्छ, जबकि सम्पूर्ण शरिर को पूजा नेपाल को राजधानी काठमाडौँ मा रहेको पशुपतिनाथ मन्दिरमा गरिने गरिन्छ । रुद्रनाथ मन्दिर को सम्मुन्नेमा देखिने नन्दा देवी पर्वत तथा त्रिशूलको हिमश्रृङ्खला पर्वतले यहाँको आकर्षण बढाउनमा मद्दत गरेको छ । पदयात्रा सागर गाउँबाट सुरु हुन्छ जुन गोपेश्वरबाट लगभग ३ कि.मी. दुरीमा रहेको छ । अर्को पदयात्रा मण्डलबाट शुरु हुन्छ, जून गोपेश्वरबाट १२ किलोमिटर दुरीमा रहेको छ । यो पदयात्रा अनुसुया देवीको मन्दिर भएर जान्छ । धेरै नै कठिन यो पदयात्रा करिव २४ कि. मी. को रहेको छ ।

किम्बदन्ती र पूजा

रुद्रनाथ मन्दिर हिन्दू महाकाव्य महाभारत का नायकहरू, पाण्डव द्वारा स्थापित गरिएको भन्ने विश्वास गरिन्छ । किम्बदन्ती अनुसार यो छ कि , पाण्डवहरू कुरुक्षेत्र युद्ध मा मृत्यु भएकाहरूको पाप को उद्धार गर्न भगवान शिव को खोज मा हिमालय पहाडहरूमा आएका थिए । भगवान शिवले तिनीहरूलाई भेट्न चाहँदैन थिए र उनी एक गोरुको रूपमा जमिनमा छोडिए र पञ्च केदारका केहि भागहरूमा पुन: केन्द्रत गरियो: केदारनाथ मा हम्प उठाउने, तुङ्गनातामा हतियार देखिए, मधमामेश्वरमा नाभी र पेट सतहमा देखा पर्यो, अनुहार रुद्रनाथ मा देखाइयो र कपाल र टाउको कल्पेश्वरमा देखियो । जाडोमा, शिवको एक प्रतीकात्मक छवि पूजाको लागि गोपेश्वरमा ल्याइन्छ । डोली यात्रा सागरको माध्यमबाट गोपेश्वर शुरु गरिन्छ । डोली यात्रीहरू लुक्ति बुग्यलन र पनार पारगरे पछि अन्तमा पितृधार पुग्छन । पुर्खाहरूको उपासना यहाँ गरिन्छ । त्यसपछि, ढलब्नी मैदान पार गरे पछि, डोली वा शिवको प्रतीकात्मक रूप रुद्रनाथ सम्म पुग्छ । यहाँ पहिला बनदेवीको पूजा गरिने गरिन्छ । स्थानीय विश्वास के छ भने, वनदेवी यो क्षेत्रको सुरक्षा गर्छिन ।

बाह्य कडीहरू

• पञ्च केदारको स्थान - योजनाबद्ध स्केच
• पञ्च केदार, ट्रेक नक्सा, पृष्ठ ७८