सर्वहारावर्गको अधिनायकत्व

मार्क्सवादी दर्शनमा, सर्वहारावर्गको अधिनायकत्व यस्तो उत्पादनको रूप हो जहाँ सर्वहारा पार्टीले राजनीतिक शक्ति पाउँदछ। सर्वहारा वर्गको तानाशाही भनेको पूँजीवादी अर्थतन्त्र र कम्युनिष्ट अर्थव्यवस्थाको बीचको संक्रमणकालीन अवस्था हो, जहाँ उत्तरोत्तर क्रान्तिकारी राज्यले उत्पादनका साधनहरू कब्जा गर्छ र शासक सर्वहारा राज्य पार्टीको सीमान्तमा प्रत्यक्ष निर्वाचनको कार्यान्वयन गर्न बाध्य गर्दछ। श्रमिक काउन्सिलमा प्रतिनिधिहरू निर्वाचित हुन्छन् जसले निजी स्वामित्वबाट सामूहिक स्वामित्व तर्फ उत्पादनका साधनका स्वामित्वलाई राष्ट्रियकरण गर्दछ। यस चरणमा पार्टीको प्रशासनिक सङ्गठनात्मक संरचना धेरै हदसम्म यसको प्रति-क्रान्तिलाई रोक्न र दिगो कम्युनिष्ट समाजमा संक्रमणको सुलभताका लागि राज्यको शक्तिमा दृढ शासन चलाउनुपर्ने आवश्यकताले निर्धारण गर्दछ।

सर्वहारा वर्गको अधिनायकत्व शब्दको रचना समाजवादी क्रान्तिकारी जोसेफ वाइडेमेयरले गरेका थिए; जुन कार्ल मार्क्स र फ्रेडरिक एंगेल्सले आफ्नो दर्शन र अर्थशास्त्रमा अपनाए। शब्द तानाशाही ले उत्पादन को साधनहरूमा राज्य को पूर्ण नियन्त्रण दर्शाउँछ। भौतिक उत्पादनको योजनाले जनताको सामाजिक र आर्थिक आवश्यकताहरू जस्तै शिक्षा, स्वास्थ्य र कल्याणकारी सेवाहरूको अधिकार, सार्वजनिक आवासको सेवा पूर्ति गर्दछ। राजधानीलाई दुई महिना नियन्त्रण गरेको पेरिस कम्युन (१८७१) दमन हुनु भन्दाअघि , सर्वहारावर्गको तानाशाहीको उदाहरण हो। मार्क्सवादी दर्शनमा पूँजीपतिवर्गको अधिनायकत्व शब्द सर्वहारावर्गको अधिनायकत्व को विपरित शब्दावली हो।

सैद्धान्तिक दृष्टिकोण

फ्रेडरिक एंगेल्स

फ्रेडरिक एंगेल्सको सर्वहारा क्रान्ति र शासनको दर्शनमा बल र हिंसाले महत्त्वपूर्ण भूमिका खेलेको थियो। सन् १८७७ मा, यूजेन डयूहरिंग ‌ सँग बहस गर्दा एंगेल्सले शक्ति प्रयोगको विरुद्धमा आफ्नो आरक्षणको उपहास गरे।

भ्लादिमीर लेनिन

२० औँ शताब्दीमा भ्लादिमिर लेनिनले लेनिनवादको विकास गरे - जुन रूसी साम्राज्य (१७२१-१९१७) को सामाजिक-आर्थिक स्थितिमा मार्क्सवादको अनुकूलन थियो। यो सिद्धान्त पछि केही कम्युनिष्ट राज्यहरूको आधिकारिक विचारधारा बन्न पुग्यो।