कुर्दिस्तान

कुर्दिस्तान کوردستانcode: ku is deprecated   (कुर्दी)
कुर्द बसोबास गर्ने क्षेत्रहरू
मुख्य भाषाहरू	अरबी कुर्दी फारसी तुर्केली
इराक र सिरियामा स्वायत्तताको विभिन्न डिग्रीका साथ इरान र टर्कीका एकीकृत भागहरू
क्षेत्रफल
• जम्मा	३,९२,००० किमी२ (१,५१,००० वर्ग माइल)
जनसङ्ख्या
• अनुमानित	२.५-३ करोड

कुर्दिस्तान (कुर्दी: کوردستان, शाब्दिक अनुवाद:  'कुर्दहरूको भूमि'code: ku is deprecated ) वा बृहत्तर कुर्दिस्तान, पश्चिम एसियामा लगभग परिभाषित भू-सांस्कृतिक क्षेत्र हो जहाँ कुर्दहरूको एक प्रमुख बहुमत जनसङ्ख्या छ र कुर्द संस्कृति, भाषा र राष्ट्रिय पहिचान ऐतिहासिक रूपमा आधारित छ। भौगोलिक रूपमा, कुर्दिस्तानले लगभग उत्तर-पश्चिमी जाग्रोस र पूर्वी वृषभ पर्वत शृङ्खलाहरू समेटेको छ।

कुर्दिस्तानमा सामान्यतया निम्न चार क्षेत्रहरू समावेश छन्: दक्षिणपूर्वी टर्की (उत्तरी कुर्दिस्तान), उत्तरी इराक (दक्षिणी कुर्दिस्तान), उत्तर-पश्चिमी इरान (पूर्वी कुर्दिस्तान), र उत्तरी सिरिया (पश्चिमी कुर्दिस्तान)। केही परिभाषाहरूमा दक्षिणी ट्रान्सकाकेसियाका केही भागहरू पनि समावेश छन्। केही कुर्दी राष्ट्रवादी सङ्गठनहरूले एक स्वतन्त्र राष्ट्र राज्य सिर्जना गर्न खोज्छन् जसमा कुर्दी बहुमतका साथ यी क्षेत्रहरू मध्ये केही वा सबै समावेश छन्, जबकि अन्यले विद्यमान राष्ट्रिय सीमाहरू भित्र अधिक स्वायत्तताको लागि अभियान चलाउँछन्। यद्यपि, यस क्षेत्रको सीमांकन विवादित र विविधतापूर्ण छ, केही नक्साहरूले यसको सीमाहरूलाई अतिरञ्जित गरेका छन्।

सन् १९७० मा इराकी सरकारसँग भएको सम्झौतामा इराकी कुर्दिस्तानले पहिलो पटक स्वायत्त दर्जा प्राप्त गरेको थियो र सन् २००५ मा सङ्घीय इराकी गणतन्त्रभित्र स्वायत्त कुर्दिस्तान क्षेत्रको रूपमा यसको स्थिति पुनः पुष्टि भएको थियो। इरानमा कुर्दिस्तान प्रान्त पनि छ, तर यो स्वशासित छैन। सिरियाली गृहयुद्धमा लडेका कुर्दहरूले उत्तरी सिरियाको ठुलो भागलाई आफ्नो नियन्त्रणमा लिन र उत्तर र पूर्वी सिरियाको स्वायत्त प्रशासन (सामान्यतया रोजाभा भनिन्छ) मा स्वशासित क्षेत्रहरू स्थापना गर्न सक्षम भएका थिए, जहाँ उनीहरू युद्धपछि सङ्घीय सिरियामा स्वायत्तता चाहन्छन्।

नामकरण

कुर्दिस्तानको अर्थ "कुर्दहरूको भूमि" हो र ११औँ शताब्दीको सेलजुक इतिहासमा पहिलो पटक प्रमाणित गरिएको थियो। कुर्द नामको सही उत्पत्ति स्पष्ट छैन। भूमिको लागि फारसी प्रत्यय -स्तान (फारसी: ـستان) हो।

कुर्दिस्तानको चित्रण गर्ने धेरै नक्साहरू धेरै अतिरंजित छन्, गैर-कुर्द क्षेत्रहरू पनि समावेश गर्दछ, जसले यस विषयलाई धेरै विवादास्पद बनाएको छ।

इतिहास

विभिन्न समूहहरू, जसमा गुटी, हुरियन, मन्नाई (मन्नायन) र अर्मेनियालीहरू प्राचीन कालमा यस क्षेत्रमा बस्थे। मूल मन्नायन मातृभूमि उर्मिया तालको पूर्व र दक्षिणमा अवस्थित थियो, जुन लगभग आधुनिक समयको महाबादको वरिपरि केन्द्रित थियो। यो क्षेत्र महान् कोरेस र दारा प्रथमको शासनकालमा फारसी शासनको अधीनमा आएको थियो।

ओटोमन साम्राज्यको पतन पछि, मित्र राष्ट्रहरूले कुर्दिस्तान, आर्मेनिया र अन्य सहित धेरै देशहरू बीच कुर्दिस्तान (सेवर्सको अन्तमा अप्राप्य सन्धिमा विस्तृत रूपमा) विभाजन गर्न कोसिस गरे। तथापि, केमाल अतातुर्क (र अन्य दबाउने मुद्दाहरू) को सेनाद्वारा यी क्षेत्रहरूको पुन: विजयको कारण मित्र राष्ट्रहरूले लुसानेको पुन: वार्ता सन्धि (सन् १९२३) र टर्कीको आधुनिक गणतन्त्रको सीमाहरू स्वीकार गरे, कुर्दहरूलाई स्व-शासित क्षेत्र बिना छोडे। अन्य कुर्द क्षेत्रहरू इराक र सिरियाका नयाँ ब्रिटिस र फ्रान्सेली अनिवार्य राज्यहरूमा तोकिएका थिए।

सन् १९९१ को खाडी युद्धको अन्त्यमा, गठबन्धनले इराकी हवाई आक्रमणको शिकार हुने कुर्दहरूलाई मानवीय राहत प्रदान गर्न र सुरक्षा प्रदान गर्न उत्तरी इराकमा नो-फ्लाई जोन स्थापना गरेको थियो। तीन उत्तरी प्रान्तहरूबाट इराकी सेनाको फिर्ता को बीच, कुर्दिस्तान क्षेत्र 1992 मा इराक भित्र एक स्वायत्त इकाईको रूपमा देखा पर्यो जहाँ यसको आफ्नै स्थानीय सरकार र संसद थियो।

मानिसहरू

पेरिसको कुर्दी इन्स्टिच्युटको सन् २०१६ को अनुमान अनुसार कुर्दिस्तानको कुल जनसङ्ख्या करिब ३ करोड ४५ लाख छ भने उत्तरी कुर्दिस्तानको जनसङ्ख्याको ८६ प्रतिशत बहुसङ्ख्यक कुर्दहरूबाट बनेको छ। उत्तरी कुर्दिस्तानमा अरब, टर्की, अश्शूर (सिरियाक), अर्मेनियाली र अजरबैजानी अल्पसङ्ख्यकहरू छन्। दक्षिणी कुर्दिस्तानमा क्रिश्चियन (अश्शूर र अर्मेनियाली) र टर्की (तुर्कमेन) अल्पसङ्ख्यकहरू पनि छन्। इराकी र सिरियाली तुर्कमेनको टर्कीका जनतासँग घनिष्ठ सम्बन्ध छ र तुर्कमेनिस्तान र मध्य एसियाका तुर्कमेनसँग उनीहरूको पहिचान छैन। कुर्दिस्तानमा पनि महत्वपूर्ण कोकेशियान जनसङ्ख्या छ, कुर्दिस्तानका ककेशियनहरूमा भार्टोमा चेचन र इन्गुशहरू, अहलातमा ओसेटियनहरू र सर्कसियनहरू समावेश छन्। प्रारम्भिक चरणदेखि नै, यी ककेसियनहरू कुर्दीकरणको प्रक्रियाबाट गुज्रिए र यसैले कुर्दीहरूलाई उनीहरूको मातृभाषाको रूपमा राखेका थिए।

चित्र दीर्घा

• 
  कुर्दिस्तानको हावरमानमा रहेको एक विशिष्ट कुर्दी गाउँ
• 
  उत्तरी इराकी कुर्दिस्तानको रावान्दुजमा रहेको घाटी
• 
  इराकी कुर्दिस्तानको जेबारी क्षेत्रमा जे नदी।
• 
  पिरानसहर सहर, उत्तर-पश्चिमी इरानको मोकरियन जिल्लाको केन्द्र
• 
  ब्याटम्यान सहर, उत्तरी कुर्दिस्तान (पूर्वी टर्की)
• 
  सुलेमानियाहमा ग्रामीण क्षेत्र
• 
  सन् २००९ मा दक्षिणतिरबाट खिचिएको एफ्रिन सहरको एउटा तस्वीर। (पश्चिमी कुर्दिस्तान)