इलाम नगरपालिका

इलाम चारखोला
नगरपालिका सदरमुकाम
इलामको सदाबहार चियाबारी
इलाम नक्सामा इलामको अवस्थिति इलाम इलाम (नेपाल)
निर्देशाङ्क: २६°५४′३०″उ॰ ८७°५५′३५″पू॰
देश	नेपाल
प्रदेश	कोशी प्रदेश
जिल्ला	इलाम जिल्ला
नगरपालिका	वि.सं. २०१७ बैशाख १
समावेश क्षेत्र	इलाम बजार
सम्मिलित (गाविस)	बरबोटे, साँखेजुङ, सुम्बेक, पुवामझुवा, सोयाक, गोदक, साङरुम्बा (१-६), माईपोखरी (१-३) र सिद्धिथुम्का (७)
सम्मिलित मिति	वि.सं. २०७३ फाल्गुण २७
सरकार
• नगरप्रमुख	केदार थापा (नेपाली काङ्ग्रेस)
• उपप्रमुख	विष्णुकुमारी लिम्बु (नेपाली काङ्ग्रेस)
क्षेत्रफल
• जम्मा	१७३.३२ किमी२ (६६.९२ वर्ग माइल)
उच्चतम उचाई	३,६३६ मिटर (११९२९ फिट)
न्यूनतम उचाई	१४० मिटर (४६० फिट)
जनसङ्ख्या  (राष्ट्रिय जनगणना २०७८)
• जम्मा	५०,०८५
• घनत्व	२९०/किमी२ (७५०/वर्ग माइल)
जातीयता
• मुख्य जातीयता	लिम्बु, क्षेत्री, राई, गुरुङ, नेवार, लेप्चा
भाषा
• मुख्य भाषाहरू	नेपाली, लिम्बु
समय क्षेत्र	युटिसी+५:४५ (नेपालको प्रमाणिक समय)
क्षेत्रीय सङ्केत	+९७७-२७
वेबसाइट	ilammun.gov.np

इलाम नेपालको पूर्वी भागमा रहेको कोशी प्रदेश मा पर्ने इलाम जिल्लाको सदरमुकाम तथा जिल्लाकै पहिलो नगरपालिका हो। यो नगरपालिका महाभारत पर्वत शृङ्खलामा अवस्थित छ। नेपाली चियाको सबैभन्दा ठूलो उत्पादक क्षेत्र भएकोले, यहाँका चियाबारी आन्तरिक तथा बाह्य पर्यटकहरू माझ मुख्य आकर्षणका केन्द्र हुन्। यहाँको प्राकृतिक क्षेत्र र परिदृश्यहरूका साथै बागवानी बाली उत्पादनमा विशेषज्ञता राख्ने विविध कृषि अर्थतन्त्रका लागि पनि प्रसिद्ध छन्।

नेपाल राज्य नगरपालिका ऐन, २००९ लाई आधार बनाएर तत्कालीन सरकारले वि.सं. २०१७ बैशाख १ गतेदेखि लागु हुने गरि गरेको निर्णय र वि.सं. २०१७ जेष्ठ ३१ गते नेपाल गजेटमा प्रकाशित सूचना अनुसार इलाम जिल्लाको तत्कालीन इलामका छिमेकी इलाकाहरूलाई समेटेर यसलाई नगरपालिका घोषणा गरेको थियो। सङ्घीय शासन व्यवस्था लागू भएपछि देशमा स्थानीय तहको गठन भएसँगै वि.सं. २०७३ फागुन २२ गते नेपाल सरकारको निर्णय तथा वि.सं. २०७३ फागुन २७ गते नेपाल राजपत्रमा प्रकाशित सूचना अनुसार तत्कालिन बरबोटे, साँखेजुङ, सुम्बेक, पुवामझुवा, सोयाक, गोदक, साङरुम्बाको वडा नं. १ देखि ६, माईपोखरीको वडा नं. १ देखि ३ तथा सिद्धिथुम्काको वडा नं. ७ र यस नगरपालिकाको सम्पूर्ण क्षेत्र गाभेर यो नगरपालिकाको क्षेत्र विस्तार गरिएको थियो

नगरपालिकाको कुल क्षेत्रफल १७३.३२ वर्ग किलोमिटर (६६.९२ वर्ग माइल) छ र नेपालको वि.सं. २०६८ को जनगणना अनुसार यहाँको कुल जनसङ्ख्या ४८,५३६ रहेको छ। यो नगरपालिकालाई १२ वटा वडामा विभाजन गरिएको छ। मेची राजमार्गको ७४ किलोमिटर खण्डले इलामलाई पूर्व–पश्चिम राजमार्ग र त्यसपछि प्रदेश राजधानी विराटनगरसँग जोडेको छ। इलाम नगरपालिका नेपालको पर्यटकीय नगरको रूपमा विकसित भइरहेको छ।

शाब्दिक अर्थ

इलाम नगरपालिकाभित्र लिम्बु जातिको बाहुल्यता रहेको छ जसकारण यस नगरपालिकाको नामकरण समेत लिम्बु भाषाबाट भएको मानिन्छ। इलाम शब्द लिम्बु भाषाको दुई शब्दहरूको संयोजन भएर बनेको छ। इलामको 'इ' शब्दको अर्थ घुमाउरो र ‘लाम’ शब्दको अर्थ बाटो हुन्छ। यी दुवै शब्दको अर्थ जोड्दा घुमाउरो बाटो भन्ने हुन्छ।

पृष्ठभूमि

दुई सय वर्षदेखि जिल्लाको सदरमुकाम रहेको इलाम नगरपालिकाले जिल्लासँग नाम मिल्नाले अन्यत्रका मानिसका लागि जिल्लाकै प्रतिनिधित्व गर्दै आइरहेको छ। इलाम (इलाम बजार; प्रमुख क्षेत्र) इलाम गौडाको सदरमुकामको रूपमा वि.सं. १८७५ मा स्थापना भएको थियो। यसलाई तत्कालीन सरकारले वि.सं. २०१७ बैशाख १ गतेदेखि लागु हुने गरि इलाम नगरपालिका भनि घोषणा गरेको थियो। यो नगरपालिका देशका पुराना नगरपालिकाहरू मध्येको एक हो। तत्कालिन राजा महेन्द्र शाहले वि.सं. २०१७ पुष २२ गते नेपालमा पञ्चायती व्यवस्था लागु गरेपछि इलाम नगरपालिकाको नाम स्वतः परिवर्तन भई 'इलाम नगर पञ्चायत' भएको थियो।

पञ्चायती व्यवस्थाको अन्त्य भएपछि तत्कालिन श्री ५ को सरकारद्वारा वि.सं. २०४७ साल जेठ २८ गते नगरपालिका ऐन, २०४७ घोषणा गरि लागु गरे पछि नगरपालिका बन्नको लागि चाहिने आवश्यक पूर्वाधार तथा जनशक्ति भएको कारणले इलाम स्वतः आधिकारिक रूपमा नगरपालिका बन्न पुगेको थियो। जिल्लाको सदरमुकाम तथा प्रशासनिक केन्द्र रहेकाले यस नगरपालिकामा पूर्वाधारको विकास पनि तुलनात्मक रूपमा स्तरीय रहेको छ।

भूगोल

यस नगरपालिको पूर्वी सिमाना माईजोगमाई गाउँपालिका तथा सूर्योदय नगरपालिकासँग जोडिन पुगेको छ भने उत्तरमा सन्दकपुर गाउँपालिका र पाँचथर जिल्ला, पश्चिममा देउमाई नगरपालिका र दक्षिणमा माईजोगमाई र सूर्योदय नगरपालिका पर्दछन्। भौगोलिक विविधता, जातीय तथा सामाजिक सद्भाव कायम रहेको यस नगरपालिकामा ऐतिहासिक एवम् सांस्कृतिक सम्पदाहरू रहेका छन्। जिल्लाका ठूला खोलाहरूमध्ये माई, जोगमाई र पुवामाईका बेसीहरू पर्ने भएकाले अन्नवाली उत्पादनका अव्वल क्षेत्रहरू यस नगरपालिकामा पर्दछन्।

जनसङ्ख्या

कोशी प्रदेश स्थित इलाम जिल्लाका साविक बरबोटे, साँखेजुङ, सुम्बेक, पुवामझुवा, सोयाक, गोदक, साङरुम्बाको वडा नं. १ देखि ६, माईपोखरीको वडा नं. १ देखि ३ तथा सिद्धिथुम्काको वडा नं. ७ गाउँ विकास समितिहरूलाई मिलाएर वि.सं. २०७३ फागुन २७ सालमा इलाम नगरपालिकाको क्षेत्र विस्तार गरिएको हो। राष्ट्रिय जनगणना २०७८को जनगणना अनुसार इलाम नगरपालिकाको कुल जनसङ्ख्या ५०,०८५ रहेको छ भने यहाँ १२,९५२ घरधुरी रहेका छन्।

चित्र दीर्घा

• 
  इलामको सौन्दर्यता- चियाबारी
• 
  इलामको सौन्दर्यता- चियाबारी
• 
  इलामको सौन्दर्यता- चियाबारी
• 
  इलामको सौन्दर्यता- चियाबारी
• 
  इलामको सौन्दर्यता- चियाबारी
• 
  इलामको सौन्दर्यता- चियाबारी

बाह्य कडीहरू

• जिल्ला विकास समितिको कार्यालय, इलाम