कल्चौंडे

कल्चौंडे; Myophonus caeruleus
	भारतको सिक्किममा पाइने उपप्रजाति (temminckii)
	थाइल्याण्डमा पाइने उपप्रजाति (eugenei)
संरक्षण स्थिति
	; कम चासोका (आइयुसिएन ३.१)
वैज्ञानिक वर्गीकरण
जगत:	जन्तु जगत
सङ्घ:	हाड भएका
वर्ग:	पंक्षी
गण:	Passeriformes
कुल:	Muscicapidae
वंश:	Myophonus
प्रजाति:	M. caeruleus
वैज्ञानिक नाम
	Myophonus caeruleus; (Scopoli, 1786)

कल्चौंडे

कल्चौंडे (blue whistling thrush)( Myophonus caeruleus ) कल्चुडो या कल्चौंडो पुरानो संसारको फ्लाईक्याचर्स( झिंगा समात्नेहरू) परिवार मस्किकापिडे (Muscicapidae) मा पर्ने चरा हो जुन मध्य एसिया , दक्षिण एसिया, चीन र दक्षिणपूर्व एसियाका पहाडहरूमा पाइन्छ । यो बिहान र साँझमा ठूलो स्वरमा मानिसको जस्तो सुसेली बजाउने गीतको लागि परिचित छ। व्यापक रूपमा वितरित जनसंख्याले आकार र प्वाँखमा भिन्नता देखाउँछ जसमध्ये धेरैलाई उप-प्रजातिको रूपमा मानिन्छ। यस प्रजातिका अन्य चराहरू जस्तै, तिनीहरू जमिनमा, प्रायः खोलाहरूको किनारमा र ओसिलो ठाउँहरूमा शंखेकीरा, गंगटा, फलफूल र कीराहरूको खोजीमा चर्छन्।

वर्गीकरण

कल्चौंडेलाई औपचारिक रूपमा सन् १७८६ मा अस्ट्रियाली प्रकृतिविद् जियोभानी एन्टोनियो स्कोपोलीले ग्राकुला क्यारुलिया नामबाट वर्णन गरेका थिए । यो विशिष्ट उपनाम ल्याटिन क्यारुलियसबाट आएको हो जसको अर्थ "नीलो" हो। स्कोपोलीले आफ्नो विवरण "ले मर्ले ब्लू डे ला चिन" मा आधारित गरेका थिए जुन सन् १७८२ मा फ्रान्सेली प्रकृतिविद् पियरे सोनेरेटले आफ्नो पुस्तक "भोयज अक्स इन्डेस ओरिएन्टेल्स एट ए ला चिन"मा वर्णन र चित्रण गरेका थिए । यो प्रकारको स्थानीयता क्यान्टनमा मात्र सीमित गरिएको छ। नीलो सिट्टीको थ्रश अब मायोफोनस जीनसमा राखिएको नौ प्रजातिहरू मध्ये एक हो जुन सन् १८२२ मा डच प्राणीशास्त्री कोएनराड ज्याकब टेमिन्कले प्रस्तुत गरेका थिए ।

६ उप-प्रजातिहरू पहिचान गरिएका छन्:

१. एम. सी. टेम्मिन्की भिगोर्स , सन् १८३१ - मध्य एशियादेखि मध्य पश्चिम चीन र उत्तरपूर्वी म्यानमारसम्मका पहाडहरू २. एम. सी. क्यारुलियस (स्कोपोली, सन् १७८६)- मध्य, पूर्वी चीन ३. एम. सी. युजेनी ह्युम , सन् १८७३ – मध्य म्यानमारदेखि पूर्वी थाइल्याण्ड, दक्षिण चीन र उत्तर, मध्य इन्डोचाइना ४. एम. सी. क्रासिरोस्ट्रिस रोबिन्सन , सन् १९१० – दक्षिणपूर्वी थाइल्याण्ड, कम्बोडिया र उत्तर, मध्य मलाय प्रायद्वीप ५. एम. सी. डिच्रोरहिन्चस साल्भाडोरी , सन् १८७९ – दक्षिण मलय प्रायद्वीप र सुमात्रा ६. एम. सी. फ्लाभिरोस्ट्रिस ( हर्सफिल्ड , सन् १८२१) – जाभा

विवरण

यो कल्चौंडे गाढा बैजनी नीलो रंगको हुन्छ जसको शरीरको प्वाँखको टुप्पोमा विद्या, पेट र पुच्छर मुनि चम्किलो दाग हुन्छ। पखेटाको आवरण अलि फरक नीलो रंगको हुन्छ र मध्य आवरणको टुप्पोमा सेतो दागहरू हुन्छन्। चुच्चो पहेंलो हुन्छ र यसको विपरीत हुन्छ। उडानको भित्री जालो र पुच्छरको प्वाँख कालो हुन्छ। लिंगहरू प्वाँखमा समान हुन्छन्।

यसको लम्बाइ ३१–३५ सेन्टिमिटर (१२–१४ इन्च) हुन्छ। उप-प्रजातिहरूमा तौल १३६ देखि २३१ ग्राम (४.८ देखि ८.१ औंस) सम्म हुन्छ। तुलनाको लागि, कल्चौंडेको तौल सामान्यतया अमेरिकी रोबिनको भन्दा दोब्बर हुन्छ , यद्यपि यो चरा वास्तविक कल्चौंडो होइन र पुरानो संसारको फ्लाईक्याचर परिवारमा पाइन्छ। मानक मापनहरू मध्ये, पखेटाको तार १५.५–२० सेन्टिमिटर (६.१–७.९ इन्च) लामो मापन गर्न सक्छ, टार्सस ४.५–५.५ सेन्टिमिटर (१.८–२.२ इन्च) र चुच्चो २.९–४.६ सेन्टिमिटर (१.१–१.८ इन्च) हुन्छ। बर्गम्यानको नियमसँग मेल खाने , प्रजाति दायराको उत्तरमा ठूला कल्चौंडेहरू र दक्षिणमा थोरै साना कल्चौंडेहरू पाइने भएकाले आकार दायराभरि फरक हुन्छ। उत्तरी चीनमा , पुरुष र महिलाको औसत १८८ ग्राम (६.६ औंस) र १७१ ग्राम (६.० औंस) हुन्छ, जबकि भारतमा उनीहरूको औसत १६७.५ ग्राम (५.९१ औंस) र १५८.५ ग्राम (५.५९ औंस) हुन्छ।

धेरै जनसंख्यालाई उप-प्रजातिको स्थिति दिइएको छ। कालो चुच्चो भएको नामांकित रूप मध्य र पूर्वी चीनमा पाइन्छ। अफगानिस्तानमा रहेको जनसंख्या, टर्केस्टानिकस , प्रायः व्यापक टेम्मिन्कीमा समावेश हुन्छ जसको चुच्चोको चौडाइ आधारमा सानो हुन्छ र हिमालयको पूर्वमा उत्तरी बर्मामा पाइन्छ। मध्य आवरणमा सेतो दाग नभएको जनसंख्या युजेनी , थाइल्याण्डको दक्षिणमा पाइन्छ। कम्बोडिया र मलाय प्रायद्वीपमा मोटो चुच्चो वाला हुन्छ , जबकि सानो चमकदार भएको डिक्रोरहिन्चस दक्षिण र सुमात्रामा पाइन्छ। जाभान जनसंख्या, फ्लेभिरोस्ट्रिस , सबैभन्दा मोटो चुच्चो हुन्छ। धेरै जनसंख्याको उप-प्रजातिको स्थितिमाथि प्रश्न उठाइएको छ।

बासस्थान र वितरण

यो तियान शान र हिमालयको छेउछाउमा , समशीतोष्ण वन र उपोष्णकटिबंधीय वा उष्णकटिबंधीय आर्द्र पर्वतीय वनहरूमा पाइन्छ । यो प्रजाति अफगानिस्तान , बंगलादेश , भुटान , कम्बोडिया , चीन , हङकङ , भारत , इन्डोनेसिया , काजाकिस्तान , लाओस , मकाउ , मलेसिया , म्यानमार , नेपाल , ताजिकिस्तान , थाइल्याण्ड , तिब्बत , तुर्कमेनिस्तान , पाकिस्तान र भियतनाममा पाइन्छ । तिनीहरू हिमालयमा उचाइमा जान्छन् , जाडोमा तल झर्छन् ।

व्यवहार र पारिस्थितिकी

कल्चौंडे सामान्यतया एक्लै वा जोडीमा पाइन्छ। तिनीहरू ढुङ्गामा हाम फाल्छन् र छिटो छिटो हिँड्छन्। तिनीहरू पातहरू र साना ढुङ्गाहरू पल्टाउँछन्, आफ्नो टाउको समात्छन् र शिकारको चाल जाँच गर्छन्। जब डराउँछन् तिनीहरू फैलिन्छन् र आफ्नो पुच्छर निहुराउँछन्। तिनीहरू साँझ पछि धेरै सक्रिय हुन्छन् र प्रजनन मौसम (चैय देखि साउन) को समयमा तिनीहरू बिहान र साँझको अँध्यारोमा गाउँछन् जब केही अन्य चराहरू बोलाउँछन्। मंसिरमा सूर्योदय हुनुभन्दा पहिले यो आवाज सबैभन्दा बढी आउँछ। खतराको घन्टी बजाउने आवाज एक श्रिल क्री हो । गुँड भनेको खोलाको छेउमा रहेको किनार वा खोक्रोमा राखिएको काई र जराको कोप हो। सामान्य गुँडमा ३ देखि ४ वटा अण्डा हुन्छन्, जोडीले कतैकतै दोस्रो बच्चा हुर्काउँछन्। तिनीहरूले फलफूल, गँड्यौला, कीरा, गंगटा र शंखेकीरा खान्छन्। शंखेकीरा र गंगटाहरूलाई खाना खुवाउनु अघि सामान्यतया चट्टानमा कुट्छन्। कैदमा, तिनीहरूले मुसालाई मार्ने र खाने भनेर चिनिन्छन् र जंगलमा साना चराहरूको शिकार गरेको रेकर्ड गरिएको छ।

पेरेज एट अल. , सन् २०२३ मा पत्ता लाग्यो कि एम. क्यारुलियसको व्यास असामान्य रूपमा ठूलो छ - १०.४ सेन्टिमिटर (४.१ इन्च) - पासेरिनहरूमाझ गुँड - उनीहरूले सर्वेक्षण गरेकाहरू मध्ये सबैभन्दा ठूलो हो।