कालो चिबे

कालो चिबे (डिक्रूरस मैक्रोसेर्कस) चिबे डिक्रूरिडे परिवारको एक सानो एसियाली पासेरिन पक्षी हो। यो दक्षिण पश्चिम इरानदेखि पाकिस्तान, नेपाल, भारत, बङ्गलादेश र श्रीलङ्कादेखि पूर्वमा दक्षिणी चीन र इन्डोनेसियासम्म उष्णकटिबन्धीय दक्षिणी एसियाको धेरै भागमा सामान्य निवासी प्रजननकर्ता हो र जापानको आकस्मिक आगन्तुक हो। यो एउटा विशिष्ट काँटेदार पुच्छर भएको र लम्बाइमा २८ सेमी (११ इन्च) सेन्टिमिटर (११ इन्च) नाप्ने सम्पूर्ण कालो चरा हो। यसले कीराहरू खान्छ, र खुला कृषि क्षेत्रहरू र यसको दायराभरि हल्का जङ्गलमा सामान्य छ, खाली पेर्चमा वा पावर वा टेलिफोन लाइनहरूमा स्पष्ट रूपमा पर्चिन्छ।

यो प्रजाति काग जस्ता धेरै ठुला चराहरूप्रतिको आक्रामक व्यवहारका लागि परिचित छ, जसले यसको क्षेत्र आक्रमण गर्ने कुनै पनि शिकारी चरालाई डुबाउन-बम लगाउन कहिल्यै हिचकिचाउँदैन। यस व्यवहारले यसलाई राजा कागको अनौपचारिक नाम कमाउँछ। साना चराहरू प्रायः कालो चिबेले राम्रो संरक्षित वरपरको ठाउँमा गुँड बनाउँछन्। पहिले अफ्रिकी काँटो-पुच्छर चिबे (Dicrururus adsimilis) सँग समूहबद्ध गरिएको एसियाली रूपहरूलाई अब धेरै फरक जनसङ्ख्याको साथ छुट्टै प्रजातिको रूपमा व्यवहार गरिन्छ।

कालो चिबेलाई यसको विशाल दायरा र सापेक्ष समानताका कारण अन्तर्राष्ट्रिय प्रकृति संरक्षण सङ्घ (आइयुसिएन) द्वारा आइयुसिएनए रातो सूचीमा न्यूनतम चिन्ताको रूपमा सूचीबद्ध गरिएको छ। यो केही प्रशान्त टापुहरूमा परिचय गराइएको छ, जहाँ यो फस्टाइरहेको छ र त्यहाँ स्थानीय र स्थानीय चरा प्रजातिहरूको खतरामा पार्ने र विलुप्त हुने बिन्दुमा प्रशस्त भएको छ।

वर्गीकरण र प्रणाली विज्ञान

कालो चिबेलाई एक पटक काँडेदार चिबे(Dicrururus adsimilis) को निकट सम्बन्धीको उप-प्रजाति मानिन्छ जुन अपेक्षाकृत हालसालै अलग भयो। यी दुईलाई अब भिन्न प्रजाति मानिन्छ, कापे-पुच्छर भएको चिबे अफ्रिकामा सीमित छ र कालो चिबेको एसियाली दायराबाट अलग छ।

सात उपप्रजातिको नाम दिइएको छ तर धेरै हदसम्म संलग्न जनसङ्ख्याले अधिक भिन्नता र एकअर्कासँग अन्तरक्रिया देखाउँछन्। उत्तरी भारतका व्यक्तिहरू (एसएसपी. अल्बिरिक्टस) श्रीलङ्काको जनसङ्ख्याको सानो भन्दा ठूला छन् जबकि प्रायद्वीपीय भारत (मनोनीत उप-प्रजाति) आकारमा मध्यवर्ती छन्। क्याथोइकस थाइल्यान्ड, हङकङ र चिनमा पाइन्छ। यस दौडमा धेरै सानो रिक्टल स्पट छ र पाखाहरू हरियो चमकका साथ गाढा छन्। दक्षिणी सियाममा थाई जाति बसोबास गर्छ, तर जाडोमा हुने क्याथोइकस ओभरल्याप हुन्छ। जाभा र बाली टापुहरूमा जाभानु जाति पाइन्छ। फोर्मोसामा पाइने रेस हार्टेरीको पुच्छरको लम्बाइ पाखाभन्दा कम हुन्छ।

वर्णन

यो चरा पुच्छरमा फराकिलो कापेसहित चम्किलो कालो हुन्छ। वयस्कहरूमा सामान्यतया जिउको आधारमा सानो सेतो धब्बा हुन्छ। आँखीभौं गाढा खैरो हुन्छ (समान एशी ड्रन्गो जस्तै क्रिमसन हुँदैन। लिङ्गहरू मैदानमा अलग भन्न सकिँदैन। किशोरहरू खैरो र खैरो र पेट र भेन्टतिर केही सेतो बार्किङ वा धब्बा हुन सक्छ, र सेतो पेट भएको चिबेका लागि गल्ती गर्न सकिन्छ। पहिलो वर्षका चराहरूको पेटको पिसाबमा सेतो धब्बाहरु हुन्छन्, जबकि दोस्रो वर्षमा यी सेतो धब्बा भएका पिसाबहरू भेन्टमा सीमित हुन्छन्।^[१]

तिनीहरू आक्रामक र निडर चराहरू हुन्, र केवल २८ सेमी (११ इन्च) सेमी (११ इन्च) लम्बाइमा भए पनि, तिनीहरूले काग र शिकारका चराहरू उनीहरूको घोंसला क्षेत्रमा प्रवेश गर्ने धेरै ठूला प्रजातिहरूलाई आक्रमण गर्नेछन्। यस व्यवहारले उनीहरूको पहिलेको नाम राजा कागको रूपमा स्थापित गऱ्यो। तिनीहरू पाखाको बलियो फ्ल्यापहरूसँग उड्छन् र छिटो चालचलन गर्न सक्षम छन् जसले तिनीहरूलाई उड्ने कीराहरू समात्न सक्षम बनाउँछ। छोटो खुट्टाहरू लिएर, तिनीहरू काँडेदार झाडीहरू, खाली पोल वा बिजुलीका तारहरूमा सिधा बस्छन्। तिनीहरू चराउने जनावरहरूमा पनि बस्न सक्छन्।^[२]

तिनीहरू आवाजहरूको एक विस्तृत श्रृंखला उत्पादन गर्न सक्षम छन् तर एक सामान्य आवाज दुई नोट टी-ही आवाज हो जुन सिक्रा (एसिपिटर बाडियस) जस्तो सुनिन्छ।^[३]

वितरण र आवास

कालो चिबे मुख्यतया खुला देशमा पाइन्छ र सामान्यतया जमिनको नजिक बस्ने र सिकार गर्दछ। तिनीहरू प्रायः कीराहरूको हवाई शिकारी हुन् तर जमिन वा वनस्पतिबाट पनि काट्ने गर्छन्। तिनीहरू उत्तरपूर्वी अफगानिस्तान र उत्तरी पाकिस्तानमा ग्रीष्म आगन्तुकका रूपमा पाइन्छन् तर सिन्धु उपत्यका बङ्गलादेश र भारत र श्रीलङ्कामा बसोबास गर्छन्। केही जनसङ्ख्याले मौसमी आन्दोलनहरू देखाउँछन् जसलाई राम्रोसँग बुझ्न सकिँदैन जबकि कोरियामा जनसङ्ख्या प्रवासीका रूपमा चिनिन्छ। कालो चिबे गौचरन, खेत र सहरी बासस्थानमा पाउन सकिन्छ।

दोस्रो विश्वयुद्धको ठीक अघि कालो चिबेहरु ताइवानबाट रोटा टापुमा कीराहरूको नियन्त्रणमा मद्दत गर्न सुरु गरिएको थियो। यो विश्वास गरिन्छ कि तिनीहरू सन् १९५० को दशकमा समुद्रमा गुआम टापुमा छरिएका थिए। सन् १९६७ सम्म, तिनीहरू गुआममा सडक किनारको गणनामा चौथो सबैभन्दा सामान्य रूपमा देखिने चरा थिए र आज त्यहाँ सबैभन्दा प्रचुर मात्रामा चरा छन्। कालो चिबे द्वारा हुने शिकार र प्रतिस्पर्धा रोटा ब्रिडल्ड ह्वाइट-आइ र गुआम फ्लाइक्याचर जस्ता स्थानीय पक्षी प्रजातिहरूको गिरावटको कारकका रूपमा सुझाव दिइएको छ।^[४]

व्यवहार र पारिस्थितिकी

खाना र फोरजिङ

कालो‌ चिबेहरु अन्य धेरै चराहरूभन्दा बिहानै र पछि रोस्ट गर्दा धेरै चाँडै सक्रिय हुन्छन्। तिनीहरूले मुख्यतया घाँस, सिकाडा, धमिरा, बिरुवाहरू, मौरीहरू, चींटीहरू, पतङ्गहरू, भृङ्गहरू र ड्र्यागनफ्लाइजहरू जस्ता कीराहरू खान्छन्। तिनीहरू कहिलेकाहीँ रूखका हाँगाहरू नजिक उड्छन्, उपस्थित हुन सक्ने कुनै पनि कीराहरूलाई खलल पार्ने प्रयास गर्छन्। तिनीहरू जोताइ भइरहेको खेतमा भेला हुन्छन्, खुला क्याटरपिलर र बिटल ग्रबहरू उठाउँछन्। यस्ता मण्डलीहरूमा 35 वटा चराहरू देखिएका छन्। तिनीहरू झाडी र घाँसे मैदानहरूमा आगोमा पनि आकर्षित हुन्छन् जहाँ कीराहरू विचलित हुन्छन्। तिनीहरू झिँगाहरूबाट बच्न देखिन्छन्। तिनीहरू सामान्य मैना, गाईवस्तुहरू र अन्य चराहरूसँग सम्बन्धित छन् जुन समान आहार र बासस्थान साझा गर्दछ। यस सम्बन्धबाट ड्रङ्गोहरू लाभान्वित हुन्छन् र तिनीहरूको चराउने काममा बढी सफल हुन्छन्। मैना र ड्रन्गोहरूद्वारा खोजिएको किराको शिकारमा केवल आंशिक ओभरल्याप हुन्छ यद्यपि दुर्लभ उदाहरणहरूमा ड्रन्गोहरूले मैनाबाट शिकार लुट्न सक्छन्। भनिन्छ कि तिनीहरूले सिक्रा आह्वानको नक्कल गर्छन् ताकि मैनाहरूलाई उड्न र त्यसपछि शिकार चोर्न। यस्तै व्यवहार, गलत अलार्म कलहरू प्रयोग गरेर, काँटो-पुच्छर ड्रन्गोमा उल्लेख गरिएको छ। त्यहाँ कालो ड्रन्गोले साना चराहरू, सरीसृपहरू, वा चमेराहरू पनि शिकार गर्ने केही घटनाहरू छन्। यो सुझाव दिइएको छ कि तिनीहरूले बसाइँसराइमा चराहरूलाई बढी गहन रूपमा खान सक्छन्। कोरियाको प्रवासी स्टप-ओभर टापुमा एक व्यक्तिले एकपछि अर्को चराहरू समाते, टाउको र घाँटीको पछाडि प्रहार गरेर र भागहरूमा, विशेष गरी मस्तिष्कमा छनौट गरेर खाइसेर मारिदिए। तिनीहरू पनि अवसरमा माछा खाँदै गरेको देखिएको छ । एरिथ्रिना र बम्ब्याक्स जस्ता रूखका फुलहरू पानी र अमृतका लागि भ्रमण गर्न सकिन्छ र तिनीहरू कहिलेकाहीँ अन्न खान जान्दछन्। तिनीहरू विरलै बिच्छी र सेन्टिपिडीहरू जस्ता ठूला आर्थ्रोपोडहरू लिन जान्दछन्। तिनीहरू मिल्कवीड पुतलीहरू खान्छन् जुन प्रायः अन्य शिकारीहरू द्वारा बेवास्ता गरिन्छ र साँझ वा रातमा ढिलो खान जान्दछन्, प्रायः कृत्रिम बत्तीहरूमा आकर्षित हुने कीराहरू।^[६]

नेस्टिङ र प्रजनन

कालो चिबे मुख्यतया दक्षिणी भारतमा फेब्रुअरी र मार्चमा र देशका अन्य भागहरूमा अगस्टसम्म प्रजनन गर्दछ। प्रजननको मौसममा पुरुष र महिलाहरूले बिहान गीत गाउँछन्। प्रेमालापमा एरोबेटिक पछ्याउनेहरू समावेश हुन सक्छन् र तिनीहरूले कहिलेकाहीँ जमिनमा खस्दै आफ्ना खुट्टाहरू र चुचुरोहरू एकसाथ बन्द गर्न सक्छन्। प्रदर्शनहरू जमिनमा गर्न सकिन्छ । जोडी बन्धनहरू सम्पूर्ण प्रजनन मौसमका लागि राखिन्छ। गुँड भनेको दालाको काँटामा राखिएका लाठीको पातलो तहबाट बनेको कप हो, र यो एक हप्तामा पुरुष र महिला दुवैले निर्माण गर्छन्। अन्डा अप्रिलमा पहिलो वर्षाको नजिक राखिन्छ। सामान्य क्लच भनेको रूखको बाहिरी शाखाको काँटामा राखिएको कपको गुँडमा तीन वा विरलै चारवटा अन्डा हाल्नु हो। कटहर ठुला पात भएका रुखलाई प्राथमिकता दिइन्छ। अण्डाहरू दाग र चिन्हहरूसहित पहेँलो क्रिमदेखि रातो र २६ मिमी (१.० इन्च) मिमी (१ इन्च) लामो र १९ मिमी (०.७५ इन्च) मिमी (०.७५ इन्च) चौडा हुन्छन्। अण्डा आमाबाबु दुवैद्वारा इन्क्यूबेट गरिन्छ र १४ देखि १५ दिन पछि फुटेका हुन्छन्। नेस्टलिंगहरू पहिलो पाँच दिनको लागि प्रजनन गरिन्छ, त्यसपछि जवानहरू एकदम स्थिर शरीरको तापमान कायम राख्न सक्षम हुन्छन्। पहिलो नष्ट भएमा दोस्रो क्लच राख्न सकिन्छ। कहिलेकाहीँ टेलिफोन पोलहरूमा गुँडहरू बनाइन्छ। ०.००३ देखि ०.०१² किमी (०.३ देखि १.२ हेक्टर) को एक बासस्थान क्षेत्र कायम छ। ^[१]

सहायकहरू, अघिल्लो सन्तानका सन्तानहरू, कहिलेकाहीँ आफ्ना आमाबाबुको गुँडमा भाई बहिनीलाई खाना दिन सहयोग गर्ने उल्लेख गरिएको छ। एसियाली कोइलीद्वारा ब्रुड परजीवीवाद घटनाहरू उल्लेख गरिएको छ। 44% को औसत प्रजनन सफलता उल्लेख गरिएको छ जसमा नयाँ मृत्युको मुख्य कारण किराको खानाको अभाव हो जुन वर्षामा निर्भर थियो।^[१]

मोबिङ र निकटता नेस्टिङ

आफ्नो गुँडको छेउबाट शिकारीहरूलाई भगाउने उनीहरूको बानीले अन्य चराहरू जस्तै ओरिओल, कबूतर, कबूतर, बब्लरहरू, र विशेष गरी बल्बलहरूलाई वरपरको गुँडमा प्रोत्साहित गर्ने विश्वास गरिन्छ। एउटा अध्ययनमा ४० मध्ये १८ वटा गुँड १० मिटर (३३ फिट) भित्र जुरेली गुँडमा थिए। जुरेलीले कालो चिबेको बच्चाहरूलाई उनीहरूको गुँडमा खुवाइको अन्तर-विशिष्ट खुवाइको असामान्य घटना रेकर्ड गरिएको छ।^[७]

^[८]यो सुझाव दिइएको छ कि एसियाली चिबे-कोकिल (सर्निकुलस लुगुब्रिस) यस प्रजातिको नक्कल गर्न विकसित भएको छ। जाभामा भिडन्त गर्ने शिकारीहरूको तीव्रता अध्ययन गरिएको थियो र अवलोकनहरूले देखाए कि गुँड बनाउने मौसममा जाभान हक-ईगल जस्ता केही शिकारीहरूको भिडन्तमा उल्लेखनीय वृद्धि भएको थियो तर कालो चील, एउटा गुँड शिकारीलाई सबै मौसमहरूमा समान तीव्रताका साथ भिड लगाइएको छ। यो सुझाव दिइएको छ कि यस रणनीतिले प्रजनन मौसममा गुँडको स्थान छोड्नबाट जोगिन सक्छ।^[९]

विकास र विकास

जवान चराहरू पहेँलो-रातो भिन्नता हुन्छन्। पिसाबको फोलिकल्स चौथो दिनमा देखा पर्दछ र पिन पिसाबहरू एक हप्ता पछि देखा पर्दछ। गुँडमा 12 दिनको उमेरसम्म लगातार तौलमा बढ्छ। आठौँ दिन आँखा खुल्छ, आँखाको आँखाको आँखामा रातो-कालो र मुख रातो हुन्छ। चल्लाले छुट्टिएपछि लगभग 16 देखि 20 दिनपछि गुँड छोड्छ। तिन हप्तासम्म तिनीहरूको पुच्छरमा कापे हुँदैन। आमाबाबुले एक महिनासम्म उनीहरूलाई खाना र सुरक्षा गर्न जारी राख्छन्। साना चराहरूले लामो समयसम्म खानाका लागि बिन्ती गर्न सक्छन्, तर प्रायः बेवास्ता गरिन्छ वा वयस्कहरूले तान्छन्। चराहरू लगभग दुई वर्षमा प्रजनन अवस्थामा पुग्छन्।^[१]

तिनीहरू यति आक्रामक हुन्छन् कि तिनीहरू कहिलेकाहीँ शिकारका ठुला चराहरूसँग लड्न सक्छन् र भिडमा हुँदा तिनीहरूलाई ठुँग्न सक्छन्।

चराहरूले हावामा पात झार्दै र मध्य हावामा समातेर खेल्ने व्यवहार अवलोकन गरिएको छ र यसले सम्भवतः युवा चराहरूलाई आक्रमण कौशल प्राप्त गर्न मद्दत गर्न सक्छ।^[१०]

दक्षिणी भारतमा, तिनीहरूले जुनदेखि अक्टोबरसम्म आफ्ना प्वाँखहरु काट्छन्। प्वाँख जुलाईमा पहिलो प्राथमिकबाट सुरु हुन्छ र दशौँतिर अघि बढ्छ। प्राथमिकको तेस्रो चरणमा रहेपछि निम्न माध्यामिक अगस्टदेखि प्रतिस्थापन गरिन्छ। माध्यमिक चरण व्यवस्थित छैन, ८ औँ र ७ औँ बाँकी भन्दा पहिले खसालिएको छ। पुच्छर पंखहरू सेन्ट्रिफुगल रूपमा मोल्ट हुन्छन् । अण्डकोषीय ऊतकहरूमा मौसमी रङ परिवर्तनहरू मेलानिन संश्लेषणमा भिन्नताका कारण हुन्छन्, प्रजननको मौसममा गाढा पिग्मेन्टेसन हराउँदै।^[११]

परजीवी र रोगहरू

यस प्रजातिबाट धेरै एक्टोपारासिटिक पक्षी जुँ मिरसाइडा एसपीपी र मेनाक्यान्थस एसपीपी. एन्डोपारासिटिक सेस्टोड र नेमाटोडहरू वर्णन गरिएको छ। यद्यपि कुनै पनि शिकारी वा रोगहरू वयस्क मृत्युदरमा महत्त्वपूर्ण कारकहरू छैनन्।^[१]

मौरीहरू शिकार गर्ने उनीहरूको बानी ले उनीहरूलाई मौरीपालकहरूका लागि उपद्रव बनाउँछ, तर किसानहरूले उनीहरूलाई खेतमा कृत्रिम अड्डाहरु प्रयोग गरेर कीट कीराहरू खान प्रोत्साहित गर्न आकर्षित गर्छन्।^[१२]

संस्कृतिमा

सामान्य भएकाले तिनीहरूसँग स्थानीय नामहरूको विस्तृत श्रृंखला छ। बुचङ्गा पुरानो वंश नाम भुजङ्गा हिन्दी नामबाट लिइएको हो। अन्य स्थानीय नामहरूमा इन्डोनेसियामा "श्रीगुन्टिङ हिटम", पाकिस्तानमा थम्पाल, बलुचिस्तानमा गोहालो/कोलाहो, सिन्धीमा कल्कालाची, कोतवाल (हिन्दीमा पोलिसम्यान), फिङ्गे वा बङ्गालीमा फिङ्गा, असमियामा फेसु, मणिपुरीमा चेरोइ, गुजरातीमा कोसिता/कालो कोशी, मराठीमा घोसिया, ओडिया कारी कुरुवी काजलपति (चारकोल पक्षी), एरेताई वलान (तमिलमा दुई पुच्छर), तेलुगुमा पासाला पोली गडू, अनारन्जी (मलयालममा हात्ती झपटेर), कन्नडमा कारी भुजङ्गा र सिंहलीमा कालु कावुडा। सोलिगा मानिसहरूले यसलाई र काँसाको ड्रन्गोमा भिन्नता देखाउँदैनन्, दुवैलाई कराली भनिन्छ तर ठुला र्याकेट-पुच्छर चिबे डोड्डा कराली (वा ठुला कराली) भनिन्छ। मध्य भारतमा एउटा अन्धविश्वास के छ भने यदि नयाँ चिबे यसमा बस्यो भने गाईवस्तुहरूले आफ्नो सिङ गुमाउनेछन्। यो पञ्जाबका केही भागहरूमा श्रद्धा राख्दछ कि यसले सिया मुस्लिमहरूद्वारा पूजनीय हुसेन इब्न अलीलाई पानी ल्यायो भन्ने विश्वासमा।^[१३]

सन्दर्भहरू

↑ ^१.० ^१.१ ^१.२ ^१.३ ^१.४ Shukkur, E.A.A.; Joseph, K.J. (१९७८), "Breeding biology of the Black Drongo", Journal of the Bombay Natural History Society 75 (4): 1212–1226। |name-list-style= प्यारामिटर ग्रहण गरेन (सहायता)
↑ Popular handbook of Indian birds, डिओआई:Hugh Whistler|doi= मान जाँच (सहायता)।
↑ Birds of South Asia: The Ripley Guide. Volume 2, पृ: ५९०।
↑ The Feeding Ecology of the Black Drongo Dicrurus macrocercus on Guam. Master's Thesis. Univ. Calif., Long Beach.।
↑ Fletcher, T. B. (१९३७), "Birds and ants", Journal of the Bombay Natural History Society 39: ६४०।
↑ Nameer, PO (१९९०), "Midnight feeding by black drongo", Newsletter for Birdwatchers 30 (7–8): ९।
↑ Van Gruisen, J (२००४), "Red-vented bulbul Pycnonotus cafer feeding Black Drongo Dicrurus macrocercus chicks", Journal of the Bombay Natural History Society 101: 159–160।
↑ Melville, D.S. (१९९२), "Intense mobbing by a Black Drongo Dicrurus macrocercus", Journal of the Bombay Natural History Society 88: २८५।
↑ Nijman, Vincent (२००४), "Seasonal variation in naturally occurring mobbing behaviour of drongos (Dicruridae) towards two avian predators", Ethology, Ecology and Evolution 16 (1): 25–32, डिओआई:10.1080/08927014.2004.9522651।
↑ Nair, Manoj V (१९९५), "An instance of play behaviour in Black Drongo Dicrurus adsimilis (Bechstein)", Journal of the Bombay Natural History Society 92 (2): २६६।
↑ Hore, B.B.; Mehrotra, P.N.; Hore, A. (१९९४), "Testicular melanin pigments and the gonadal cycle in a tropical wild passerine bird, Dicrurus adsimilis (Passeriformes, Dicruridae)", Functional and Developmental Morphology 4 (1): 21–24, पिएमआइडी 7819603।
↑ Parasharya, BM; J F Dodia; K L Mathew; D N Yadav (१९९४), "Natural regulation of white grub (Holotrichia sp.: Scarabeidae) by birds in agroecosystem", Journal of Biosciences 19 (4): 381–389, डिओआई:10.1007/BF02703175। |name-list-style= प्यारामिटर ग्रहण गरेन (सहायता)
↑ Rose, HA (१९१०), "Panjab Folklore Notes", Folklore 21 (2): 216–217, डिओआई:10.1080/0015587X.1910.9719930।

अन्य स्रोतहरू

Bhujle BV, Nadkarni VB (१९८०), "Histological and histochemical observations on the adrenal gland of four species of birds, Dicrurus macrocercus (Vieillot), Centropus sinensis (Stephens), Sturnus pagodarum (Gmelin) and Columba livia (Gmelin)", Zoologische Beiträge 26 (2): 287–295।
लाम्बा, बि. एस. (1963) -केही सामान्य भारतीय चराहरूको निडिफिकेशन। 3. कालो ड्रोंगो (Dicrururus macrocercus Vieillot) रेस बुल। पन्जाब विश्वविद्यालय 14 (1-2-1-9)
Shukkur EAA, Joseph KJ (१९८०), "Annual rhythm in the Black Drongo Dicrurus adsimilis (family Dicruridae, Passeriformes, Aves)", Comparative Physiology and Ecology 5 (2): 76–77।

शुक्कुर, EAA (1978) जीवविज्ञान, पारिस्थितिकी र कालो ड्रन्गोको व्यवहार (Dicrurus adsimilis) । थीसिस, क्यालिकट विश्वविद्यालय।

इन्टरनेट बर्ड सङ्ग्रहमा कालो चिबे भिडियो, फोटो र ध्वनिहरू

[shukkur-1] १.० ^१.१ ^१.२ ^१.३ ^१.४ Shukkur, E.A.A.; Joseph, K.J. (१९७८), "Breeding biology of the Black Drongo", Journal of the Bombay Natural History Society 75 (4): 1212–1226। |name-list-style= प्यारामिटर ग्रहण गरेन (सहायता)

[whistler-2] Popular handbook of Indian birds, डिओआई:Hugh Whistler|doi= मान जाँच (सहायता)।

[rasmussen-3] Birds of South Asia: The Ripley Guide. Volume 2, पृ: ५९०।

[4] The Feeding Ecology of the Black Drongo Dicrurus macrocercus on Guam. Master's Thesis. Univ. Calif., Long Beach.।

[5] Fletcher, T. B. (१९३७), "Birds and ants", Journal of the Bombay Natural History Society 39: ६४०।

[6] Nameer, PO (१९९०), "Midnight feeding by black drongo", Newsletter for Birdwatchers 30 (7–8): ९।

[7] Van Gruisen, J (२००४), "Red-vented bulbul Pycnonotus cafer feeding Black Drongo Dicrurus macrocercus chicks", Journal of the Bombay Natural History Society 101: 159–160।

[8] Melville, D.S. (१९९२), "Intense mobbing by a Black Drongo Dicrurus macrocercus", Journal of the Bombay Natural History Society 88: २८५।

[9] Nijman, Vincent (२००४), "Seasonal variation in naturally occurring mobbing behaviour of drongos (Dicruridae) towards two avian predators", Ethology, Ecology and Evolution 16 (1): 25–32, डिओआई:10.1080/08927014.2004.9522651।

[10] Nair, Manoj V (१९९५), "An instance of play behaviour in Black Drongo Dicrurus adsimilis (Bechstein)", Journal of the Bombay Natural History Society 92 (2): २६६।

[11] Hore, B.B.; Mehrotra, P.N.; Hore, A. (१९९४), "Testicular melanin pigments and the gonadal cycle in a tropical wild passerine bird, Dicrurus adsimilis (Passeriformes, Dicruridae)", Functional and Developmental Morphology 4 (1): 21–24, पिएमआइडी 7819603।

[12] Parasharya, BM; J F Dodia; K L Mathew; D N Yadav (१९९४), "Natural regulation of white grub (Holotrichia sp.: Scarabeidae) by birds in agroecosystem", Journal of Biosciences 19 (4): 381–389, डिओआई:10.1007/BF02703175। |name-list-style= प्यारामिटर ग्रहण गरेन (सहायता)

[13] Rose, HA (१९१०), "Panjab Folklore Notes", Folklore 21 (2): 216–217, डिओआई:10.1080/0015587X.1910.9719930।

[१]

[२]

[३]

[४]

[५]

[६]

[७]

[८]

[९]

[१०]

[११]

[१२]

[१३]