चाप

चाप भन्नाले कुनै सतहमा कुनै वस्तुले लगाएको बल प्रति एकाई क्षेत्रफललाई जनाउँछ। यो दबाबको एक विशेष रूप हो जहाँ बल लम्बरूपमा लगाइन्छ।

चापको 'मौलिक एकाई'मा यसलाई पास्कल (Pa) मा मापन गरिन्छ, जुन एक न्युटन प्रति वर्ग मिटर (N/m²) को बराबर हुन्छ। अन्य एकाईहरूमा बार, एटमोस्फियर र पाउण्ड प्रति वर्ग इन्च (psi) समावेश छन्।

वायुमण्डलीय चाप पृथ्वीको सतहमा हावाको स्तम्भले लगाउने चाप हो। समुद्र सतहमा यसको मान लगभग 1 एटमोस्फियर वा 101.325 किलो पास्कल हुन्छ।

चापको प्रयोग दैनिक जीवनमा धेरै ठाउँमा हुन्छ। हाइड्रोलिक प्रणालीहरू, वायु दाब मापक, टायर, र रक्तचाप मापन जस्ता क्षेत्रहरूमा चापको सिद्धान्त प्रयोग गरिन्छ।

'पास्कलको नियम'अनुसार बन्द तरल पदार्थमा लगाइएको चाप तरलको सबै भागमा समान रूपमा प्रसारित हुन्छ। यो सिद्धान्त हाइड्रोलिक लिफ्ट र हाइड्रोलिक ब्रेकमा प्रयोग गरिन्छ।

चापको मापन विभिन्न उपकरणहरू द्वारा गरिन्छ। म्यानोमिटर, बारोमिटर, र स्फिग्मोम्यानोमिटर केही प्रमुख चाप मापन उपकरणहरू हुन्।

तरल पदार्थको गहिराई बढ्दै जाँदा द्रवचाप (Hydrostatic pressure) पनि बढ्दै जान्छ। यो सिद्धान्त गहिरो समुद्र, बाँध र पानी ट्यांकीको डिजाइनमा महत्वपूर्ण हुन्छ।

गणितीय रूपमा, चाप (P) = बल (F) ÷ क्षेत्रफल (A) सूत्रद्वारा व्यक्त गरिन्छ। यो सम्बन्ध चाप नियमको आधारभूत समीकरण हो।

उच्च चाप र न्यून चाप क्षेत्रहरूको अन्तरले हावाको गति निर्धारण गर्छ, जुन मौसम विज्ञानमा महत्वपूर्ण छ। यो सिद्धान्त हवाई जहाजको उडानमा पनि प्रयोग हुन्छ।

चापको प्रभाव पदार्थको क्वथनांक र हिमांकमा पनि पर्छ। उच्च चापमा पानीको क्वथनांक बढ्छ, जसको प्रयोग प्रेसर कुकरमा गरिन्छ। यो सिद्धान्त खाद्य प्रशोधन उद्योगमा व्यापक रूपमा प्रयोग गरिन्छ।

सूत्र

गणितको दॄष्टिमा:

$P={\frac {F}{A}}\ {\mbox{or}}\ P={\frac {dF}{dA}}$

जहाँ:

$P$ चाप हो,

$F$ लागेको बल हो,

$A$ बल लागेको क्षेत्रफल हो।

चाप को एसआइ इकाई पास्कल हो; १ Pa = १ N/m^२

वायुमण्डलिय चाप

पृथ्वीको बाहिरी सतहभन्दा माथि रहेको हावाको पत्रलाई वायुमण्डल भनिन्छ। उक्त हावाको तहले धर्तीमा दिने चाप नै वायुमण्डलिय चाप हो।

जलिय चाप

पानीको गहिराइले गर्दा तलको सतहमा देखिने चापलाई जलिय चाप (Hydrostatic Pressure) भनिन्छ। यस्तो चापको मात्राको मापन बाँध निर्माण उपयोगी हुन्छ। जलिय चापको अवधारणा सर्वप्रथम फ्रान्सेली प्रसिद्ध गणितिग्य, भौतिकशास्त्री तथा दार्शनिक ब्लेज पास्कल ले प्रतिपादन गरेका थिए जुन पास्कलको नियम ले संसारभर प्रसिद्ध छ ।

$P=\rho gh$
P=चाप
ρ=पानीको घनत्व
g=गुरूत्व प्रवेग
h=पानीको गहिराइ/उचाई