डन स्टीफन सेनानायके

सम्माननीय डन स्टीफन सेनानायके
දොන් ස්ටීවන් සේනානායක
सिलोनको प्रधानमन्त्री
कार्यकाल २४ सेप्टेम्बर १९४७ – २२ मार्च १९५२
एकाधिपति	जर्ज छैटौँ एलिजाबेथ द्वितीय
पूर्वाधिकारी	पद स्थापित
उतराधिकारी	डडले सेनानायके
व्यक्तिगत विवरण
जन्म	(१८८४-१०-२०)२० अक्टोबर १८८४ पश्चिमी प्रदेश, श्रीलङ्का
मृत्यु	२२ मार्च १९५२(1952-03-22) (उमेर ६७) कोलम्बो
राजनीतिक दल	संयुक्त राष्ट्रिय पार्टी
जीवन साथी	मोली दुनुविला
पेशा	कृषक व्यापारी राजनीतिज्ञ

डन स्टीफन सेनानायके (सिंहली: දොන් ස්ටීවන් සේනානායකcode: si is deprecated ; तमिल: டி. எஸ். சேனநாயக்கா; २० अक्टोबर १८८४ - २२ मार्च १९५२) एक सिलोनी (अहिले श्रीलङ्काको नामले चिनिन्छ) राजनीतिज्ञ थिए। उनी सिलोनको पहिलो प्रधानमन्त्री थिए जसले श्रीलङ्काको स्वतन्त्रता आन्दोलनको नेताको रूपमा उदाएका थिए जसले सिलोनमा स्वशासनको स्थापना को नेतृत्व गरेको थियो। उनलाई 'राष्ट्रपिता' मानिन्छ। सन् १९१५ को सिंहली-मुस्लिम दङ्गापछि स्वतन्त्रता आन्दोलनका रूपमा विकसित भएको संयम आन्दोलनमा सेनानायके सक्रिय भए, जसमा सेनानायके बन्धुहरूलाई ४६ दिनसम्म बिना कुनै आरोप कैद गरिएको थियो। उनी सन् १९२४ मा नेगोम्बोबाट सिलोनको विधान परिषद्मा निर्विरोध निर्वाचित भएका थिए र विधान परिषद्को अनौपचारिक सदस्य समूहको सचिव बनेका थिए। सन् १९३१ मा, उनी सिलोनको राज्य परिषद्मा निर्वाचित भए, जहाँ उनले कृषि र भूमि मन्त्रीको रूपमा सेवा गरे। उनी सिलोनको पहिलो संसद्मा निर्वाचित भएका थिए जसले सरकार गठन गरे र १९४७ देखि १९५२ मा उनको मृत्यु सम्म सिलोनको पहिलो प्रधानमन्त्रीको रूपमा सेवा गरे।

प्रारम्भिक जीवन

उनको जन्म २० अक्टोबर १८८४ मा हापिटिगाम कोरले (हाल मिरिगामाको नामले चिनिने) को बोटाले गाउँमा डन स्पैटर सेनानायके (१८४७-१९०७) र डोना क्याथेरिना एलिजाबेथ परेरा गुनासेकेरा सेनानायके (१८५२-१९४९) मा भएको थियो। स्पैटर सेनानायकेले ग्रेफाइट खननमा आफ्नो भाग्य बनाएका थिए र त्यस समयमा उनी वृक्षारोपण र लगानीहरूमा विस्तार गर्दै थिए। पछि उनलाई उनको परोपकारको लागि मुदलियारको उपाधि प्रदान गरिनेछ।

राजनीतिक जीवन

आफ्नो राज्यारोहणसँगै सेनानायकेले स्वतन्त्र राज्यका लागि आवश्यक संस्थाहरू स्थापना गर्ने प्रक्रिया सुरु गरे। अधिकांश घरेलु संस्थाहरू अस्तित्वमा रहे तापनि सिलोन व्यापार, रक्षा र बाह्य मामिलाका लागि बेलायतमा निर्भर रह्यो। उनले नाइटहुड अस्वीकार गरे तर ब्रिटेनसँग राम्रो सम्बन्ध कायम राखे र १९५० मा प्रिभी काउन्सिलमा नियुक्त हुने पहिलो सिलोनीज थिए। उनले निर्भीकतापूर्वक जनसङ्ख्या फैलाउने योजना बनाए र उनको गाल ओया योजनाले २,५०,० भन्दा बढी मानिसहरूलाई स्थानान्तरण गर् यो। उनले कृषि र भूमि मन्त्रीको रूपमा आफ्नो कार्यकालको दौडान सुरु गरेको कृषि नीतिहरू विस्तार गरे, जुन पद अहिले उनका छोरा डुडली सेनानायकेले सम्हालेका छन्। युद्धको समयमा द्रुत गतिमा विस्तार भइरहेको जनसङ्ख्या र खाद्यान्न अभावको सामना गर्नुपर्दा सेनानायकेले स्थानीय खाद्य उत्पादनलाई आत्मनिर्भर बनाउन वृद्धि गर्ने लक्ष्य राखेका थिए। अनुराधापुरा र पोलोन्नारुवामा ऐतिहासिक महत्वका स्थलहरूको जीर्णोद्धार यस समयमा भएको थियो। सेनानायकेले यस टापुमा हाइड्रो-इलेक्ट्रिक पावरको विस्तारको पनि प्रस्ताव गरे।

सन् १९३१ मा उनी सिलोन राष्ट्रिय कंग्रेसको प्रतिनिधित्व गर्दै सिलोनको नवगठित राज्य परिषद्मा निर्वाचित भएका थिए। राज्य परिषदको पहिलो बैठकमा, उनी कृषि र भूमि सम्बन्धी राज्य परिषद समितिको अध्यक्षता गर्न कृषि र भूमि मन्त्रीको रूपमा निर्वाचित भए। सेनानायकेले जनावरहरूको हेरचाह गर्थे र हात्ती, घोडा, सुँगुर, गाईवस्तु जस्ता घरपालुवा जनावरहरूको एक विस्तृत शृङ्खलाको मालिक थिए; धेरैले आफ्नो सम्पत्तिमा र बोथले वालावामा राखे। एक उत्सुक बागवानी विशेषज्ञ, उनले अर्किडहरू हुर्काए र सामान्यतया आफ्नो सूटको ल्यापलमा अर्किड लगाउँथे। उनी आफ्नो जीवनको अधिकांश समय मधुमेहबाट पीडित थिए।

सन् १९४७ मा भारतलाई स्वतन्त्रता प्रदान गर्नु र औपनिवेशिक सचिवको रूपमा आर्थर क्रीच जोन्सको नियुक्तिले सेनानायकेलाई सोलबरी आयोगद्वारा सिफारिस गरिएको नयाँ संविधान प्रयोग गरेर आफ्नो मुद्दालाई अगाडि बढाउन नयाँ विन्डो दियो। त्यसपछिको वार्तामा ब्रिटिस सरकारले सेनानायकेको संवैधानिक परिवर्तन र स्वशासनको प्रस्तावलाई स्वीकार गर्यो। सेनानायकेले सोलबरी संविधान राज्य परिषदमा प्रस्तुत गरे जसले यसलाई मतदान गर् यो, यसको विपक्षमा केवल तीन मतहरू थिए। संसदीय निर्वाचन २३ अगष्ट देखि २० सेप्टेम्बर १९४७ सम्म भएको थियो। सेनानायके मिरिगामा मतदातामा पहिलो पटक चुनाव लडेका थिए, उनी यसअघिका सबै चुनावमा निर्विरोध निर्वाचित भएका थिए। उनले बोल्शेभिक–लेनिनवादी पार्टी अफ इन्डिया, सिलोन र बर्माका एडमन्ड समरकोडीलाई १६,००० भन्दा बढी मतले पराजित गरेका थिए। सेनानायकेको पार्टी यूएनपी आम चुनावमा बहुमतबाट पछि परेको थियो तर अल सिलोन तमिल कंग्रेससँग गठबन्धन गरेर सरकार बनाउन सफल भएको थियो।

मृत्यु

शुक्रबार, २१ मार्च १९५२ को बिहान, डन स्टीफन सेनानायकेले आफ्नो सरकारी निवास टेम्पल ट्रीजबाट केही दूरीमा गाले फेस ग्रीनमा आफ्नो सामान्य पूर्व-ब्रेकफास्ट सवारी गरे। उनी आफ्नो मनपर्ने घोडा चित्रामा सवार थिए, माउन्टेड पुलिसको घोडा। त्यस दिन उनीसँगै क्याबिनेट मन्त्री सर रिचर्ड अलुविहार र इन्स्पेक्टर एडी ग्रे पनि थिए। घोडा एउटा क्यान्टरबाट दौडेर एक माइलसम्म गयो, जब अचानक प्रधानमन्त्री काठीबाट खसेका थिए।

तिनका अवशेषहरूलाई टेम्पल ट्रीजमा लगियो, जहाँ तिनीहरू भोलिपल्ट बिहानसम्म सुतेका थिए, जब उनीहरूलाई हाउस अफ रिप्रेजेन्टेटिभ्समा राज्यमा राख्न लगियो, जसमा पाँच लाखभन्दा बढी मानिसहरूले आफ्नो सम्मान देखाए। उनको राजकीय अन्त्येष्टिपछि ३२,००० भन्दा बढी मानिसहरूले अन्त्येष्टि जुलूसमा भाग लिएका थिए र रोयल सिलोन नेभीका नाविकहरूले तानेको कफिनलाई मञ्चमा राखिएको थियो। शोभायात्रा इन्डिपेन्डेन्स स्क्वायरमा समाप्त भयो जहाँ सिंहली बौद्ध संस्कारअनुसार शवको अन्त्येष्टि गरिएको थियो।

सम्मान

सेनानायकेलाई सिंहली र केही मुसलमानहरूले सम्मान गर्छन्। यद्यपि, तमिलहरू उनको नागरिकता कानूनबाट खुसी थिएनन्, जसले केन्द्रीय हाइल्यान्डमा बस्ने हालैका भारतीय मूलका लगभग सबै तमिलहरूलाई अधिकारबाट बञ्चित गर् यो। उनको साहसिक कृषि योजना र पश्चिमा समर्थक नीतिहरूले उनीहरूको आधुनिक र गैर-परम्परागत प्रकृतिको लागि आलोचना गरे। उनको परिवारको नेतृत्वमा, श्रीलङ्काको अर्थव्यवस्था फस्टाएको थियो, र उनलाई अझै पनि "श्रीलङ्काका राष्ट्रपिता" को रूपमा चिनिन्छ।