फुस्रोछाती घाँसेफिस्टो

फुस्रोछाती घाँसेफिस्टो
फल खाने प्रयास गर्दै
संरक्षण स्थिति
कम चासोका  (आइयुसिएन ३.१)
वैज्ञानिक वर्गीकरण
जगत:	जन्तु जगत
सङ्घ:	हाड भएका
वर्ग:	पंक्षी
गण:	Passeriformes
कुल:	Cisticolidae
वंश:	Prinia
प्रजाति:	P. hodgsonii
वैज्ञानिक नाम
Prinia hodgsonii ब्लिथ

फुस्रोछाती घाँसेफिस्टो

फुस्रो छाती घाँसे फिस्टो वा खैरो -छाती भएको फिस्टो (grey-breasted prinia or Franklin's prinia) प्रिनिया हजसोनी (Prinia hodgsonii) पुरानो संसारको न्यानो दक्षिणी क्षेत्रहरूमा पाइने साना पासेरिन चराहरूको परिवारसँग सम्बन्धित रेन-वार्बलर हो । यो फिस्टो भारतीय उपमहाद्वीप, श्रीलंका र दक्षिणपूर्वी एसियामा बस्ने प्रजननकर्ता हो । अन्य फिस्टोहरू जस्तै, यसले प्रायः पुच्छरलाई ठाडो राख्छ तर यसलाई छातीभरि धुवाँदार खैरो पट्टीले सजिलै बताउन सक्छ जुन सेतो घाँटीसँग विपरित छ। चुच्चो सबै कालो हुन्छ जबकि खुट्टा गुलाबी छन्। पुच्छर अन्य फिस्टोहरू जस्तै स्नातक गरेको छ र खैरो प्वाँखहरू सेतोमा टुप्पो छन्। प्रजनन प्वाँखमा माथिल्लो भाग रातो हुन्छ भने प्रजनन नगर्ने चराहरू माथि फिक्का हुन्छन् जसमा रातो पखेटा र कमजोर भुवा हुन्छ। यो झाडी, खोरिया र अन्य खुला तर राम्रो वनस्पतियुक्त बासस्थानहरूमा पाइन्छ। यसलाई रातो कपाल भएका फिस्टोसँग भ्रमित गर्न सक्छ ।

वर्गीकरण

यो प्रजातिलाई जेम्स फ्र्याङ्कलिनले सन् १८३१ मा कलकत्ता र बनारसको बीचमा गंगामा प्राप्त गरेको नमूनाको आधारमा फिस्टो ग्रासिलिस(Prinia gracilis) नाम दिएका थिए। सन् १८४४ मा एडवर्ड ब्लिथले यसलाई फिस्टो हजसोनी (Prinia hodgsonii) नाम दिएका थिए किनभने सिल्भिया ग्रासिलिस नाम काँसे घाँसे फिस्टो (graceful prinia)को लागि प्रयोग गरिन्थ्यो (सन् १८२३ मा मार्टिन लिचटेनस्टाइनले पहिले वर्णन गरेका थिए ) एउटै फिस्टोमा उपचार गर्दा जुधेको थियो । यसलाई जेर्डनले फिस्टो एडम्सी (Prinia adamsi) र ह्युमले फिस्टो ह्युमिलिस (Prinia humilis)को पनि वर्णन गरेका थिए । यसलाई ब्लिथले फ्र्याङ्कलिनियालाई छुट्टै प्रजातिमा राखेका थिए र यो उपचार पछि जेर्डनले र ह्यु ह्विस्लर लगायतका अन्य व्यक्तिहरूले गरे जसले यस प्रजातिलाई फिस्टोबाट अलग गरे र यसलाई फ्र्याङ्कलिनिया जीनमा राखे जसलाई उनले दसको सट्टा बाह्र पुच्छर प्वाँखहरू भएको र फरक प्रजनन र गैर-प्रजनन प्वाँखहरू भएको आधारमा फरक ठाने। फिस्टो र फ्र्याङ्कलिनियाको विलयलाई एचजी डिग्ननले समर्थन गरेका थिए । यो प्रजातिको व्यापक वितरण छ र फरक प्वाँखहरू देखाउने जनसंख्यालाई उप-प्रजातिको रूपमा वर्णन गरिएको छ:

-- पी. एच. हजसोनी ब्लिथ, सन् १८४४ - नामांकित उप-प्रजाति भारतीय प्रायद्वीपको गंगाको मैदानदेखि दक्षिणमा मैसूरसम्म र पूर्वमा बंगलादेशसम्म फैलिएको बासिन्दा हो। यसले प्रजनन नभएको मौसममा छातीको पट्टी गुमाउँछ र खैरो-जैतूनको माथिल्लो भागमा पग्लिन्छ। -- पी. एच. रुफुला गोडविन-अस्टेन , सन् १८७४ - पाकिस्तानको तल्लो स्वातदेखि पूर्वी भारतको अरुणाचल प्रदेशसम्म हिमालयको फेदमा बस्ने चरा हो । यो जाडोमा दक्षिणतिर ओरालो लाग्ने उचाइमा जान्छ। यसको भाग र माथिल्लो भागमा फुस्रो रंग हुन्छ। पश्चिमी घाटका सन् १८७० का पि. एच. अल्बोगुलारिस वाल्डेनको छातीको घेरा सबैभन्दा चौडा र गाढा छ। -- पी. एच. पेक्टोरालिस लेगे , सन् १८७४ - श्रीलंकाको पूर्वी र दक्षिणपूर्वी भागमा बसोबास गर्ने। यसकि वर्षभरि खैरो स्तन-पट्टी देख्न सकिन्छ। महिलाहरूको लागि बीचमा पट्टी अपूर्ण हुन्छ। माल्कोरस पेक्टोरालिसको नामसँग टकराव हुन सक्छ भन्ने विचारका कारण पी. एच. लेगेईको वैकल्पिक नाम प्रस्ताव गरिएको थियो तर अन्य प्रजातिहरू फरक प्रजातिमा राखिएकोले मूल नाम कायम राखिएको छ। -- पी. एच. एरो डेइग्नन , सन् १९४२ - पूर्वी म्यानमारदेखि थाइल्याण्ड र दक्षिण इन्डोचीनसम्मको भौगोलिक दायरा। -- पी. एच. कन्फुसा डेइग्नान, सन् १९४२ - दक्षिण चीनदेखि उत्तरपूर्वी लाओस र उत्तर भियतनामसम्मको भौगोलिक दायरा ।

विवरण

यी ११ देखि १३ सेन्टिमिटर (४ देखि ५ इन्च) लामो फिस्टोहरूको पुच्छर लामो खैरो र सेतो रंगमा टुप्पो भएको प्वाँखहरू सहितको हुन्छ, तिनीहरूको खुट्टा बलियो गुलाबी रङको हुन्छ र छोटो कालो चुच्चो हुन्छ। आँखाको घेरा सुन्तला रंगको हुन्छ। श्रीलंकाको पी.एच. पेक्टोरल बाहेक धेरैजसो जनसंख्यामा लिङ्गहरू उस्तै देखिन्छन् जहाँ पोथीलाई अपूर्ण छाती पट्टीले छुट्याउन सकिन्छ। तलको भाग रातो सेतो हुन्छ र प्रजनन मौसममा खैरो छाती पट्टी सेतो घाँटीसँग भिन्न हुन्छ। तिनीहरूको पखेटाको सुची रातो हुन्छ र माथिल्लो भाग प्रजनन मौसममा धुवाँदार खैरो र गैर-प्रजनन अवधिमा जैतून खैरो हुन्छ। प्रजनन नगर्ने चराहरूमा छोटो अस्पष्ट सेतो भुवा हुन्छ र प्रायः छाती पट्टीको अभाव हुन्छ। साना चराहरू प्रजनन नगर्ने वयस्कहरू जस्तै हुन्छन् तर माथि बढी रातो हुन्छ। श्रीलंकामा विशिष्ट खैरो स्थानीय जात , पीएच. पेक्टोरल ले वर्षभरि गर्मी-प्रकारको प्वाँख कायम राख्छ। साना चराहरूको तल्लो मेरुदण्डको प्वाँख फिक्का हुन्छ। प्रजनन नहुने जाडोको प्वाँखको तुलनामा गर्मीमा पुच्छरका प्वाँखहरू छोटो हुन्छन्।

बासस्थान र वितरण

यो लुकेर हिँड्ने चरा सामान्यतया खुला जंगल, झाडीदार जंगल, झाडी र खेतीपातीको बीचमा भेटिन्छ। बाँसको जंगल, सदाबहार दलदल र नर्कटहरूमा पनि पाइन्छ। काठमाडौं उपत्यका नजिकै उखुको पातहरूमा पी. एच. रुफुला अवलोकन गरिएको छ।

यो भारतीय प्रायद्वीपको एक सामान्य बासिन्दा हो। यो जाडोमा थोरै दक्षिणतिर सर्छ। यसको वितरण हिमालयको फेदबाट दक्षिणी भारत र पूर्वी भारतीय राज्यहरू अरुणाचल प्रदेश , नागाल्याण्ड , मणिपुर , मेघालय र आसामसम्म फैलिएको छ । यो प्रजातिको वितरण पाकिस्तान , बर्मा , भियतनाम , श्रीलंका र दक्षिणी चीनको युनान प्रान्तसम्म फैलिएको छ । यसको उचाइ मैदानी क्षेत्रबाट १००० मिटर (३२८० फिट) पी.एच. होडगसोनी र मेघालयमा पी.एच.रूफुला १८०० मिटर (५९०० फिट) सम्म छ ।

व्यवहार र पारिस्थितिकी

धेरैजसो फिस्टोहरू जस्तै, खैरो-छाती भएका फिस्टोहरू कीटभक्षी हुन्छन्। तिनीहरूले मुख्यतया कमिला, साना भुरा, क्याटरपिलर जस्ता कीराहरू खान्छन् जुन साना रूखहरूको हाँगाहरू र पातहरूमा पाइन्छ। तिनीहरूले एरिथ्रिना र बम्ब्याक्स जस्ता रूखहरूको फूलबाट अमृत पनि खान्छन् र गर्मीको समयमा तिनीहरूको निधारमा कहिलेकाहीं परागकण छर्किन्छ जसले गर्दा तिनीहरूको टाउको सुन्तला वा पहेंलो हुन्छ जसले गलत पहिचान निम्त्याउन सक्छ।

सामान्यतया जोडी वा सानो समूहमा पाइन्छ, तिनीहरू कहिलेकाहीं पाँच वा बढी (बीस जनासम्म) व्यक्तिहरूको समूह बनाउँछन्। हाँगाहरू बीच उड्दा यसले आफ्नो पुच्छर हल्लाउँछ।

प्रजनन मौसम वर्षासँगै सुरु हुन्छ। भाले अग्लो बसेकि ठाउँबाट गाउँछ र गीतको स्वरसहित डुबुल्की लाउनुअघि उठ्ने र खस्ने हवाईजहाज जस्तो उड्ने चालहरू पनि प्रदर्शन गर्छ। यो गीत चिच्याउँदै आवाजहरूको एक श्रृंखला हो: चिवी-चिवी-चिवी-चिप-चिप-चिप। गुँड जमिनको नजिक राखिने पातहरूको बीचमा राखिएको घाँसको कचौरा हो। विशिष्ट गुँडमा तीन वा चार अण्डा हुन्छन्। अण्डाहरू रंगमा फरक हुन्छन् र तिनीहरूमा चम्किलो नीलो, गुलाबी सेतो, हरियो-नीलो वा शुद्ध सेतो पनि समावेश हुन्छ। तिनीहरूको फराकिलो छेउमा सामान्यतया रातो खैरो दागहरू हुन्छन्। दुवै आमाबाबुले अण्डाहरू ओथार्ने गर्छन् जुन लगभग दस देखि एघार दिन पछि चल्ला बाहिर निस्कन्छन्। एक मौसममा एक भन्दा बढी बच्चाहरू हुर्काउन सक्छन्।