विज्ञान

विज्ञान त्यो व्यवस्थित ज्ञान अथवा विद्या हो जो विचार, अवलोकन, अध्ययन, र प्रयोगले प्राप्त गर्न सकिन्छ, जो कि कुनै अध्ययनको विषयको प्रकृति वा सिद्धान्तहरू जान्नका लागि अध्ययन गरिन्छ। विज्ञान शब्दको प्रयोग ज्ञानको यस्तो शाखाको निम्ति पनि गरिन्छ, जो तथ्य, सिद्धान्त र तरीकाहरूलाई प्रयोग र परिकल्पनाद्वारा स्थापित अनि व्यवस्थित गरिन्छ। यस प्रकार ब्कह्हान्न सकिन्छ कि कुनै पनि विषयको क्रमबद्ध ज्ञानलाई विज्ञान भनिन्छ । यस्तो पनि भनिन्छ कि विज्ञानको 'ज्ञान-भण्डार'को अतिरिक्त वैज्ञानिक विधि विज्ञानको असली कसौटी हो । कुनै विषय वा वस्तु को प्रयोग र अवलोकनमा आधारित क्रमिक अध्ययन ज्ञानलाई नै विज्ञान भनिन्छ।
विज्ञान को अर्थ[सम्पादन गर्नुहोस्]

विज्ञान भनेको विशेष ज्ञान हो। मानिसले आफ्नो आवश्यकताको लागि गरेका सबै नयाँ आविष्कारहरू विज्ञानको परिणाम हुन्। आजको युग विज्ञानको युग हो । विज्ञानका अनगिन्ती आविष्कारका कारण मानव जीवन पहिलेभन्दा सहज भएको छ । विज्ञानले मात्रै विश्वको विकास भएको हो ।
फेसबुक, ट्विटर मार्फत मोबाइल, इन्टरनेट, इमेल, मोबाइलमा थ्रीजी र इन्टरनेटले मानिसको जीवनमा साँच्चै परिवर्तन ल्याएको छ । उसले सोच्ने बित्तिकै, उसले जुन व्यक्तिलाई सन्देश पठाउन चाहेको व्यक्तिसँग लगभग एकै समयमा कुरा गर्न सक्छ। संसारको जुनसुकै कुनामा किन नहोस् ।
आज यातायातका साधनले यात्रा गर्न सहज भएको छ । आज महिनाको यात्रा दिनमा र दिनको यात्रा केही घण्टामा पूरा हुन्छ। यस्ता तीब्र गतिका रेल, हवाइजहाजलाई यातायातका रूपमा प्रयोग गरिन्छ। तिनीहरूको गति र उपलब्धता दिन प्रति दिन सुधार हुँदैछ।
चिकित्साको क्षेत्रमा पनि विज्ञानले हाम्रा लागि धेरै सुविधाहरु जुटाएको छ । आज धेरै निको नहुने रोगको उपचार स-साना चक्कीबाट गर्न सकिन्छ। क्यान्सर र एड्स जस्ता रोगका लागि चिकित्सक र चिकित्सा विशेषज्ञहरू निरन्तर प्रयासरत छन्। नयाँ कोशिकाहरूको उत्पादन
प्राकृतिक विज्ञान[सम्पादन गर्नुहोस्]
प्राकृतिक विज्ञान प्रकृति र भौतिक संसारको व्यवस्थित ज्ञान हुन्छ, अथवा यसको अध्ययन गर्ने यसको कुनै शाखा। वास्तवामा विज्ञान शब्दको उपयोग प्रायः सधैं प्राकृतिक विज्ञानहरूको निम्ति गरिन्छ। यसका तीन मुख्य शाखाहरू छन्: भौतिक शास्त्र, रसायन शास्त्र र जीव विज्ञान।
सामाजिक विज्ञान[सम्पादन गर्नुहोस्]
सामाजिक विज्ञान मानव समाजको बनावट र यसका सदस्यहरूका क्रियाकलापहरूसित सम्बन्धित अध्ययन हो। यसमा इतिहास, अर्थशास्त्र, समाजशास्त्र, आदि शामेल छन्।
निगमनात्मक प्रणाली[सम्पादन गर्नुहोस्]
निगमनात्मक प्रणाली यो यस्ता विद्याहरूको समूह हो जो दर्शन र विज्ञानका विषयहरूमाथि तर्क र गणनाको सिद्धान्तको अनुप्रयोग गर्दछन्। यसमा गणित र तर्क सामेल छन्।
प्रायः सामाजिक विज्ञान र निगमनात्मक प्रणालीहरूलाई विज्ञान मानिंदैन।
विज्ञानका प्रमुख शाखाहरू एवं अध्ययन–विषय[सम्पादन गर्नुहोस्]
क्र०सं० | शाखाहरू | अध्ययनको विषय |
---|---|---|
१ | अन्तरिक्ष विज्ञान | अन्तरिक्ष यात्रा एवं सम्बन्धित विषय |
२ | अक्थायोलोजी | माछाहरू एवं सम्बन्धित विषय |
३ | अस्टियोलोजी | (हड्डीहरूको अध्ययन |
४ | अर्निन्थोलोजी | पक्षीहरूसित सम्बन्धित विषय |
५ | अप्टिक्स | प्रकाशको गुण एवं त्यसको संरचना |
६ | इकोलोजी | परिस्थितिको अध्ययन |
७ | इक्क्राइनोलोजी | गुप्त सूचनाहरू एवं सम्बन्धित विषय |
८ | एनाटोमी | मानव-शरीरको संरचना |
९ | एयरोनटिक्स | विमानहरूको उडान |
१० | एस्ट्रोनमी | ताराहरू एवं ग्रहहरूसित सम्बन्धित विषय तथा आकाशीय पिंडहरूको अध्ययन |
११ | एग्रोलोजी | भूमि (माटो)को अध्ययन |
१२ | एंटोमोलोजी | किरा एवं सम्बन्धित विषय |
१३ | एरेक्नोलोजी | माकुरा आदिको एवं सम्बन्धित विषय |
१४ | एम्ब्रायोलोजी | भ्रूण एवं सम्बन्धित विषय |
१५ | समुद्र विज्ञान | समुद्रसँग सम्बन्धित विषय |
१६ | कस्मोलोजी | ब्रम्हाण्डको अध्ययन |
१७ | क्रिप्टोग्रफी | गुप्त लेखन अथवा गूढ लिपि |
१८ | गायनोकोलोजी | स्त्रीजातिसित सम्बन्धित प्रजनन अंगहरूको अध्ययन |
१९ | जियोलोजी | पृथ्वीको आन्तरिक संरचना |
२० | जेम्मोलोजी | रत्नहरूको अध्ययन |
२१ | टेराटोलोजी | ट्यूमरको अध्ययन |
२२ | टैक्टोलोजी | पशु – शरीरको रचनात्मक संघटन |
२३ | डर्मेटोलोजी | छाला एवं सम्बन्धित रोगहरूको अध्ययन |
२४ | डेन्ड्रोलोजी | वृक्षहरूको अध्ययन |
२५ | डेक्टाइलोजी | अंकहरू (संख्याहरू)को अध्ययन |
२६ | न्यूरोलोजी | नाडी स्पंदन एवं सम्बन्धित विषय |
२७ | न्यूमिसमेटिक्स | मुद्रा – निर्माण एवं अंकन |
२८ | पैथोलोजी | रोगहरूको कारण एवं सम्बन्धित विषय |
२९ | जीवाश्म विज्ञान | जीवाश्म एवं सम्बन्धित विषय |
३० | पैरासाइटोलोजी | परजीवी वनस्पतिहरू एवं जीवाणु |
३१ | फायनोलोजी | जीव-जन्तुहरूको जातीय विकास |
३२ | ब्रायोलोजी | दलदल एवं हिलोको अध्ययन |
३३ | बैलनियोलोजी | खनिज निष्कासन एवं सम्बन्धित विषय |
३४ | बायलोजी | जीवधारीहरूको शारीरिक अध्ययन |
३५ | बोटनी | बिरुवाहरूको अध्ययन |
३६ | बैक्टीरियोलोजी | जीवाणुसित सम्बन्धित विषय |
३७ | मिनेरालोजी | खनिजहरूको अध्ययन |
३८ | मेटेरोलोजी | वातावरण एवं सम्बन्धित विषय |
३९ | माइक्रोलोजी | झ्याउ एव सम्बन्धित विषय |
४० | मायोलोजी | मांस-पेशीहरूको अध्ययन |
४१ | रेडियो बायोलोजी | जीव-जन्तुहरूमाथि सौर विकिरणको प्रभाव |
४२ | लिथोलोजी | चट्टान एवं ढुङ्गाहरूसित सम्बन्धित विषय |
४३ | लिम्नोलोजी | झीलहरू एवं स्थलीय जल भागहरूको अध्ययन |
४४ | सीरोलोजी | रक्त सीरम एवं रक्त आधानसित सम्बन्धित |
४५ | स्पलैक्नोलोजी | शरीरका आन्तरिक अङ्ग एवं सम्बन्धित |
४६ | स्पेस बायलोजी | पृथ्वी बाहिरका आन्तरिक जीवनको सम्भावनाको अध्ययन |
४७ | रक्तविज्ञान | रक्त एवं सम्बन्धित विषयहरूको अध्ययन |
४८ | हेलियोलोजी | सूर्यको अध्ययन |
४९ | हरपेटोलोजी | सरीसृपहरू (साँप आदि)को अध्ययन |
५० | हिस्टोलोजी | शरीरका ऊतक एवं सम्बन्धित विषय |
५१ | हिप्नोलोजी | निद्रा एवं सम्बन्धित विषयहरूको अध्ययन |
वाह्य सूत्र[सम्पादन गर्नुहोस्]
- आरम्भिक विज्ञान कोश (गूगल पुस्तक ; लेखक - गोविन्द झा)
- बाल ज्ञान-विज्ञान इन्साइक्लोपिडिया (गूगल पुस्तक ; लेखक - राजेन्द्र कुमार राजीव)
- विज्ञान प्रसार - भारत सरकार के विज्ञान तथा प्राविधिक विभाग द्वारा १९८९मा स्थापित एक स्वायत्तशासी संस्था विज्ञान प्रसार का जालघर
- उपकार सामान्य ज्ञान (गूगल पुस्तक; हिन्दीमा)
- उपकार सामान्य विज्ञान (गूगल पुस्तक ; लेखक - नार्थ डाकोटा)
- पियर्सन सामान्य अध्ययन (गूगल पुस्तक; सङ्घ लोक सेवा आयोग की परीक्षाओं के लिये उपयोगी)
- भारतमा विज्ञानको उज्जवल परम्परा वेब्याक मेसिन अभिलेखिकरण २०११-०८-०८ मिति (भारतको गौरव)
- विज्ञान शब्दावली
- विज्ञानको आनन्द (गूगल पुस्तक ; लेखक - विश्वनाथ तिवारी)
- विज्ञान शिक्षण (गूगल पुस्तक ; लेखिका - ड शशिकिरण पाण्डेय)
