विज्ञान
विज्ञान त्यो व्यवस्थित ज्ञान अथवा विद्या हो जो विचार, अवलोकन, अध्ययन, र प्रयोगले प्राप्त गर्न सकिन्छ, जो कि कुनै अध्ययनको विषयको प्रकृति वा सिद्धान्तहरू जान्नका लागि अध्ययन गरिन्छ। विज्ञान शब्दको प्रयोग ज्ञानको यस्तो शाखाको निम्ति पनि गरिन्छ, जो तथ्य, सिद्धान्त र तरीकाहरूलाई प्रयोग र परिकल्पनाद्वारा स्थापित अनि व्यवस्थित गरिन्छ। यस प्रकार ब्कह्हान्न सकिन्छ कि कुनै पनि विषयको क्रमबद्ध ज्ञानलाई विज्ञान भनिन्छ । यस्तो पनि भनिन्छ कि विज्ञानको 'ज्ञान-भण्डार'को अतिरिक्त वैज्ञानिक विधि विज्ञानको असली कसौटी हो । कुनै विषय वा वस्तु को प्रयोग र अवलोकनमा आधारित क्रमिक अध्ययन ज्ञानलाई नै विज्ञान भनिन्छ।
विज्ञान को अर्थ[सम्पादन गर्नुहोस्]
.png)
विज्ञान भनेको विशेष ज्ञान हो। मानिसले आफ्नो आवश्यकताको लागि गरेका सबै नयाँ आविष्कारहरू विज्ञानको परिणाम हुन्। आजको युग विज्ञानको युग हो । विज्ञानका अनगिन्ती आविष्कारका कारण मानव जीवन पहिलेभन्दा सहज भएको छ । विज्ञानले मात्रै विश्वको विकास भएको हो ।
फेसबुक, ट्विटर मार्फत मोबाइल, इन्टरनेट, इमेल, मोबाइलमा थ्रीजी र इन्टरनेटले मानिसको जीवनमा साँच्चै परिवर्तन ल्याएको छ । उसले सोच्ने बित्तिकै, उसले जुन व्यक्तिलाई सन्देश पठाउन चाहेको व्यक्तिसँग लगभग एकै समयमा कुरा गर्न सक्छ। संसारको जुनसुकै कुनामा किन नहोस् ।
आज यातायातका साधनले यात्रा गर्न सहज भएको छ । आज महिनाको यात्रा दिनमा र दिनको यात्रा केही घण्टामा पूरा हुन्छ। यस्ता तीब्र गतिका रेल, हवाइजहाजलाई यातायातका रूपमा प्रयोग गरिन्छ। तिनीहरूको गति र उपलब्धता दिन प्रति दिन सुधार हुँदैछ।
चिकित्साको क्षेत्रमा पनि विज्ञानले हाम्रा लागि धेरै सुविधाहरु जुटाएको छ । आज धेरै निको नहुने रोगको उपचार स-साना चक्कीबाट गर्न सकिन्छ। क्यान्सर र एड्स जस्ता रोगका लागि चिकित्सक र चिकित्सा विशेषज्ञहरू निरन्तर प्रयासरत छन्। नयाँ कोशिकाहरूको उत्पादन
प्राकृतिक विज्ञान[सम्पादन गर्नुहोस्]
प्राकृतिक विज्ञान प्रकृति र भौतिक संसारको व्यवस्थित ज्ञान हुन्छ, अथवा यसको अध्ययन गर्ने यसको कुनै शाखा। वास्तवामा विज्ञान शब्दको उपयोग प्रायः सधैं प्राकृतिक विज्ञानहरूको निम्ति गरिन्छ। यसका तीन मुख्य शाखाहरू छन्: भौतिक शास्त्र, रसायन शास्त्र र जीव विज्ञान।
सामाजिक विज्ञान[सम्पादन गर्नुहोस्]
सामाजिक विज्ञान मानव समाजको बनावट र यसका सदस्यहरूका क्रियाकलापहरूसित सम्बन्धित अध्ययन हो। यसमा इतिहास, अर्थशास्त्र, समाजशास्त्र, आदि शामेल छन्।
निगमनात्मक प्रणाली[सम्पादन गर्नुहोस्]
निगमनात्मक प्रणाली यो यस्ता विद्याहरूको समूह हो जो दर्शन र विज्ञानका विषयहरूमाथि तर्क र गणनाको सिद्धान्तको अनुप्रयोग गर्दछन्। यसमा गणित र तर्क सामेल छन्।
प्रायः सामाजिक विज्ञान र निगमनात्मक प्रणालीहरूलाई विज्ञान मानिंदैन।
विज्ञानका प्रमुख शाखाहरू एवं अध्ययन–विषय[सम्पादन गर्नुहोस्]
| क्र०सं० | शाखाहरू | अध्ययनको विषय |
|---|---|---|
| १ | अन्तरिक्ष विज्ञान | अन्तरिक्ष यात्रा एवं सम्बन्धित विषय |
| २ | अक्थायोलोजी | माछाहरू एवं सम्बन्धित विषय |
| ३ | अस्टियोलोजी | (हड्डीहरूको अध्ययन |
| ४ | अर्निन्थोलोजी | पक्षीहरूसित सम्बन्धित विषय |
| ५ | अप्टिक्स | प्रकाशको गुण एवं त्यसको संरचना |
| ६ | इकोलोजी | परिस्थितिको अध्ययन |
| ७ | इक्क्राइनोलोजी | गुप्त सूचनाहरू एवं सम्बन्धित विषय |
| ८ | एनाटोमी | मानव-शरीरको संरचना |
| ९ | एयरोनटिक्स | विमानहरूको उडान |
| १० | एस्ट्रोनमी | ताराहरू एवं ग्रहहरूसित सम्बन्धित विषय तथा आकाशीय पिंडहरूको अध्ययन |
| ११ | एग्रोलोजी | भूमि (माटो)को अध्ययन |
| १२ | एंटोमोलोजी | किरा एवं सम्बन्धित विषय |
| १३ | एरेक्नोलोजी | माकुरा आदिको एवं सम्बन्धित विषय |
| १४ | एम्ब्रायोलोजी | भ्रूण एवं सम्बन्धित विषय |
| १५ | समुद्र विज्ञान | समुद्रसँग सम्बन्धित विषय |
| १६ | कस्मोलोजी | ब्रम्हाण्डको अध्ययन |
| १७ | क्रिप्टोग्रफी | गुप्त लेखन अथवा गूढ लिपि |
| १८ | गायनोकोलोजी | स्त्रीजातिसित सम्बन्धित प्रजनन अंगहरूको अध्ययन |
| १९ | जियोलोजी | पृथ्वीको आन्तरिक संरचना |
| २० | जेम्मोलोजी | रत्नहरूको अध्ययन |
| २१ | टेराटोलोजी | ट्यूमरको अध्ययन |
| २२ | टैक्टोलोजी | पशु – शरीरको रचनात्मक संघटन |
| २३ | डर्मेटोलोजी | छाला एवं सम्बन्धित रोगहरूको अध्ययन |
| २४ | डेन्ड्रोलोजी | वृक्षहरूको अध्ययन |
| २५ | डेक्टाइलोजी | अंकहरू (संख्याहरू)को अध्ययन |
| २६ | न्यूरोलोजी | नाडी स्पंदन एवं सम्बन्धित विषय |
| २७ | न्यूमिसमेटिक्स | मुद्रा – निर्माण एवं अंकन |
| २८ | पैथोलोजी | रोगहरूको कारण एवं सम्बन्धित विषय |
| २९ | जीवाश्म विज्ञान | जीवाश्म एवं सम्बन्धित विषय |
| ३० | पैरासाइटोलोजी | परजीवी वनस्पतिहरू एवं जीवाणु |
| ३१ | फायनोलोजी | जीव-जन्तुहरूको जातीय विकास |
| ३२ | ब्रायोलोजी | दलदल एवं हिलोको अध्ययन |
| ३३ | बैलनियोलोजी | खनिज निष्कासन एवं सम्बन्धित विषय |
| ३४ | बायलोजी | जीवधारीहरूको शारीरिक अध्ययन |
| ३५ | बोटनी | बिरुवाहरूको अध्ययन |
| ३६ | बैक्टीरियोलोजी | जीवाणुसित सम्बन्धित विषय |
| ३७ | मिनेरालोजी | खनिजहरूको अध्ययन |
| ३८ | मेटेरोलोजी | वातावरण एवं सम्बन्धित विषय |
| ३९ | माइक्रोलोजी | झ्याउ एव सम्बन्धित विषय |
| ४० | मायोलोजी | मांस-पेशीहरूको अध्ययन |
| ४१ | रेडियो बायोलोजी | जीव-जन्तुहरूमाथि सौर विकिरणको प्रभाव |
| ४२ | लिथोलोजी | चट्टान एवं ढुङ्गाहरूसित सम्बन्धित विषय |
| ४३ | लिम्नोलोजी | झीलहरू एवं स्थलीय जल भागहरूको अध्ययन |
| ४४ | सीरोलोजी | रक्त सीरम एवं रक्त आधानसित सम्बन्धित |
| ४५ | स्पलैक्नोलोजी | शरीरका आन्तरिक अङ्ग एवं सम्बन्धित |
| ४६ | स्पेस बायलोजी | पृथ्वी बाहिरका आन्तरिक जीवनको सम्भावनाको अध्ययन |
| ४७ | रक्तविज्ञान | रक्त एवं सम्बन्धित विषयहरूको अध्ययन |
| ४८ | हेलियोलोजी | सूर्यको अध्ययन |
| ४९ | हरपेटोलोजी | सरीसृपहरू (साँप आदि)को अध्ययन |
| ५० | हिस्टोलोजी | शरीरका ऊतक एवं सम्बन्धित विषय |
| ५१ | हिप्नोलोजी | निद्रा एवं सम्बन्धित विषयहरूको अध्ययन |
वाह्य सूत्र[सम्पादन गर्नुहोस्]
- आरम्भिक विज्ञान कोश (गूगल पुस्तक ; लेखक - गोविन्द झा)
- बाल ज्ञान-विज्ञान इन्साइक्लोपिडिया (गूगल पुस्तक ; लेखक - राजेन्द्र कुमार राजीव)
- विज्ञान प्रसार - भारत सरकार के विज्ञान तथा प्राविधिक विभाग द्वारा १९८९मा स्थापित एक स्वायत्तशासी संस्था विज्ञान प्रसार का जालघर
- उपकार सामान्य ज्ञान (गूगल पुस्तक; हिन्दीमा)
- उपकार सामान्य विज्ञान (गूगल पुस्तक ; लेखक - नार्थ डाकोटा)
- पियर्सन सामान्य अध्ययन (गूगल पुस्तक; सङ्घ लोक सेवा आयोग की परीक्षाओं के लिये उपयोगी)
- भारतमा विज्ञानको उज्जवल परम्परा वेब्याक मेसिन अभिलेखिकरण २०११-०८-०८ मिति (भारतको गौरव)
- विज्ञान शब्दावली
- विज्ञानको आनन्द (गूगल पुस्तक ; लेखक - विश्वनाथ तिवारी)
- विज्ञान शिक्षण (गूगल पुस्तक ; लेखिका - ड शशिकिरण पाण्डेय)
