विदेश मन्त्रालय (भारत)

विदेश मन्त्रालय

भारत सरकारको शाखा
विदेश मन्त्रालय
सचिवालय भवन, नयाँ दिल्ली
मन्त्रालय विवरण
गठन	२ सेप्टेम्बर १९४६
अधिकार क्षेत्र	भारत सरकार
प्रधान कार्यालय	सचिवालय भवन, नयाँ दिल्ली
मन्त्री	सुब्रह्मण्यम जयशङ्कर, विदेश मन्त्री
वेबसाइट	mea.gov.in

भारतीय विदेश मन्त्रालय भारतीय विदेश नीति लागु गर्ने सरकारी निकाय हो। विदेश मन्त्रालयको नेतृत्व विदेश मन्त्री, एक मन्त्रिपरिषद् मन्त्रीद्वारा गरिन्छ। विदेश सचिव, एक भारतीय विदेश सेवा अधिकारी, सबैभन्दा वरिष्ठ सरकारी कर्मचारी हो जो विदेश मामिला विभागको प्रमुख हो। यो मन्त्रालयले दूतावासहरू मार्फत भारत सरकारको प्रतिनिधित्व गर्दछ र संयुक्त राष्ट्रसङ्घ र अन्य अन्तर्राष्ट्रिय सङ्गठनहरूमा भारतको प्रतिनिधित्व को लागि पनि जिम्मेवार छ र अरबौं डलर को अन्य देशहरूलाई विकास सहायता प्रदान गरेर विश्वभरि भारतको प्रभाव र भारतीय हितको विस्तार र सुरक्षा को लागि पनि जिम्मेवार छ। यसले अन्य मन्त्रालयहरू र राज्य सरकारहरूलाई विदेशी सरकारहरू र संस्थाहरूको बारेमा पनि सल्लाह दिन्छ।

इतिहास

यो मन्त्रालय सुरुमा विदेश मामिला र कमनवेल्थ सम्बन्ध मन्त्रालय थियो, सन् १९४८ मा यसको नाम विदेश मन्त्रालय राखियो। प्रधानमन्त्री जवाहरलाल नेहरूले सन् १९६४ मा आफ्नो मृत्यु सम्म यो विभाजनलाई अतिरिक्त कार्यभारको रूपमा लिएका थिए र त्यसपछि मात्र मन्त्रिपरिषद् स्तरको एक अलग मन्त्री नियुक्त गरिएको थियो।

यस मन्त्रालयलाई ७ जनवरी २०१६ मा प्रवासी भारतीय मामिला मन्त्रालयसँग एकीकृत गरिएको थियो। सरकारले सरकारको 'सरकारलाई न्यूनिकरण गर्ने र सुशासनलाई अधिकतम बनाउने समग्र उद्देश्य' अनुरुप यो निर्णय गरिएको र यसले नक्कलका साथै अनावश्यक ढिलासुस्तीलाई सम्बोधन गर्न सरकारलाई सहयोग पुग्ने बताएको छ।

मन्त्रालय भारतीय विदेश सेवाको कार्यकर्ता-नियन्त्रक प्राधिकरण हो; सेवा पूर्णतया परराष्ट्र मन्त्रालयको प्रशासन र पर्यवेक्षण अन्तर्गत छ।

स्थान

मन्त्रालयको कार्यालय साउथ ब्लकको भवनमा रहेको छ जसमा प्रधानमन्त्रीको कार्यालय र रक्षा मन्त्रालय पनि छ। अन्य कार्यालयहरू जवाहरलाल नेहरू भवन, शास्त्री भवन, पटियाला हाउस, र भारतीय समाज अन्तर्राष्ट्रिय कानून भवनमा अवस्थित छन्।