रक्षा मन्त्रालय (भारत)
 भारत सरकारको शाखा | |
 रक्षा मन्त्रालय | |
 सचिवालय भवन, नयाँ दिल्ली | |
| मन्त्रालय विवरण | |
|---|---|
| गठन | १५ अगस्ट १९४७ |
| Preceding मन्त्रालय |
|
| अधिकार क्षेत्र | भारत सरकार |
| प्रधान कार्यालय | सचिवालय भवन, नयाँ दिल्ली २८°३६′५०″उ॰ ७७°१२′३२″पू॰ / २८.६१३८९°N ७७.२०८८९°Eनिर्देशाङ्कहरू: २८°३६′५०″उ॰ ७७°१२′३२″पू॰ / २८.६१३८९°N ७७.२०८८९°E |
| कर्मचारीहरू | १,४००,०००[१][२] (सक्रिय कर्मचारीहरू) (सन् २०२३) ७००,०००[३] (आरक्षित कर्मचारी) (सन् २०२३) |
| वार्षिक बजेट | ₹६.२१ लाख करोड (युएस$८७ बिलियन) (2024)[५] |
| मन्त्री | |
रक्षा मन्त्रालयलाई राष्ट्रिय सुरक्षा र भारतीय सशस्त्र बलसँग प्रत्यक्ष सम्बन्धित सरकारका सबै निकाय र कार्यहरूको समन्वय र पर्यवेक्षण गर्ने जिम्मेवारी दिइएको छ। भारतका राष्ट्रपति देशको सशस्त्र बलको औपचारिक कमान्डर-इन-चीफ हुन्। रक्षा मन्त्रालयले देशको रक्षाको सन्दर्भमा आफ्नो जिम्मेवारी निर्वहन गर्न सशस्त्र बलहरूलाई नीतिगत ढाँचा र स्रोतहरू प्रदान गर्दछ। भारतीय सशस्त्र बलहरू (भारतीय सेना, भारतीय वायुसेना, भारतीय नौसेना सहित) र रक्षा मन्त्रालय अन्तर्गत भारतीय तटरक्षक बल भारतको क्षेत्रीय अखण्डता सुनिश्चित गर्नका लागि मुख्य रूपमा जिम्मेवार छन्।
हाल, सैन्य अधिकारीहरू र सम्बन्धित नागरिक अधिकारीहरूको प्रशिक्षणको लागि राष्ट्रिय रक्षा विश्वविद्यालयको नयाँ निर्माण भइरहेको छ, मन्त्रालय द्वारा प्रशासित र निरीक्षण गरिनेछ। मन्त्रालयले हरेक वर्ष जनवरीमा राजपथमा गणतन्त्र दिवस समारोह र परेडको आयोजना र सञ्चालन गर्दै आएको छ। भारतको सङ्घीय विभागहरूमध्ये मन्त्रालयको बजेट सबैभन्दा ठुलो छ र हाल विश्वका देशहरूमध्ये विश्वमा सैन्य खर्चमा तेस्रो स्थानमा रहेको छ।
इतिहास[सम्पादन गर्नुहोस्]
सन् १७७६ मा कोलकातास्थित अङ्ग्रेजी इस्ट इन्डिया कम्पनीको सर्वोच्च सरकारमा एक सैन्य विभागको स्थापना गरिएको थियो, जसमा इस्ट इन्डिया कम्पनी सरकारका विभिन्न विभागहरूद्वारा जारी गरिएको सेनासम्बन्धी आदेशहरू छाँटकाँट गर्ने र लेखन गर्ने मुख्य कार्य थियो। सैन्य विभागले सुरुमा सार्वजनिक विभागको एक शाखाको रूपमा काम गर्यो र सेनाका जवानहरूको सूची राख्यो।[६]
सन् १९४७ मा रक्षा मन्त्रालयको कार्यहरू जुन मुख्यतया सशस्त्र बलहरूको लागि लजिस्टिक समर्थन थियो, यसले दूरगामी परिवर्तनहरू गरेको छ। नोभेम्बर १९६२ मा, १९६२ को युद्धपछि, रक्षा उपकरणहरूको अनुसन्धान, विकास र उत्पादनको लागि रक्षा उत्पादन विभागको स्थापना गरिएको थियो। नोभेम्बर १९६५ मा, रक्षा आपूर्ति विभाग रक्षा प्रयोजनका लागि आवश्यकताहरूको आयात प्रतिस्थापनको लागि योजनाहरूको योजना र कार्यान्वयनको लागि सिर्जना गरिएको थियो। यी दुई विभागहरू पछि रक्षा उत्पादन र आपूर्ति विभाग गठन गर्न मर्ज गरियो।[६]
यो पनि हेर्नुहोस्[सम्पादन गर्नुहोस्]
सन्दर्भ सामग्रीहरू[सम्पादन गर्नुहोस्]
- ↑ "Press Information Bureau", मूलबाट १५ सेप्टेम्बर २०१६-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच १५ सेप्टेम्बर २०१६।
- ↑ "20% Sailor Shortage in Navy, 15% Officer Posts Vacant In Army, Nirmala Sitharaman Tells Parliament", २७ डिसेम्बर २०२३।
- ↑ IISS 2023, pp. 243–248
- ↑ "Report of the 7th Central Pay Commission of India", Seventh Central Pay Commission, Government of India, मूलबाट २० नोभेम्बर २०१५-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच १३ अगस्ट २०१७। वेब्याक मेसिन अभिलेखिकरण २० नोभेम्बर २०१५ मिति
- ↑ {https://prsindia.org/files/budget/budget_parliament/2024/Interim_Union_Budget_Analysis-2024-25.pdf}[dead link]
- ↑ ६.० ६.१ "ABOUT THE MINISTRY", Ministry of Defence, Government of India, अन्तिम पहुँच १४ जनवरी २०१८।