होयसल साम्राज्य

होयसल साम्राज्य ಹೊಯ್ಸಳ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯ
वस्तु-स्थिति	साम्राज्य
आम भाषाहरू	कन्नड संस्कृत
धर्म	हिन्दु धर्म जैन धर्म
सरकार	राजतन्त्र
पूर्ववर्ती उत्तरवर्ती पश्चिमी चालुक्य साम्राज्य विजयनगर साम्राज्य

होयसल साम्राज्य (कन्नड: ಹೊಯ್ಸಳ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯ) भारतीय उपमहाद्वीपबाट उत्पत्ति भएको कन्नड शक्ति थियो जसले १०औँ र १४औँ शताब्दीको बीचमा अहिले कर्नाटकको अधिकांश भागमा शासन गरेको थियो। होयसलको राजधानी सुरुमा बेलुरमा स्थित थियो, तर पछि हलबिडुमा सारिएको थियो। होयसल शासकहरू मूल रूपमा मालेनाडु, पश्चिमी घाटको एक उच्च क्षेत्रका थिए। १२औँ शताब्दीमा, पश्चिमी चालुक्य साम्राज्य र कल्याणीको कालाचुरीहरू बीचको अन्तर्राष्ट्रिय युद्धको फाइदा उठाउँदै, होयसलसहरूले वर्तमान कर्नाटकका क्षेत्रहरू र वर्तमान तमिलनाडुको कावेरी डेल्टाको उत्तरमा उर्वर क्षेत्रहरू कब्जा गरे। १३औँ शताब्दी सम्म, तिनीहरूले अधिकांश कर्नाटक, उत्तर-पश्चिमी तमिलनाडु र डेक्कन पठारमा पश्चिमी आन्ध्र प्रदेशका केही भागहरूमा शासन गरे।

इतिहास

होयसल युग दक्षिण भारतीय कला, वास्तुकला, र धर्म को विकास मा एक महत्वपूर्ण अवधि थियो। साम्राज्य आज मुख्य रूपमा होयसल वास्तुकलाको लागि सम्झिन्छ; १०० जीवित मन्दिरहरू कर्नाटकमा छरिएका छन्। होयसल पश्चिमी घाट, मैसूरमा गङ्गवाडीको उत्तर-पश्चिम पहाडहरू बाट उत्पन्न भएको थियो। तिनीहरू पश्चिमी चालुक्य साम्राज्य र चोलहरू बीचको द्वन्द्वको समयमा सीमावर्ती प्रमुखको रूपमा देखा परेका थिए, उनीहरूले चालुक्यहरूको साथ दिएर शक्ति प्राप्त गरे र प्रान्तीय राज्यपालहरू बनाइयो। चालुक्यहरूको प्राधिकरण घटेपछि, होयसलहरूले आफ्नो स्वतन्त्रता प्राप्त गर्न सफल भए। विष्णुवर्धनको अधीनमा, होयसलहरूले वास्तविक राज्यको स्थिति प्राप्त गरे।

होयसल राजवंशको सदस्यको सबैभन्दा प्रारम्भिक अभिलेख सन् ९५० मिति हो र अरेकल्लालाई प्रमुखको रूपमा नाम दिइएको छ। अरेकला मारुगा र नृपा काम प्रथम (९७६), र मुन्डा (१००६–१०२६) ले पालैपालो सफल भए। अर्को राजा, नृप काम प्रथम, को उपाधि परमानदी थियो, जसले देखाउँछ कि पश्चिमी गङ्गा राजवंशसँग उनको शासनकालमा प्रारम्भिक गठबन्धन रहेको थियो।

प्रशासन

यसको प्रशासनिक अभ्यासहरूमा, होयसाला साम्राज्यले मन्त्रिपरिषद् सङ्गठन र कमाण्ड, स्थानीय शासक निकायहरूको संरचना र क्षेत्रको विभाजन जस्ता प्रशासनिक कार्यहरू कभर गर्ने आफ्ना पूर्ववर्तीहरूका केही राम्ररी स्थापित र प्रमाणित विधिहरू अनुसरण गर्‍यो। तिनीहरूका धेरै प्रमुख सामन्तहरू किसान निकासीका गवुण्डहरू थिए। रेकर्डहरूले सीधै राजालाई रिपोर्ट गर्ने धेरै उच्च-स्तरीय पदहरूको नाम देखाउँदछ।

वरिष्ठ मन्त्रीहरूलाई पञ्च प्रधान, परराष्ट्र मामिलाका मन्त्रीहरूलाई सन्धिविग्रही र मुख्य कोषाध्यक्षलाई महाभण्डारी वा हिरण्यभण्डारी भनिन्थ्यो। दण्डनायकहरू सेनाको जिम्मामा थिए र होसला न्यायालयका मुख्य न्यायाधीश धर्माधिकारी थिए। गरुडको रूपमा चिनिने अङ्गरक्षकहरूको एक कुलीन र राम्रोसँग प्रशिक्षित बलले राजपरिवारका सदस्यहरूलाई सधैँ रक्षा गर्थे। यी सेवकहरू आफ्नो मालिकको छेउमा नजिक तर अस्पष्ट रूपमा सरेका थिए, तिनीहरूको वफादारी यति पूर्ण थियो कि तिनीहरूले उनको मृत्यु पछि आत्महत्या गर्थे।