तिब्बत

	(तिब्बत स्वायत्त क्षेत्र) जनवादी गणतन्त्र चीन भित्र
	निर्वासित तिब्बती संगठनहरुद्वारा दावी गरिको ऐतिहासिक तिब्बत
	जनवादी गणतन्त्र चीनद्वारा नामित तिब्बती क्षेत्र
	भारतद्वारा दावा गरिएको चीन नियन्त्रित क्षेत्र अकसाइ चिन(Aksai Chin)
	चीनद्वारा तिब्बती क्षेत्र भनेर दावा गरिएको भारत नियन्त्रित क्षेत्र
	ऐतिहासिक तिब्बती सास्कृतिक क्षेत्रभित्रका अन्य क्षेत्र

तिब्बत (पुरानो उच्चारण थिबत सरलीकृत चिनीयाँ, सरलीकृत र परम्परागत चिनीयाँ| परम्परागत चिनीयाँ भाषा|चिनीयाँ: 西藏, ह्यान्यू पिनयिन: Xīzàng;藏区का रूपमा समेत (सरलीकृत चिनीयाँ), 藏區 (परम्परागत चिनीयाँ), ज्याङ्कू (ह्यान्यू पिनयिन), हेर्नुस् नाम खण्ड) क्षेत्रहरू मध्य एशियाको उच्च समस्थली हो। र तिब्बती जनताको स्वदेश-घर। जसको सरदर ढाल ४,९०० मीटर (१६,००० फूट (नापको इकाई)ft), संसारकै उच्च क्षेत्रहरूमा पर्दछ र यो "विश्वको छहारी (Roof of the World)" नामले प्रसिद्ध छ।

शताब्दियौं सम्म अलग्गै राष्ट्रको रूपमा रहेको तिब्बत आज जनवादी गणतन्त्र चीन अन्तरगत पर्दछ। तिब्बत चिनीयाँ गणतन्त्र भएको दावी छ। यद्यपि तिब्बतीय सार्वभौमिकता विवाद,मा जनवादी गणतन्त्र चीन सरकार र निर्वासनमा रहेको तिब्बत सरकार बीच विवाद कायमै छ। निर्वासनमा रहेको तिब्बत सरकार अन्तर्राष्ट्रिय कानून बमोजिम तिब्बत चीनको प्रान्त भएको स्वीकार्दैन। तिब्बतीय साम्राज्य सातौं शताब्दी तिर अस्तित्वमा आएको हो जब सम्राट स्रङचङ गम्पो ले विभिन्न क्षेत्र र जातजातिहरूलाई एकीकृत पारे। सन् १६००को शुरू देखि नै टुल्कुका (अवतारी लामाहरू), जो दलाई लामा भनेर चिनिन्छन् हरूले तिब्बतमा शासन गरिआएका थिए। तिब्बत र १४ दलाई लामाहरू eminations of अवलोकितेश्वर भएको विश्वास गरिन्छ। ("चेनरेजिग" तिब्बतीमा [स्प्यान राज ग्जिग्ज]), compassionको बोधिसत्व मानिन्छ।

सत्रौं शताब्दी र १९५९ बीचमा , दलाई लामा र उनका अनुचरहरू तिब्बतका मुख्य राजनैतिक शक्ति थिए। उनीहरू अधिकांश आफ्नो धार्मिक र प्रशासकीय शासन परम्परागत राजधानी ह्लासा, बाटै चलाउँथे जुन तिब्बतको सबैभन्दा पवित्र शहर मानिन्छ। चिनीयाँ सूत्र, जियावेई, वाङ्, "चिनियाँ तिब्बतको ऐतिहासिक स्थिति", २०००, pp८९–९२ का अनुसार सत्रौं शताब्दी देखि १७२१ सम्म, तिब्बतका राजनैतिक नेता देग्सी अथवा गभर्नर हुन्थे। १७२१मा, चिनीयाँ सम्राटले देग्सीको पद अन्त्य गरे र राजनैतिक शक्ति चार गालोनहरूको हातमा दिए। १७५१मा, चिनीयाँ सम्राटले दलाई लामालाई तिब्बतको आत्मिक र राजनैतिक नेताको स्थान दिए जसमा सरकार (गाजाङ) लगायत यसमा ४ गालोनहरू हुन्थे।

तिब्बतीय उच्च समस्थली

परिचय

तिब्बतको झन्डा यो सन् १९१२मा तेह्रौं दलाई लामाद्वारा (सन् १९१२ देखि १९५०को बीचदेखि) प्रयोगमा ल्याइएको हो। तिब्बतको निष्काशित सरकारले अझसम्म यसको प्रयोग गर्ने गर्दछ तिब्बतको निर्वासित सरकार, तर चीन सरकारद्वारा यो अवैधानिक मानिएको छ।

तिब्बतको निर्वासित सरकार र विदेशमा रहेका तिब्बतीय शरणार्थी हरूको समाजका अनुसार तिब्बत, भन्नाले तिनीहरू ति पुरानो ठूलो प्रान्तलाई सम्झन्छन् जसमा परम्परागत प्रान्तहरू अम्दो, खाम, र उ-त्साङपर्दछन्, तर यसका अतिरिक्त जनवादी गणतन्त्र चीनको प्रशासन अरूणाञ्चल प्रदेश, सिक्किम, भूटान, र लद्दाख जहाँ तिब्बती साँस्कृतिक क्रियाकलापहरू भेटिन्छन् त्यो सबैलाई तिब्बत अन्तरगत भएको दावी गर्दछ।

दलाई लामाद्वारा पूर्व शासित तिब्बत स्वशासित उ-त्साङ र पश्चिमी खाम पर्दछन् जबकी अम्दो र पूर्वी खाम हरू किङ्गाई, गान्सु, युनान, र सिचुवान का इलाकाहरू हुन्।

नाम

तिब्बतीय

साँस्कृतिक/ऐतिहासिक तिब्बत (highlighted) depicted with various competing territorial claims.
							Claimed by तिब्बतीय exile groups.
							तिब्बतीय areas designated by the PRC.
							तिब्बत स्वशासित प्रान्त (actual control).
							Claimed by भारत as part of Aksai Chin.
							Claimed (not controlled) by the PRC as part of the TAR.
							Other ऐतिहासिकly/साँस्कृतिकly-तिब्बतीय areas.

तिब्बतीहरू घरलाई Bod (བོད་), भन्छन् जसको उच्चारण ह्लासामा pö हुन्छ। तिब्बतीहरू तिब्बतलाई पितृभूमि भन्छन्। जबकी मातृभूमि "motherland" १९६० तिर चीनमा प्रचलित भयो।

चिनीयाँमा

तिब्बतको आधुनिक चिनीयाँ नाम 西藏 (Xīzàng), त्साङको फोनेटिक परिवर्तन हो। (पश्चिममा ऊ-त्साङ)। यो नाम चीनको क्वीङ बंशको पालामा चलेको हो। यसलाई "xi" 西 (literally "west"), र "जाङ" 藏 (literally "Buddhist scripture" अथवा "storage") दुई शब्दमा बाँड्न सकिन्छ। यो शब्दलाई "पश्चिमी बौद्ध लिपी" अथवा "पश्चिमा भण्डारण गरी दुई तरिकाले व्याख्या गर्न सकिन्छ।" प्राचीन कालमा तिब्बत जनाउने चिनीयाँ शब्द 吐蕃 (तुफान, मध्यकालीन चिनीयाँ उच्चारण: /t'obwǝn/), टर्केली भाषाको शब्द "heights" भएको र अङ्‌रेजी शब्द "Tibet." बाट प्रवेश भएको मानिन्छ।

जनवादी गणतन्त्र चीन सरकारले तिब्बतलाई तिब्बत स्वशासित प्रान्त (TAR)को रूपमा मानेको छ। नाम "सी जाङ" तिब्बत स्वशासित प्रदेशकै रूप हो। यो बाहेकको तिब्बतीय क्षेत्र, अथवा सम्पूर्ण साँस्कृतिक तिब्बत, जनाउने शब्द 藏区 ज्याङ्कू प्रयोग हुन्छ। यद्यपि, तिब्बतीय स्वतन्त्रतावादी हरूको चिनीयाँ-भाषाको वेवसाइट Free Tibet Campaign, the Voice of Tibet, र TibetNet ले ऐतिहासिक तिब्बत जनाउनको लागि 西藏 ("क्षी जाङ"), शब्द प्रयोग गर्छन् न कि 藏区 ("जाङकू")

Some अङ्‌रेजी-speakers reserve "Xiजाङ", the चिनीयाँ word transliterated into अङ्‌रेजी, for the TAR, to keep the concept distinct from that of historic तिब्बत. Some pro-independence advocates duplicate the situation into the चिनीयाँ भाषा, र use 土番 (Tufan) अथवा 图伯特 (Tubote), which are both phonetic transcriptions of the word "तिब्बत", to refer to historic तिब्बत, this is still used for research area र is known र accepted by most of the चिनीयाँ.

The character 藏 (zàng) has been used in transcriptions referring to त्साङ as early as the युवान बंश, if not earlier, though the आधुनिक शब्द "Xiजाङ" (western त्साङ) was devised in the अठारौं शताब्दी. The चिनीयाँ character 藏 (Zàng) has also been generalized to refer to all of तिब्बत, including other concepts related to तिब्बत such as the तिब्बतीय भाषा (藏文, Zàngwén) र the तिब्बतीय जनता (藏族, Zàngzú).

In अङ्‌रेजी

तिब्बत शब्द अरबी भाषाको शब्द Tubbat बाट आएको हो। The Classical तिब्बतीय भाषा"] तिब्बत शब्द मध्यकालीन चिनीयाँ मा, 吐蕃 (पिनयिन Tǔfān, often given as Tubo), त्यही टर्किस शब्दबाट आएको हो।

भाषा

तिब्बतीय भाषा सिनो-तिब्बतीय भाषा परिवारको तिब्बत बर्मेली भाषा समुहमा पर्दछ। बोलाइको तिब्बतीय भाषामा विभिन्न छिमेकी भाषाको प्रभाव देखिन्छ। अझ कहिलेकाँही अरू केही हिमाली भाषासँग यसको विभेद छुट्याउनै कठिन हुन्छ। मध्य तिब्बत (ह्लासा), खाम, अम्दो, र some smaller nearby areas are considered तिब्बतीय dialects, while other forms, particularly जोङ्खा, सिक्किमे भाषा, शेर्पा भाषा, र लद्दाखी भाषा, आदि भाषा राजनैतिक कारणले मात्र तिब्बती भन्दा अलग्गै भाषा भनिएका हुन् भन्न सकिन्छ। त्यसैले तिब्बतीय शैलीको भाषा तिब्बतीय उच्च समस्थलीका करिव ६० लाख मानिसले बोल्छन्। त्तियसैगरी आधुनिक तिब्बतबाट नेपाल, भारत र अरू देशमा निर्वासित २लाख भन्दा बढी शरणार्थीहरूले पनि यही भाषा बोल्दछन्।

इतिहास

मुख्य लेखहरू: इतिहास of तिब्बत, इतिहास of Exploration in तिब्बत, र विदेशी सम्बन्ध of तिब्बत

चित्र:World ८२0.PNG

The तिब्बतीय साम्राज्य (shown in gold) in ८२0 in relation to the other शक्तिs

प्राचीनकालमा पश्चिमाहरूको लागि तिब्बत एक 'भौगोलिक अवधारणा' मात्र थियो तर जब युरोपियनहरू एसियामा आए, तब रूसी र बि्रटिस साम्राज्यको बीचमा तिब्बतलाई आफ्नो प्रभाव क्षेत्रअन्तर्गत समेट्न सुरु भयो ।रूसी र बि्रटिसहरूबीच जासुसी र प्रतिजासुसी खेलहरू भए र अन्त्यमा बि्रटिसहरू ल्हासामा सेना राख्न सफल भए ।

प्राग्-इतिहास

चिनीयाँ र "आद्य तिब्बत-बर्मेली" 4000 ई.पू. भन्दा पहिले केही समय विभाजन भएका थिए, जब चिनीयाँहरूले पँहेलो नदीको उपत्यकामा कोदो उत्पादन सुरू गरे तब तिब्बत बर्मेलीहरू nomads बन्न शुरू गरे। तिब्बतबाट बर्मेली 500 ई.को आसपास विभाजित भए।

प्रागैतिहासिक लोहयुगमा पहाडी किल्ला र चिहानघारी हालै चांग ताङ उच्च समस्थलीमा पाइएको छ। त्यस स्थानको पुरातात्विक अनुसन्धानमा बाधा दुर्गमताले पारेको छ। यो संस्कृतिको प्रारम्भिक पहिचान जांग झुङ संस्कृति जो प्राचीन ग्रन्थ तिब्बती भाषामा छ बोन धर्मको मूल संस्कृतिको रूपमा जानिन्छ।

The तिब्बतीय साम्राज्य

राजा स्रङचङ गम्‍पो

A series of सम्राटs ruled तिब्बत from the ७th to the ११th शताब्दी. At times तिब्बतीय rule extended as far south as Bengal र as far north as मंगोलिया.

तिब्बत first enters इतिहास in the Geography of Ptolemy under the नाम batai (βαται), a Greek transcription of the indigenous नाम Bod. तिब्बत next appears in इतिहास in a चिनीयाँ text where it is referred to as fa. The first incident from recorded तिब्बतीय इतिहास which is confirmed externally occurred when King Namri Löntsän (Gnam-ri-slon-rtsan) sent an ambassador to चीन in the early ७th शताब्दी.

यद्यपि general, the इतिहास of तिब्बत begins with the शासनकाल of स्रङचङ गम्पो (६0४–६५0 CE) who united parts of the यार्लुङ्ग नदी Valley र ruled तिब्बत as a kingdom. In ६४0 he married Princess Wencheng, the niece of the शक्तिशाली चिनीयाँ सम्राट सम्राट ताइजोङ of ताङ चीन.

तिब्बत continued as a मध्य एशियाली साम्राज्य until the late ९th शताब्दी.

मंगोल र मञ्चु

चित्र:Kublai khan.jpg

कुब्ला खाँ

In १२४0 , the मंगोलहरू marched into मध्य तिब्बत र आक्रमण गरे several गुम्बाहरू. काओदेन, भाइ of मंगोल शासक गउयुक खाँ, participated in a समारोह recognizing the सा-स्क्य लामा as temporal शासक of तिब्बत in १२४७ . The मंगोल खाँs had ruled northern चीन since १२१५ . They were the सम्राटs of the युवान बंश. कुब्ला खाँ was a patron of तिब्बतीय बौद्ध धर्म र appointed the सा-स्क्य लामा उनका "Imperial preceptor," अथवा प्रमुख धार्मिक अधिकारी. तिब्बतीहरू viewed this सम्बन्धhip as an example of yon-mchod, अथवा priest-patron सम्बन्धhip. In practice, the सा-स्क्य लामा was subordinate to the मंगोल खाँ. The collapse of the युवान बंश in १३६८ led to the overthrow of the सा-स्क्य in तिब्बत. तिब्बत was then ruled by a succession of three धर्म निरपेक्ष बंशहरू. According to a चिनीयाँ source, in १३७२, an सम्राट of चीनको Ming बंश granted the desi (sde-srid, viceroy) of तिब्बत the अधिकारी title of Abhiseca State Tutor, र gave him the jade seal of अधिकार. The following year saw this शासक (ज्याम्याङ साग्य ग्याइनकाईन) send जनता to pay tribute to the Ming court.

दलाई लामा अवतार

मुख्य लेख: दलाई लामा

source, in १५७८, Althan खाँ, who was subordinate to चीनको Ming बंश from १५७१, invited Soinam Gyamco to lecture on बौद्ध धर्म in किङ्गाई र bestowed upon him the title of "दलाई लामा," thus beginning the अधिकारी use of the title "दलाई लामा." The ३rd Dalai paid tribute to the Ming imperial court through Althan खाँ र wrote to चिनीयाँ prime minister, requesting to be allowed to pay tribute to the imperial court on a regular basis, र was approved. In the १६th शताब्दी, Altan खाँ of Tumet मंगोलियाn tribe supported the दलाई लामा's धार्मिक lineage to be the dominant religion among मंगोलहरू र तिब्बतीहरू.

चित्र:Lha-bजाङ Khan Mural Sera Great Assemby Hall.jpg

Lha-bजाङ खाँ

According to a चिनीयाँ source, the sixth दलाई लामा enjoyed a lifestyle that included drinking, the company of women, र writing love songs. Declaring him to be unworthy as a monk, मंगोल leader Lha-bजाङ खाँ invaded तिब्बत with the approval of चीनको Kangxi सम्राट in १७0५ . According to this claim, the Kangxi सम्राट dismissed him (the sixth दलाई लामा) from office र ordered him brought to Beijing for questioning. He died soon afterwards on the way to Beijing in १७0६. According to this same चिनीयाँ source, the क्वीङ सम्राट put अम्दो under क्वीङ सरकार's direct rule in १७२४ , र incorporated east खाम into neighbouring चिनीयाँ प्रान्तहरू in १७२८. Beginning in the early अठारौं शताब्दी, the क्वीङ सरकार sent a resident comप्रमण्डलer (amban) to ह्लासा. तिब्बतीय factions rebelled in १७५0 र मारिए the ambasa. Then, a क्वीङ सेना entered र defeated the rebels र installed an प्रशासनheaded by दलाई लामा. The number of soldiers in तिब्बत was kept at about २०००. The defensive duties were partly helped out by a local force which was reorganized by the resident comप्रमण्डलer, र the तिब्बतीय सरकार continued to manage day-to-day affairs as before.

• पहिलो दलाई लामा, गेन्देन Drub १३९१-१४७४
  पहिलो दलाई लामा, गेन्देन Drub १३९१-१४७४
• दोस्रो दलाई लामा, गेन्देन ग्यास्तो १४७५-१५४१
  दोस्रो दलाई लामा, गेन्देन ग्यास्तो १४७५-१५४१
• चौथो दलाई लामा, योन्तेन ग्यास्तो, १५८९-१६१६
  चौथो दलाई लामा, योन्तेन ग्यास्तो, १५८९-१६१६
• 
  पाँचौं दलाई लामा, लोजाङ ग्यास्तो १६१७-१६८२
• 
  छैठौं दलाई लामा, त्साङयाङ ग्यास्तो १६८३-१७०६
• सातौं दलाई लामा,केलजाङ ग्यास्तो, १७०८-१७५७.
  सातौं दलाई लामा,केलजाङ ग्यास्तो, १७०८-१७५७.
• आठौं दलाई लामा, जाम्फेल ग्यास्तो १७५८-१८०४
  आठौं दलाई लामा, जाम्फेल ग्यास्तो १७५८-१८०४
• नवौं दलाई लामा, लुङतोक ग्यास्तो १८०६-१८१५
  नवौं दलाई लामा, लुङतोक ग्यास्तो १८०६-१८१५
• दशौं दलाई लामा , छुल्त्रिम ग्यास्तो १८१६-१८३७
  दशौं दलाई लामा , छुल्त्रिम ग्यास्तो १८१६-१८३७
• एघारौं दलाई लामा , खेन्द्रूप ग्यास्तो १८३८–१८५६
  एघारौं दलाई लामा , खेन्द्रूप ग्यास्तो १८३८–१८५६
• बाह्रौं दलाई लामा, त्रिन्ले ग्यास्तो १८५७–१८७५
  बाह्रौं दलाई लामा, त्रिन्ले ग्यास्तो १८५७–१८७५
• चौधौं दलाई लामा, तेन्जिङ ग्यास्तो १९३५-
  चौधौं दलाई लामा, तेन्जिङ ग्यास्तो १९३५-

बिदेशी प्रभाव

सन् १९०४मा ब्रिटिश इन्डियाका भायसराय लर्ड कर्जनले कर्णेल फ्रान्सिस योङहस्बेन्डको नेतृत्वमा तिब्बतको राजधानी कब्जा गर्न एक फौज पठाएका थिए, जसलाई हाम्रा राणा शासक चन्द्र शमशेरले समेत सघाएका थिए । तर अमेरिकाले भने चीनमा आफ्नो हितमा धक्का पुग्ने देखेर तुरुन्तै विरोध जनाएको थियो । तत्कालीन बि्रटेनका लागि अमेरिकी दूत जोसेफ कोयटले बि्रटिस विदेशमन्त्री लर्ड लान्सडाउनलाई तिब्बत चीनको अङ्ग हो भनेका थिए ।

ब्रिटिश प्रभाभ र सेना तिब्बतमा हुँदाहुदै अमेरिकीहरूले दोस्रो विश्वयुद्धको समयमा जापानविरुद्ध च्याङ काई सेकलाई सहयोग गर्ने उद्देश्यले तिब्बती आकाश भएर युद्ध सामाग्री चुङ्गकिङ्ग पुर्‍याउने क्रममा सो क्षेत्रमा पहिलोपटक पुगे । यद्यपि सन् १८८० मै विलियम उडमिल एकहिल नाम गरेका एकजना अमेरिकीले तिब्बतको भ्रमण गरेर १३औँ दलाई लामासँग अन्तर्वार्ता लिई राष्ट्रपति थियोडोर रुजवेल्टलाई प्रतिबेदनसमेत बुझाएका थिए । उनैको प्रतिबेदनलाई आधार मानेर तत्कालीन अमेरिकी विदेशमन्त्री जोन हेले चीनसँगको खुलाद्वार नीति लागू गर्ने सन्दर्भमा तिब्बतप्रति पनि चासो देखाएका थिए । तैपनि उसको स्पष्ट तिब्बत नीति त्यतिवेला बनेको थिएन ।

सन् १९१२को क्रान्तिपश्चात् बनेको युआन सि काईको सरकारले तिब्बतमा कानुन व्यवस्था पुनस्र्थापना गर्न सेना पठाउनेबित्तिकै तत्कालीन चीनका लागि बि्रटिसदूत सर जोन नेबेल जोर्डनले चीन सरकारलाई तिब्बतमा सेना पठाउने अधिकार नभएको भनेर विरोध जनाए । तत्कालीन चीनको केन्द्रीय सरकार अस्थिर र कमजोर भएको मौका पारेर बि्रटेनले चीनलाई सिमला सम्मेलनमा बस्न बाध्य पारेपछि मात्र चीनको नयाँ सरकारलाई मान्यता दिएको थियो । बि्रटेनले अमेरिकालाई समेत पश्चिमाहरूको एउटै आवाज हुनुपर्छ भन्दै चीनको नयाँ गणतान्त्रिक सरकारलाई हतारिएर मान्यता नदिन दबाब दिँदा अमेरिकाले मञ्जुर गरेन । उसले अरू पश्चिमी देशले भन्दा पहिल्यै सन् १९१२को मे महिनामै मान्यता प्रदान गरे । यद्यपि यसमा तिब्बती मामलाको सन्दर्भित नभए पनि तत्कालीन अवस्थामा अमेरिकी नीति युरोपियनभन्दा बेग्लै थियो ।

चीनको केन्द्रीय सरकार कमजोर भएको मौकामा चीनलाई बाध्य पारेर बि्रटिस इन्डिया र चीनको समकक्षमा तिब्बतलाई राखेर बि्रटेनले सिमला सम्मेलन डाकेको थियो । तर, सम्मेलनमा उपस्थित चिनियाँ प्रतिनिधिहरूले मञ्जुरी नजनाएकाले सम्मेलन सफल भएन । प्रथम विश्वयुद्धपछि बि्रटेनले पुनः आफ्नो प्रयास जारी राख्यो । चीनले भने अमेरिका आफ्नो पक्षमा रहेको ठानेर उसलाई पनि बोलाउने धारणा राख्यो । तर, अमेरिकाले स्विकारेन । यसो भए तापनि उसले तिब्बत, मंगोलिया र सिन्कियाङ्ग सबै चीनकै अभिन्न अंगहरू हुन् भन्ने धारणालाई १९३०को दशकको अन्त्यसम्म बदलेन । अमेरिकाले खुलाद्वार नैतिको विस्तार र विकासको लागि ३०को दशकको अन्त्यसम्म तिब्बतमाथिको चिनियाँ सार्वभौमिक दाबाबलाई सघाउँदै रह्यो । यसबाट चीनमा उसको प्रभाव बढ्दै गयो, तर बि्रटेनको तिब्बतलाई चीनबाट अलग पार्ने प्रयासमा व्यवधान खडा भयो ।

दोस्रो विश्वयुद्धमा धुरी राष्ट्रहरू -जापान, जर्मनी र इटली) विरुद्धमा बि्रटेन, अमेरिका, सोभियत सङ्घ र चीनले संयुक्त मोर्चाबन्दी गरेपछि फेरि एकपटक तिब्बतप्रति अमेरिकी ध्यान खिचियो । २ जुलाई १९४२मा क्याप्टेन इल्या टोल्स्टोय र लेफि्टनेन्ट ब्रुक डोलानलाई तिब्बतको रणनैतिक महत्त्व बुझ्नका लागि ल्हासा पठाइयो । उनीहरू इन्डिया हुँदै त्यहाँ पुगे र राष्ट्रपति रुजवेल्टको पत्र दलाई लामालाई बुझाए । साथै अमेरिकी स्टेट डिपार्टमेन्टले तिब्बतमाथिको चिनियाँ सार्वभौमिकतामाथि अमेरिकाले कहिल्यै प्रश्न खडा नगरेको र भविष्यमा पनि नगर्ने प्रतिवद्धता जारी गरेको थियो । तर, अमेरिकाको यस्तो रुझानबाट बि्रटिसहरू खुसी देखिएनन् र १९४३को अपि्रलमा अमेरिकी स्टेट डिपार्टमेन्टलाई एक मेमोरेन्डम बि्रटिस दूतावासमार्फत पठाए । त्यसमा 'बि्रटिस इन्डिया सरकार तिब्बत एक अलग देश रहेको र अन्य शक्तिहरूसँग सम्बन्ध राख्न स्वतन्त्र रहेको, चीनसँगको उसको सम्बन्धको कारणले चीनले तिब्बत मामलामा एकपक्षीय निर्णय लिने काम गर्न नहुने र गरेमा बि्रटिस सरकारले प्रतिरोध गर्न सक्ने' उल्लेख थियो । अमेरिकीहरूले सोही वर्षको मे १५मा आफ्नो पुरानै अडान दोहोर्‍यायो ।

बि्रटिस र अमेरिकीबीच मेमोरेन्डमको आदानप्रदान हुनुअघि तिब्बतको स्थानीय सरकार, जसलाई गासाग भनिन्थ्यो, ले आफ्नो विदेश विभाग गठन गरेर ल्हासास्थित चीन सरकारको तिब्बत तथा मंगोलियन मामिलासम्बन्धी आयोगले आइन्दा गासागसँग सीधै सम्पर्क नगरी विदेश विभागमार्फत सम्पर्क गर्न भनेको थियो । त्यसको उद्देश्य गासाग एक स्वतन्त्र सरकार हो भन्ने देखाउनु थियो । साथै गासागले इन्डियादेखि चीनको भित्री भागसम्म बन्न लागेको सडक निर्माणको योजनालाई रद्द गरिदियो । यसबाट च्याङ काई सेक आगो भए र अत्यन्त कडा वक्तव्य दिनुका साथै चुङ्ग किङ्गबाट तिब्बततर्फ शक्तिशाली फौज पठाए । अमेरिकीहरूको जानकारी र विश्वस्त समर्थन विना त्यो सम्भव थिएन ।

वास्तवमा प्रशान्त महासागरलाई आ-आफ्नो प्रभुत्वमा राख्न र पर्ल हार्वरमाथिको जापानी आक्रमणको बदला लिन अमेरिकालाई चीनको सदासयता आवश्यक थियो । तसर्थ उसले तिब्बतमा बि्रटेनको अनधिकृत चलखेलको सुरुदेखि नै विरोध गर्दै रह्यो । ठीक त्यसै समयमा अमेरिकाले गासागसँग प्रत्यक्ष सम्पर्क गरेर तिब्बतमाथि हस्तक्षेपको सुरुवात गर्‍यो ।

दोस्रो विश्वयुद्धपछि विश्वको शक्ति सन्तुलन व्यापक बदलियो । जर्मनी र जापान जस्ता राष्ट्रहरू पराजित मात्रै होइन पराधीन नै हुन विवश भए भने बि्रटेनको हैसियतमा भारी संकुचन आयो । युद्धमा भारी क्षतिका बावजुद सोभियत सङ्घ एक सुपरपावरको रूपमा देखा पर्‍यो । त्यस्तै अमेरिकाले पहिलेको बि्रटिसको स्थान ओगट्यो । चीनमा नयाँ जनवादी आन्दोलन सम्पन्न हुने सम्भावना टड्कारो रूपमा देखा पर्‍यो । चीनमा कम्युनिस्टहरूको विजयपश्चात् उसको सोभियत युनियनसँग नजिकको सम्बन्ध हुने प्रष्ट थियो । तसर्थ अमेरिकाले तिब्बतलाई चीनबाट अलग पार्नु नै आफ्ना लागि फाइदाजनक हुने देख्यो ।

आफ्नो दशकौँ पुरानो नीतिलाई त्यागी बि्रटिसहरूले लिएको नीतिमा चल्ने निर्णयबमोजिम अमेरिकाले गासागले खटाएको एक व्यापारिक प्रतिनिधि मण्डललाई तिब्बती पासपोर्टमा हङकङस्थित कूटनैतिक नियोगबाट अमेरिकाको प्रवेशाज्ञा प्रदान गरेर आफ्नो पुरानो नीतिमा परिवर्तन गर्न लागेको संकेत सन् १९४७मा दियो । १२ जुलाई १९४८मा च्याङ काई सेकको सरकारले अमेरिकी नियोग प्रमुखलाई बोलाएर 'यो गल्ती भएको हो कि नीतिगत परिवर्तन हो' भनेर सोध्दा उनले स्टेट डिपार्टमेन्टलाई देखाइदिए । वासिंटनस्थित चिनियाँ दूत डा. वेलिङ्गटन कुले विदेशमन्त्री जर्ज मार्सलसँग स्पष्टीकरण माग्दा तिब्बतमाथिको चिनियाँ सम्प्रभु कानुन सम्मत -डिजुरे) त हो तर व्यवहार सम्मत (डिफ्याक्टो) नभएको जवाफ मिल्यो ।

यसको एक वर्षपछि अर्थात् १९४९को अक्टोबरमा चीनको मुख्य भूमिमाथि कम्युनिस्ट झन्डा फहरिन पुग्यो । अध्यक्ष माओले तिब्बती मामला शान्तिपूर्ण तवरले सुल्झाउन हेतु गासागलाई सम्झौताको लागि प्रतिनिधि मण्डल बेइजिङ पठाउन अनुरोध गरे ।

अमेरिकीहरूले चीनमा आफू पराजित भएको महसुस गरी भारत र बि्रटेनको मद्दतले तिब्बतलाई चीनको हातमा पर्न नदिन जोडतोडको अभियान सुरु गरे । तिब्बतसँग जोडिएको भारत र लामो सम्पर्क इतिहास भएको बि्रटेनको सहयोगविना प्रभावकारी हस्तक्षेप असम्भव प्रायः थियो । बि्रटेन भर्खर भारतबाट फर्केको र सबै जिम्मेवारी भारत सरकारलाई सुम्पेर आएकोले फेरि सोही क्षेत्रमा हस्तक्षेप गर्न जानु व्यवहारिक र बुद्धिमत्तापूर्ण नुहुने ठानेर पन्छियो । भारत आफ्नो सहरमा जनमुक्ति सेनाको उपस्थिति नचाहने भए तापनि भर्खर स्वतन्त्र भएको असंलग्न देशको नाताले अमेरिकी योजनामा संलग्न हुन असमर्थ रह्यो । संयुक्त राष्ट्रसंघमा तिब्बत इस्यु उठाउन खोज्दा ताइवान र सोभियत संघको विरोधको सामना गर्नुपर्ने भयो । किन भनें च्याङ काई सेक आफै मुख्य भूमिबाट लघारिनु परेर ताइवान टापुमा खुम्चिनुपर्दा समेत सम्पूर्ण चीनको वैधानिक शासक भएको दाबा गर्थे । र, ताइवानले सन् १९७१ सम्म संयुक्त राष्ट्र संघमा चीनको स्थान ओगटेर बसेको थियो ।

त्यसपछि लगातार रूपमा अमेरिकाले तिब्बत मामिला चर्काउँदै आएको छ । १४औँ दलाई लामालाई केन्द्र सरकार र स्थानीय सरकारबीच सन् १९५१मा भएको १७ बुँदे सहमतिपत्रमा हस्ताक्षर गर्नबाट रोक्न खोजिएको थियो, तर त्यसमा सफलता नमिलेपछि भइसकेको सहमतिलाई तोड्न अमेरिकाले उत्प्रेरित गर्‍यो ।

सन् १९५० देखि तिब्बत मामिला चर्काउने जिम्मा सिआइएले लियो । त्यसयता उसले तिब्बतीहरूलाई हतियार चलाउने तालिम दिने, सञ्चार सेट, नक्सा, हतियार र तालिम प्राप्त लडाकुलाई तिब्बती क्षेत्रमा उतार्ने काम गर्दै आएको छ । अमेरिकाबाट भौगोलिक रूपमा धेरै टाढा रहेको तिब्बतमा पृथकतावादी सशस्त्र गतिविधि चर्काउँदा ५० र ६० का वर्षहरूमा सामान्य जनजीवन अस्तव्यस्त हुन पुगेको थियो ।

चित्र:Francisयङहस्बेन्ड.jpg

Francis यङहस्बेन्ड

The first Europeans to arrive in तिब्बत were Portugese प्रमण्डलaries in १६२४ र were welcomed by the तिब्बतीहरू who allowed them to build a church. The अठारौं शताब्दी brought more Jesuits र Capuchins from Europe who gradually met opposition from तिब्बतीय लामाs who finally expelled them from तिब्बत in १७४५ . यद्यपि, at the time not all Europeans were banned from the county - in १७७४ an अङ्‌रेजी nobleman George Bogle came to Shigatse to investigate trade for the बेलायती East भारत Company, introducing the first potato crop into तिब्बत.

यद्यपि by the १९th शताब्दी the situation of विदेशीहरू in तिब्बत grew more ominous. The बेलायती साम्राज्य was encroaching from northern भारत into the Himilayas र Afghanistan र the रसियाn साम्राज्य of the tsars was expरing south into मध्य एशिया र each शक्ति became suspicious of intent in तिब्बत. By the १८५0s तिब्बत had banned all विदेशीहरू from तिब्बत र shut its borders to all outsiders बाहेक the चिनीयाँ.

In १८६५ बेलायत began secretly mapping तिब्बत. Trained भारतn surveyor-spies disguised as pilgrims अथवा traders counted their strides on their travels across तिब्बत र took readings at night. Nain Singh, the most famous measured the देशान्तर र अक्षांश र उचाई of ह्लासा र traced the यार्लुङ्ग त्साङपो नदी.

Then in १९0४ a बेलायती कूटनैतिक प्रमण्डल, accompanied by a large सैनिक escort, forced its way through to ह्लासा. The head of the कूटनैतिक प्रमण्डल was Colonel Francis Younghusband. The principal motivation for the बेलायती प्रमण्डल was a डर, which proved to be unfounded, that रसिया was extending its पाइला into तिब्बत र possibly even giving सैनिक aid to the तिब्बतीय सरकार. तर on उनका way to ह्लासा, यङहस्बेन्ड मारिए १,३०० तिब्बतीहरू in Gyam-Tse (as written in "The Great Game" of Peter Hopkirk), because the natives were in डर of what kind of unequal सन्धि the बेलायती would offer the तिब्बतीहरू. Some कागतपत्रहरू claim that ५,००० तिब्बतीहरू मारिए by बेलायती सेना.[१]

Sera गुम्बा

जब प्रमण्डल ह्लासा पुग्यो, दलाई लामा had already fled to Urga in मंगोलिया, तर a सन्धि was signed by lay र ecclesiastical अधिकारीs of the तिब्बतीय सरकार, र by प्रतिनिधिहरू of the three गुम्बाहरू of Sera, Drepung, र Gरen. The सन्धि made provisions for the frontier between सिक्किम र तिब्बत to be respected, for freer trade between बेलायती र तिब्बतीय subjects, र for an indemnity to be paid from the तिब्बतीय सरकार to the बेलायती सरकार for its expenses in dispatching armed troops to ह्लासा. It also made provision for a बेलायती trade agent to reside at the trade mart at Gyantse. The provisions of this १९0४ सन्धि were confirmed in a १९0६ सन्धि signed between Britain र चीन, in which the बेलायती also agreed "not to annex तिब्बतीय territory अथवा to interfere in the प्रशासनof तिब्बत.". The position of बेलायती Trade Agent at Gyantse was occupied from १९0४ until १९४४ . It was not until १९३७ , with the creation of the position of "बेलायती प्रमण्डल प्रमुख ह्लासा", that a बेलायती अधिकृत had a स्थायी posting in ह्लासा itself. A नेपाली निकाय had also been स्थापना गरियो in ह्लासा after the invasion of तिब्बत by the गोर्खा सरकार of नेपाल in १८५५.

In the Anglo-चिनीयाँ Convention of १९0६ which confirmed the Anglo-तिब्बतीय सन्धि of १९0४, Britain agreed "not to annex तिब्बतीय territory अथवा to interfere in the प्रशासनof तिब्बत" while चीन engaged "not to permit any other विदेशी state to interfere with the territory अथवा internal प्रशासनof तिब्बत". In the Anglo-रसियाn Convention of १९0७ , Britain also recognized the "suzerainty of चीन over Thibet" र, in conformity with such admitted principle, engaged "not to enter into negotiations with तिब्बत बाहेक through the inशब्दediary of the चिनीयाँ सरकार." The क्वीङ मध्य सरकार स्थापना गरियो direct rule over तिब्बत for the first time in १९१0 .

The तेह्रौं दलाई लामा fled to बेलायती भारत in February १९१0 . The same month, the चिनीयाँ क्वीङ सरकार issued a procलामाtion deposing दलाई लामा र instigating the search for a new incarराष्ट्र. While in भारत, दलाई लामा became a close friend of the बेलायती राजनैतिक अधिकृत Charles Bell.

The अधिकारी position of the बेलायती सरकार was it would not intervene between चीन र तिब्बत र would only recognize the de facto सरकार of चीन within तिब्बत at this time. Bell, in उनका इतिहास of तिब्बत, wrote of this time that "the तिब्बतीहरू were abरoned to चिनीयाँ aggression, an aggression for which the बेलायती सैनिक Expedition to ह्लासा र subsequent retreat [र consequent शक्ति vacuum within तिब्बत) were primarily responsible".

सम्बन्ध with the गणतन्त्र चीन

In February १९१२ the क्वीङ बंश सम्राट abdicated र the new गणतन्त्र चीन was formed. In April १९१२ the चिनीयाँ garrison of troops in ह्लासा surrendered to the तिब्बतीय authorities. The new चिनीयाँ Republican सरकार wished to make the commरer of the चिनीयाँ troops in ह्लासा its new तिब्बतीय representative, तर the तिब्बतीहरू were in favour of having all of the चिनीयाँ troops return to चीन.

चित्र:Dalaiलामा-१३ lg.jpg

तेह्रौं दलाई लामा

दलाई लामा returned to तिब्बत from भारत in July १९१२. By the end of १९१२, the चिनीयाँ troops in तिब्बत had returned, via भारत, to चीन Proper.

In १९१३ , तिब्बत र मंगोलिया signed a सन्धि proclaiming mutual recognition र their independence from चीन. यद्यपि, the validity of such a सन्धि is disputed by historians र diplomats. In १९१४, प्रतिनिधिहरू of चीन, तिब्बत र Britain negotiated a सन्धि in भारत: the Simla Convention.

During the convention, the बेलायती tried to divide तिब्बत into Inner र Outer तिब्बत. When negotiations broke down over the specific boundary between Inner र Outer, the बेलायती demरed instead to advance their line of control, enabling them to annex ९0,००० square kiloमीटरs of परम्परागत तिब्बतीय territory in southern तिब्बत, which corresponds to most of the आधुनिक भारतn state of अरूणाञ्चल प्रदेश, while recognizing चिनीयाँ suzerainty over तिब्बत र affirming the latter's status as part of चिनीयाँ territory. तिब्बतीय प्रतिनिधिहरू secretly signed under बेलायती pressure; यद्यपि, the representative of चीनको मध्य सरकार declared that the secretive annexation of territory was not acceptable. The boundary स्थापना गरियो in the convention, the McMahon Line, was considered by the बेलायती र later the independent भारतn सरकार to be the boundary; यद्यपि, the चिनीयाँ view since then has been that since चीन, which was soveशासनकाल over तिब्बत, did not sign the सन्धि, the सन्धि was meaningless, र the annexation र control of southern तिब्बत अरूणाञ्चल प्रदेश by भारत is illegal. This paved the way to the Sino-भारतn War of १९६२ र the boundary dispute between चीन र भारत today.

The subsequent outbreak of World War I र चिनीयाँ Civil War caused the Western शक्तिs र the infighting factions of चीन proper to lose interest in तिब्बत, र the तेह्रौं दलाई लामा ruled undisturbed until उनका death in १९३३ . At that time, the सरकार of तिब्बत controlled all of Ü-त्साङ (Dbus-gत्साङ) र western खाम (खामs), roughly coincident with the borders of तिब्बत स्वशासित प्रान्त today. पूर्वी खाम, अलग्गैd by the याङtze नदी was under the control of चिनीयाँ warlord Liu Wenhui. The situation in अम्दो (किङ्गाई) was more complicated, with the Xining area controlled by ethnic Hui warlord Ma Bufang, who constantly strove to exert control over the rest of अम्दो (किङ्गाई).

In १९३५ the १४th दलाई लामा, Tenzin ग्यास्तो was born in अम्दो in पूर्वी तिब्बत र was recognized as the latest reincarराष्ट्र. He was taken to ह्लासा in १९३७ where he was later given an अधिकारी समारोह in १९३९ . During the १९४0s during World War II, two Austrian mountaineers, Heinrich Harrer र Peter Aufschnaider came to ह्लासा, where Harrer became tutor र consort to the young दलाई लामा giving him a sound knowledge of western culture र आधुनिक society, until he was forced to leave with the चिनीयाँ invasion in १९५0.

Rule of the जनवादी गणतन्त्र चीन

चित्र:ChinaTibet.jpg

PRC police before Potala Palace in ह्लासा.

चित्र:Tenzin Gyatzo foto 2.jpg

१४th दलाई लामा १९३५-

Neither the गणतन्त्र चीन nor the जनवादी गणतन्त्र चीन have ever renounced चीन's claim to सार्वभौमिकता over तिब्बत.

In १९५0 , the जनता's Liberation सेना invaded the तिब्बतीय area of Chअम्दो, crushing minimal resistance from the ill-equipped तिब्बतीय सेना. In १९५१ , the तिब्बतीय प्रतिनिधिहरू, under PLA सैनिक pressure, signed a seventeen-point agreement with the PRC's मध्य जनता's सरकार affirming चीनको सार्वभौमिकता over तिब्बत. The agreement was ratified in ह्लासा a few months later.

Though some of the population of तिब्बत at that time were serfs ("mi ser"), often bound to lर owned by गुम्बाहरू र aristocrats, तिब्बतीहरू in exile have claimed that the serfs र their masters formed only a small part of तिब्बतीय society, र argued that तिब्बत would have आधुनिकized itself without चीनको intervention. यद्यपि, the चिनीयाँ सरकार claims that most तिब्बतीहरू were still serfs in १९५१, र have proclaimed that the तिब्बतीय सरकार inhibited the development of तिब्बत during its self-rule from १९१३ to १९५९, र opposed any आधुनिकization efforts proposed by the चिनीयाँ सरकार. This agreement was initially put into effect in तिब्बत proper. यद्यपि, पूर्वी खाम र अम्दो were वाहिर the प्रशासनof the सरकार of तिब्बत, र were thus treated like any other चिनीयाँ प्रान्तwith lर redistribution implemented in full. As a result, a rebellion broke out in अम्दो र पूर्वी खाम in June १९५६. The insurrection, supported by the American CIA, eventually spread to ह्लासा. It was crushed by १९५९. During this campaign, tens of thousरs of तिब्बतीहरू were मारिए. The १४th दलाई लामा र other सरकार principals fled to exile in भारत, तर isolated resistance continued in तिब्बत until १९६९ जब CIA abruptly withdrew its support.

Although the Panchen लामा remained a virtual prisoner, the चिनीयाँ set him as a figurehead in ह्लासा, claiming that he headed the legitimate सरकार of तिब्बत since दलाई लामा had fled to भारत after the failed तिब्बतीय uprising in १९५९ , र they स्थापना गरियो him as the परम्परागत head of the तिब्बतीय सरकार. In १९६५ , the area that had been under the control of दलाई लामा's सरकार from the १९१0s to १९५९ (U-त्साङ र western खाम) was set up as an Autonomous Region. The monastic estates were broken up र धर्म निरपेक्ष education introduced. During the साँस्कृतिक Revolution, the चिनीयाँ Red Guards inflicted a campaign of organized vरalism against साँस्कृतिक sites in the entire PRC, including तिब्बतको Buddhist heritage. Some young तिब्बतीहरू joined in the campaign of destruction, voluntarily due to the ideological fervour that was sweeping the entire PRC र involuntarily due to the डर of being denounced as enemies of the जनता. Of the several thousर गुम्बाहरू in तिब्बत, over ६,५०० were destroyed, only a hरful of the most important, धार्मिकly अथवा साँस्कृतिकly, गुम्बाहरू remained without major damage according to the चिनीयाँ source. र hundreds of thousरs of Buddhist monks र nuns were forced to return to धर्म निरपेक्ष life. Some were even imprisoned अथवा मारिए. Since the १९८0s, चिनीयाँ सरकार has apologized for these destructions र restored almost all of the destroyed monastries.

चित्र:ChoekyiGyaltsen१0thpanchenलामा.jpg

The १0th Panchen लामा

In १९८९ , the Panchen लामा was finally allowed to return to Shigatse, where he addressed a crowd of ३0,०००. र described what he saw as the suffering of तिब्बत under the rule of the PRC in शब्दs reminiscent of the petition he had presented to चिनीयाँ Premier Zhou Enlai in १९६२. र the harm being done to उनका country in the नाम of socialist reform. Five days later, he died of a massive heart attack at the age of ५0. The १0th Panchen लामा's original petition in May १९६२ was initiately welcomed with the चिनीयाँ Prime minister ordering local सरकार in तिब्बत to correct their work according to the petition. यद्यपि, in October १९६२, the चिनीयाँ मध्य सरकार received a letter from two cadres working in तिब्बतीय area, who accused that most facts in the petition were not true. From then on, the चिनीयाँ सरकार's lost trust of the १0th Panchen लामा.

चित्र:GedhunCN.JPG

Gedhun Choekyi Nyima ११th Panchen लामा

In १९९५ दलाई लामा नामd ६ year old Gedhun Choekyi Nyima as the ११th Panchen लामा तर without अधिकारी confirmation, while the PRC नामd another child, Gyancain Norbu in conflict. Gyancain Norbu was raised in Beijing र has appeared occasionally on state media. The PRC-selected Panchen लामा is rejected by तिब्बतीय exile groups who commonly refer to him as the "Panchen Zuma" (literally "fake Panchen लामा"). Gedhun Choekyi Nyima र उनका family have gone missing - into imprisonment according to तिब्बतीय देश निकाला भएकाहरू, र under a hidden identity for protection र privacy according to the PRC.

Since १९७९, there have been major economic changes, just as the rest of the PRC, तर the राजनैतिक system remains undemocratic र repressive against the independence activists. Some PRC policies in तिब्बत have been described as moderate, while others are judged to be more oppressive towards independence activists. Most धार्मिक freedoms have been अधिकारीly restored, provided the लामाs do not challenge the PRC rule. विदेशीहरू can visit most parts of तिब्बत.

The PRC continues to portray its rule over तिब्बत as an unalloyed improvement, र विदेशी सरकारहरू continue to make occasional protests about aspects of PRC rule in तिब्बत because of frequent reports of human rights violation in तिब्बत by human rights group such as Human Rights Watch. All सरकारहरू, यद्यपि, recognize the PRC's सार्वभौमिकता over तिब्बत, र none have recognized the तिब्बतको निर्वासित सरकार in भारत.

Evaluation by the तिब्बतीय exile community

चित्र:Rinpoche.JPG

The Chairman of the Cabinet of the CTA, Professor Venerable Samdhong Rinpoche

The मध्य तिब्बतीय प्रशासन states that the number that have died in the much unwanted Great Leap Forward, of violence, अथवा other indirect causes since १९५0 is approximately १.२ million, which the चिनीयाँ Communist Party denies. The चिनीयाँ Communist Party's अधिकारी toll of deaths recorded for the whole of चीन for the years of the Great Leap Forward is १४ million, तर scholars have estimated the number of famine victims to be between २0 र ४३ million. According to Patrick French, the estimate of १.२ million in तिब्बत is not reliable because तिब्बतीहरू were not able to process the data well enough to produce a credible total. There were, यद्यपि, many casualties, with a figure of ४००,००० extrapolated from a calculation Warren W. Smith made from census reports of तिब्बत which show २००,००० "missing" from तिब्बत. Even The Black Book of Communism expresses doubt at the १.२ million figure, तर does note that according to the चिनीयाँ census the total population of ethnic तिब्बतीहरू in the PRC was २.८ million in १९५३, तर only २.५ million in १९६४. It puts forward a figure of ८००,००० deaths र alleges that as many as १0% of तिब्बतीहरू were interned, with few survivors. चिनीयाँ demographers have estimated that ९0,००० of the ३००,००० "missing" तिब्बतीहरू fled the region.

चित्र:तिब्बतीयparliament asaf.jpg

The तिब्बतीय Parliament-in-Exile in Dharamsala, भारत.

The तिब्बतको निर्वासित सरकार also says that, fundamentally, the issue is that of the right to self-deशब्दiराष्ट्र of the तिब्बतीय जनता. दलाई लामा has stated उनका willingness to negotiate with चीन for genuine autonomy, although he still refutes चीनको claims that तिब्बत was not once an independent country. Some exile तिब्बतीहरू यद्यपि, still call for full तिब्बतीय independence. दलाई लामा हेर्नुस्s the millions of Han immigrants, attracted to the TAR by economic incentives र preferential socioeconomic policies, as presenting an urgent threat to the तिब्बतीय राष्ट्र by diluting the तिब्बतीहरू both साँस्कृतिकly र through inशब्दarriage. तिब्बतीय exile groups say that despite recent attempts to restore the appearance of original तिब्बतीय culture to attract tourism, the परम्परागत तिब्बतीय way of life is now irrevocably changed. Supporters of दलाई लामा argue that comparisons between the theocracy before १९५0 र the तिब्बत of today are false because, if चीन had not invaded, the तिब्बतीय सरकार र दलाई लामा would have worked to improve the material lot of the जनता र their राजनैतिक rights.

चित्र:तिब्बतशरणार्थीmarket.jpg

A तिब्बतीय शरणार्थी market in लद्दाख, भारत.

It is reported that when Hu Yaobang, the general secretary of the चिनीयाँ Communist Party, visited ह्लासा in १९८0 he was unhappy when he found out the region was lagging behind neighbouring प्रान्तहरू. Policies were changed, र since then the मध्य सरकार's रणनीति in तिब्बत has claimed to have granted most धार्मिक freedoms. यद्यपि, monks र nuns are still imprisoned, र many तिब्बतीहरू continue to flee तिब्बत. At the same time, many तिब्बतीय देश निकाला भएकाहरू view projects that the PRC claims to have benefitted तिब्बत, such as the चीन Western Development economic plan अथवा the किङ्गाई-तिब्बत Railway, are actually राजनैतिकly-motivated actions to consolidate मध्य control over तिब्बत by facilitating militarization र Han migration while benefit only a few तिब्बतीहरू. तिब्बतीय देश निकाला भएकाहरू also view the money funneled into साँस्कृतिक restoration projects as being primarily aimed at purely attracting विदेशी tourists. They also claim that तिब्बत is still lagging behind the rest of the PRC. Citing for example, that the first large hospital in तिब्बत was not built until १९८५, that several of ह्लासा's main roads were not paved until १९८७ र that the first students at तिब्बत University did not graduate until १९८८. They also claim that there is still preferential treatment awarded to the Han चिनीयाँ population of the TAR in the labour market as opposed to तिब्बतीहरू.

Evaluation by the जनवादी गणतन्त्र चीन

The सरकार of the PRC maintains that the तिब्बतीय सरकार did almost nothing to improve the तिब्बतीहरू' material र राजनैतिक stरard of life during its rule from १९१३-१९५९, र that they opposed any reforms proposed by the चिनीयाँ सरकार. According to the चिनीयाँ सरकार's claim, this is the reason for the tension that grew between some चिनीयाँ अधिकारीs र the तिब्बतीय सरकार in १९५९. The सरकार of the PRC maintains that the population of तिब्बत in १७३७ was about ८ million , र that due to the backward rule of the local theocracy, there was a rapid decrease during the following two centuries eventually resulting in a population of only about १.१९ million in १९५९. Today, the population of Greater तिब्बत is ७.३ million, of which, according to the २००० census, six million are ethnic तिब्बतीहरू. The सरकार of the PRC views this population growth as the result of the abolition of the theocracy र the introduction of a आधुनिक, higher stरard of living. Based on the census numbers, the PRC also rejects claims that the तिब्बतीहरू are being swamped by Han चिनीयाँ. Instead the PRC claims that the border for Greater तिब्बत drawn by the तिब्बतको निर्वासित सरकार is so large that it incorporates regions such as Xining that were never परम्परागतly तिब्बतीय, hence exaggerating the number of non-तिब्बतीहरू.

The सरकार of the PRC also rejects claims that the lives of तिब्बतीहरू have deteriorated, र claims that the lives of तिब्बतीहरू have been improved immensely compared to self rule before १९५0. Benefits that are commonly quoted include - the GDP of the (TAR) today is thirty times that of before १९५0, Workers in तिब्बत have the second highest wages in चीन, the TAR has २२,५०० km of highways, as opposed to none in १९५0, all धर्म निरपेक्ष education in the TAR was created after the revolution, the TAR now has २५ scientific research institutes as opposed to none in १९५0, infant mortality has dropped from ४३% in १९५0 to 0.६६१% in २०००, life expectancy has risen from ३५.५ years in १९५0 to ६७ in २०००, the collection र publishing of the परम्परागत Epic of King Gesar, which is the longest epic poem in the world र had only been hरed down orally before, allocation of ३०० million Renminbi since the १९८0s for the maintenance र protection of तिब्बतीय गुम्बाहरू. The साँस्कृतिक Revolution र the साँस्कृतिक damage it wrought upon the entire PRC is generally condemned as a राष्ट्रwide catastrophe, whose main instigators, in the PRC's view, the Gang of Four, have been brought to justice. र whose reoccurrence is unthinkable in an increasingly आधुनिकized चीन. The चीन Western Development plan is viewed by the PRC as a massive, benevolent, र patriotic undertaking by the wealthier पूर्वी coast to help the western parts of चीन, including तिब्बत, catch up in prosperity र living stरards.

Geography

चित्र:तिब्बतीयउच्च समस्थली.jpg

तिब्बत is located on the तिब्बतीय उच्च समस्थली, the world's highest region.

चित्र:Yamdrok-tso-२.jpg

Yamdrok tso lake

मुख्य लेख: Geography of तिब्बत

तिब्बत is located on the तिब्बतीय उच्च समस्थली, the world's highest region. Most of the Himalaya mountain range, one of the youngest mountain ranges in the world at only ४ million years old, lies within तिब्बत. Its most famous peak, Mount Everest, is on नेपाल's border with तिब्बत. The सरदर उचाई is about ३,००० m in the south र ४,५०० m in the north.

The atmoधरातल is severely dry nine months of the year, र सरदर snowfall is only १८ inches, due to the rain shadow effect whereby mountain ranges prevent moisture from the ocean from reaching the उच्च समस्थलीx. Western passes receive small amounts of fresh snow each year तर remain traversable all year round. Low temperatures are prevalent throughout these western regions, where bleak desolation is unrelieved by any vegetation beyond the size of low bushes, र where wind sweeps unchecked across vast expanses of arid plain. The भारतn monsoon exerts some influence on पूर्वी तिब्बत. Northern तिब्बत is subject to high temperatures in the summer र intense cold in the winter.

२५0px

२५0px

Historic तिब्बत consists of several regions:

• अम्दो (A mdo) in the northeast, incorporated by चीन into the प्रान्तहरू of किङ्गाई, गान्सु र सिचुवान.

• खाम (खामs) in the east, divided between सिचुवान, northern युनान र किङ्गाई.
  • Western खाम, part of the तिब्बतीय Autonomous Region

• U (dBus), in the center, र त्साङ (gत्साङ) in the center-west, part of the तिब्बतीय Autonomous Region

• Ngari (mNga' ris) in the far west, part of the तिब्बतीय Autonomous Region

तिब्बतीय साँस्कृतिक influences extend to the neighboring states of भूटान, नेपाल, adjacent regions of भारत such as सिक्किम र लद्दाख, र adjacent प्रान्तहरू of चीन where तिब्बतीय बौद्ध धर्म is the predominant religion.

On the border with भारत, the region popularly known among चिनीयाँ as South तिब्बत is claimed by चीन र administered by भारत as the state of अरूणाञ्चल प्रदेश.

Several major नदीs have their source in the तिब्बतीय उच्च समस्थली (mostly in present-day किङ्गाई प्रान्त), including:

• याङtze
• Yellow नदी
• Indus नदी
• Mekong
• Brahmaputra नदी - the main नदी that flows through तिब्बत. In तिब्बतीय, referred to as the यार्लुङ्ग त्साङpo
• Ganges
• Salween

The Indus, Brahmaputra नदीs originate from a lake (Tib: Tso Mapham) in Western तिब्बत, near Mt. Kailash. The mountain is a holy pilgrimage for both Hindus र तिब्बतीहरू. The Hindus consider the mountain to be the abode of Lord Shiva. The तिब्बतीय नाम for Mt Kailash is खाँg Rinpoche.

Cities, towns र villages

Shigatse

चित्र:Joखाँg Temple in तिब्बत.jpg

Joखाँg temple, ह्लासा

चित्र:Chअम्दो१.JPG

Chअम्दो

ह्लासा is तिब्बतको परम्परागत capital र the capital of तिब्बत स्वशासित प्रान्त. ह्लासा contains the world heritage site the Potala Palace र Norbulingka, the residences of the दलाई लामा. ह्लासा contains a number of significant temples र गुम्बाहरू which are deeply engrained in its इतिहास including Joखाँg र Ramoche Temple.

Shigatse (Gzhis-ka-rtse) is the country's second largest शहर, west of ह्लासा. Gyantse (Rgyal-rtse), Chअम्दो (Chab-mdo) are also amongst the largest.

Other cities in Historic तिब्बत include, Nagchu, Nyingchi (Nying-khri), Nedong (Sne-gdong), Barkam ('Bar-खामs), Sakya (सा-स्क्य), Gartse (Dkar-mdzes), Pelbar (Dpal-'bar), र Tingri (Ding-ri); in सिचुवान, Dartsendo (Dar-btsen-mdo); in किङ्गाई, Kyegundo (Skye-rgu-mdo) अथवा Yushu (Yul-shul), Machen (Rma-chen), Lhatse (Lhar-tse), र Golmud (Na-gor-mo). There is also a large तिब्बतीय settlement in South भारत near Kushalnagara. भारत created this settlement for तिब्बतीय शरणार्थीs that escaped चिनीयाँ persecution र fled to भारत.

Economy

मुख्य लेख: Economy of तिब्बत

चित्र:In तिब्बत, yaks are decorated र honored by the families they are part of.jpg

The तिब्बतीय yak is an integral part of तिब्बतीय life.

चित्र:The farmer's market near the Potala in ह्लासा.jpg

A fresh fruit र veg market in ह्लासा

तिब्बतको GDP in २००१ was १३.९ billion युवान. The मध्य सरकार exempts तिब्बत from all taxation र provides ९0% of तिब्बतको सरकार expenditures. The तिब्बतीय economy is dominated by subsistence agriculture. Due to limited arable lर, livestock raising is the primary occupation mainly on the तिब्बतीय उच्च समस्थली, among them are sheep, cattle, goats, camels, yaks र horses. यद्यपि, the main crops grown are barley, wheat, buckwheat, rye, potatoes र assorted fruits र vegetables.

In recent years, due to the increased interest in तिब्बतीय बौद्ध धर्म tourism has become an increasingly important sector, र is actively promoted by the authorities. The तिब्बतीय economy is heavily subsidized by the मध्य सरकार र सरकार cadres receives the second highest salaries in चीन. The tourism brings in the most income from that of hरicrafts. These include तिब्बतीय hats, jewelry (silver र gold), wooden items, clothing, quilts, fabrics, तिब्बतीय rugs र carpets.

चित्र:तिब्बतtrain.jpg

The world's highest railway connecting तिब्बत with पूर्वी चिनीयाँ प्रान्तहरू for the first time by rail. Operational since July २००६.

The किङ्गाई-तिब्बत Railway which links the region to किङ्गाई in चीन proper was opened in २००६. The चिनीयाँ सरकार claims that the line will promote the development of impoverished तिब्बत. तर opponents argue the railway will harm तिब्बत. For instance, तिब्बतीय opponents contend that it would only draw more Han चिनीयाँ residents, the country's dominant ethnic group, who have been migrating steadily to तिब्बत over the last decade, bringing with them their popular culture. They believe that the large influx of Han चिनीयाँ will ultimately extinguish the local culture.

Other opponents argue that the railway will damage तिब्बतको fragile ecology र that most of its economic benefits will go to migrant Han चिनीयाँ. As activists call for a boycott of the railway, दलाई लामा has urged तिब्बतीहरू to "wait र हेर्नुस्" what benefits the new line might bring to them. According to सरकार-in-exile's spokemen, दलाई लामा welcomes the building of the railway, "conditioned on the fact that the railroad will bring benefit to the majority of तिब्बतीहरू."

Demographics

चित्र:IMG 0९९६ ह्लासा Barkhor.jpg

A तिब्बतीय woman in ह्लासा

चित्र:तिब्बत ethnolinguistic १९६७.png

Ethnolinguistic Groups of तिब्बत, १९६७ (हेर्नुस् entire map, which includes a key)

Ethnic तिब्बतीय autonomous entities set up by the जनवादी गणतन्त्र चीन. Opponents to the PRC dispute the actual level of autonomy.

चित्र:Liताङ-ninos-c0१-f.jpg

तिब्बतीय children in Lithang

परम्परागत खाम houses

ऐतिहासिकly, the population of तिब्बत consisted of primarily ethnic तिब्बतीहरू. Other ethnic groups in तिब्बत include Menba (Monpa), Lhoba, मंगोलहरू र Hui. According to tradition the original ancestors of the तिब्बतीय जनता, as represented by the six red bरs in the तिब्बतीय flag, are: the Se, Mu, Dong, Tong, Dru र Ra.

The issue of the proportion of the Han चिनीयाँ population in तिब्बत is a राजनैतिकly sensitive one. The तिब्बतीय सरकार-in-Exile says that the जनवादी गणतन्त्र चीनhas actively swamped तिब्बत with Han चिनीयाँ migrants in order to alter तिब्बतको demographic makeup, while the जनवादी गणतन्त्र चीनhas denied this.

The death toll in तिब्बत since the invasion of the PLA in १९५0 has been estimated at a median of ६००,०००.

View of the तिब्बतीय exile community

Between the १९६0s र १९८0s, many prisoners (over १ million, according to Harry Wu) were sent to laogai camps in अम्दो (किङ्गाई), where they were then employed locally after release. Since the १९८0s, increasing economic liberalization र internal mobility has also resulted in the influx of many Han चिनीयाँ into तिब्बत for work अथवा settlement, though the actual number of this floating population remains disputed.

The तिब्बतको निर्वासित सरकार gives the number of non-तिब्बतीहरू in Greater तिब्बत as ७.५ million (as opposed to ६ million तिब्बतीहरू), र claims this is as a result of an active रणनीति of demographically swamping the तिब्बतीय जनता र further diminishing any chances of तिब्बतीय राजनैतिक independence, र as such, to be in violation of the Geneva Convention of १९४६ that prohibits settlement by occupying शक्तिs.

The तिब्बतको निर्वासित सरकार questions all statistics given by the PRC सरकार, since they do not include members of the जनता's Liberation सेना garrisoned in तिब्बत, अथवा the large floating population of unregistered migrants. The किङ्गाई-तिब्बत Railway (Xining to ह्लासा) is also a major concern, as it is believed to further facilitate the influx of migrants.

View of the जनवादी गणतन्त्र चीन

The PRC सरकार does not view itself as an occupying शक्ति र has vehemently denied allegations of demographic swamping. The PRC also does not recognize Greater तिब्बत as claimed by the तिब्बतको निर्वासित सरकार, saying that the idea was engineered by विदेशी imperialists as a plot to divide चीन amongst themselves, (मंगोलिया being a striking precedent, gaining independence with Soviet backing र subseqently alining itself with the Soviet Union) र that those areas वाहिर the TAR were not controlled by the तिब्बतीय सरकार before १९५९ in the first place, having been administered instead by other आसपासका प्रान्तहरू for centuries.

The PRC gives the number of तिब्बतीहरू in तिब्बत स्वशासित प्रान्त as २.४ million, as opposed to १९०,००० non-तिब्बतीहरू, र the number of तिब्बतीहरू in all तिब्बतीय autonomous entities combined (slightly smaller than the Greater तिब्बत claimed by exiled तिब्बतीहरू) as ५.० million, as opposed to २.३ million non-तिब्बतीहरू. In the TAR itself, much of the Han population is to be found in ह्लासा. Population control policies like the one-child रणनीति only apply to Han चिनीयाँ, not to minorities such as तिब्बतीहरू.

Jampa Phuntsok, chairman of the TAR, has also said that the मध्य सरकार has no रणनीति of migration into तिब्बत due to its harsh high-उचाई conditions, that the ६% Han in the TAR is a very fluid group mainly doing business अथवा working, र that there is no immigration problem.

तिब्बतका मुख्य जातीय समुह, २००० जनगणना
	Total	तिब्बतीहरू		Han चिनीयाँ		others
तिब्बत स्वशासित प्रान्त:	२,६१६,३२९	२,४२७,१६८	९२.८%	१५८,५७०	६.१%	३०,५९१	१.२%
- ह्लासा PLC	४७४,४९९	३८७,१२४	८१.६%	८०,५८४	१७.०%	६,७९१	१.४%
- Chअम्दो Prefecture	५८६,१५२	५६३,८३१	९६.२%	१९,६७३	३.४%	२,६४८	०.५%
- Lhokha Prefecture	३१८,१०६	३०५,७०९	९६.१%	१०,९६८	३.४%	१,४२९	०.४%
- Shigatse Prefecture	६३४,९६२	६१८,२७०	९७.४%	१२,५००	२.०%	४,१९२	०.७%
- Nagchu Prefecture	३६६,७१०	३५७,६७३	९७.५%	७,५१०	२.०%	१,५२७	०.४%
- Ngari Prefecture	७७,२५३	७३,१११	९४.६%	३,५४३	४.६%	५९९	०.८%
- Nyingtri Prefecture	१५८,६४७	१२१,४५०	७६.६%	२३,७९२	१५.०%	१३,४०५	८.४%
किङ्गाई प्रान्त:	४,८२२,९६३	१,०८६,५९२	२२.५%	२,६०६,०५०	५४.०%	१,१३०,३२१	२३.४%
- Xining PLC	१,८४९,७१३	९६,०९१	५.२%	१,३७५,०१३	७४.३%	३७८,६०९	२०.५%
- Haidong Prefecture	१,३९१,५६५	१२८,०२५	९.२%	७८३,८९३	५६.३%	४७९,६४७	३४.५%
- Haibei AP	२५८,९२२	६२,५२०	२४.१%	९४,८४१	३६.६%	१०१,५६१	३९.२%
- Huangnan AP	२१४,६४२	१४२,३६०	६६.३%	१६,१९४	७.५%	५६,०८८	२६.१%
- Hainan AP	३७५,४२६	२३५,६६३	६२.८%	१०५,३३७	२८.१%	३४,४२६	९.२%
- Golog AP	१३७,९४०	१२६,३९५	९१.६%	९,०९६	६.६%	२,४४९	१.८%
- Gyêgu AP	२६२,६६१	२५५,१६७	९७.१%	५,९७०	२.३%	१,५२४	०.६%
- Haixi AP	३३२,०९४	४०,३७१	१२.२%	२१५,७०६	६५.०%	७६,०१७	२२.९%
तिब्बतीय areas in सिचुवान प्रान्त
- Aba AP	८४७,४६८	४५५,२३८	५३.७%	२०९,२७०	२४.७%	१८२,९६०	२१.६%
- Garzê AP	८९७,२३९	७०३,१६८	७८.४%	१६३,६४८	१८.२%	३०,४२३	३.४%
- Muli AC	१२४,४६२	६०,६७९	४८.८%	२७,१९९	२१.९%	३६,५८४	२९.४%
तिब्बतीय areas in युनान प्रान्त
- Dêqên AP	३५३,५१८	११७,०९९	३३.१%	५७,९२८	१६.४%	१७८,४९१	५०.५%
तिब्बतीय areas in गान्सु प्रान्त
- Gannan AP	६४०,१०६	३२९,२७८	५१.४%	२६७,२६०	४१.८%	४३,५६८	६.८%
- Tianzhu AC	२२१,३४७	६६,१२५	२९.९%	१३९,१९०	६२.९%	१६,०३२	७.२%
Total for Greater तिब्बत:
With Xining र Haidong	१०,५२३,४३२	५,२४५,३४७	४९.८%	३,६२९,११५	३४.५%	१,६४८,९७०	१५.७%
Without Xining र Haidong	७,२८२,१५४	५,०२१,२३१	६९.०%	१,४७०,२०९	२०.२%	७९०,७१४	१०.९%

This table includes all तिब्बतीय autonomous entities in the जनवादी गणतन्त्र चीन, plus Xining PLC र Haidong P. The latter two are included to complete the figures for किङ्गाई प्रान्त, र also because they are claimed as parts of Greater तिब्बत by the तिब्बतको निर्वासित सरकार.
P = Prefecture; AP = Autonomous prefecture; PLC = Prefecture-level शहर; AC = Autonomous county
Excludes members of the जनता's Liberation सेना in active service.
Source: Department of Population, Social, Science र Technology Statistics of the राष्ट्रal Bureau of Statistics of चीन (国家统计局人口和社会科技统计司) र Department of Economic Development of the State Ethnic Affairs Comप्रमण्डल of चीन (国家民族事务委员会经济发展司), eds. Tabulation on राष्ट्रalities of २००० Population Census of चीन (《२०००年人口普查中国民族人口资料》). २ vols. Beijing: राष्ट्रalities Publishing House (民族出版社), २००३. (ISBN ७-१०५-०५४२५-५)

Culture

मुख्य लेख: Culture of तिब्बत

चित्र:Shigatse Monks, तिब्बत.jpg

Monks in Shigatse

The White Palace of the Potala once housed दलाई लामा's living quarters

चित्र:Labrang0२.jpg

A young monk at Labrang

तिब्बतीय बौद्ध धर्म

मुख्य लेख: तिब्बतीय बौद्ध धर्म

Religion is extremely important to the तिब्बतीहरू; तिब्बत is the परम्परागत center of तिब्बतीय बौद्ध धर्म, a distinctive form of Vajrayana, which is also related to the Shingon Buddhist tradition in Japan. तिब्बतीय बौद्ध धर्म is practiced not only in तिब्बत तर also in मंगोलिया, the Buryat Republic, the Tuva Republic, र in the गणतन्त्र Kalmykia. तिब्बत is also home to the original spiritual tradition called Bön (also spelled Bon). Various dialects of the तिब्बतीय भाषा are spoken across the country. तिब्बतीय is written in तिब्बतीय script.

Islam

मुख्य लेख: Islam in तिब्बत

In तिब्बतीय cities, there are also small communities of Muslims, known as Kachee (Kache), who trace their origin to immigrants from three main regions: Kashmir (Kachee Yul in ancient तिब्बतीय), लद्दाख र the मध्य एशियाली Turkic countries. Islamic influence in तिब्बत also came from Persia. After the invasion of तिब्बत in १९५९ a group ofतिब्बतीय Muslims made a case for भारतn राष्ट्रality based on their historic roots to Kashmir र the भारतn सरकार declared all तिब्बतीय Muslims भारतn citizens later on that year. There is also a well स्थापना गरियो चिनीयाँ Muslim community (gya kachee), which traces its ancestry back to the Hui ethnic group of चीन. It is said that Muslim migrants from Kashmir र लद्दाख first entered तिब्बत around the १२th शताब्दी. Marriages र social interaction gradually led to an increase in the population until a sizable community grew up around ह्लासा.

The Potala Palace, former residence of the दलाई लामाs, is a World Heritage Site, as is Norbulingka, former summer residence of दलाई लामा.

During the suppression of pro-independence forces in the १९५0s, र during the साँस्कृतिक Revolution in the १९६0s, most ऐतिहासिकly significant sites in तिब्बत were vरalized अथवा totally destroyed.

Since २००२, तिब्बतीहरू in exile have allowed a Miss तिब्बत beauty contest in spite of concerns that this event is considered a Western influence. The beauty contest is condemned by the तिब्बतीय सरकार in exile.

Buddhist गुम्बाहरू in तिब्बत

चित्र:Drepung गुम्बा.jpg

द्रेपुङ गुम्बा

चित्र:Gरen गुम्बा.jpg

गान्देन गुम्बा

तासीलुम्पो

Notable गुम्बाहरू:

• Ani Tsankhung Nunnery
• Changzhu Temple
• Dorje Drak
• Drepung गुम्बा
• Drigung गुम्बा
• Dzogchen गुम्बा
• Gरen गुम्बा
• Joखाँg
• Kumbum गुम्बा (खाम)
• Labrang गुम्बा
• Menri गुम्बा
• Namgyal गुम्बा
• Narthang गुम्बा
• Palcho गुम्बा
• Ralung गुम्बा
• Ramoche Temple
• Sakya गुम्बा
• Sanga गुम्बा
• Sera गुम्बा
• Shalu गुम्बा
• Shechen गुम्बा
• Surmang गुम्बा
• Tashilhunpo
• Tsurphu गुम्बा
• Yerpa

तिब्बतीय art

मुख्य लेख: तिब्बतीय art

A thangka painting in सिक्किम

तिब्बतीय representations of art are intricably bound with तिब्बतीय बौद्ध धर्म र commonly depict deities अथवा variations of Buddha in various forms from bronze buddhist statues र shrines, to highly colorful thangka paintings र mरalas.

Architecture

चित्र:Sर mरala तिब्बत १.JPG

तिब्बतीय sर mरala

मुख्य लेख: तिब्बतीय culture § Architecture

तिब्बतीय architecture contains Oriental र भारतn influences, र reflects a deeply Buddhist approach. The Buddhist wheel, along with two dragons, can be हेर्नुस्n on nearly every Gompa in तिब्बत. The design of the तिब्बतीय Chörtens can vary, from roundish walls in खाम to squarish, four-sided walls in लद्दाख.

The most unusual feature of तिब्बतीय architecture is that many of the houses र गुम्बाहरू are built on elevated, sunny sites facing the south, र are often made out a mixture of rocks, wood, cement र पृथ्वी. Little fuel is available for heat अथवा lighting, so flat roofs are built to conserve heat, र multiple windows are constructed to let in sunlight. Walls are usually sloped inwards at १0 degrees as a precaution against frequent पृथ्वीquakes in the mountainous area.

The Potala Palace

Stरing at ११७ मीटरs in height र ३६0 मीटरs in width, the Potala Palace is considered as the most important example of तिब्बतीय architecture. Formerly the residence of the दलाई लामा, it contains over a thousर rooms within thirteen stories, र houses portraits of the past दलाई लामाs र statues of the Buddha. It is divided between the outer White Palace, which serves as the प्रशासकीय quarters, र the inner Red Quarters, which houses the assembly hall of the लामाs, chapels, १0,००० shrines, र a vast library of Buddhist scriptures.

Music

मुख्य लेख: Music of तिब्बत

२५0px

२५0px

The music of तिब्बत reflects the साँस्कृतिक heritage of the trans-Himalayan region, centered in तिब्बत तर also known wherever ethnic तिब्बतीय groups are found in भारत, भूटान, नेपाल र further abroad. First र foremost तिब्बतीय music is धार्मिक music, reflecting the profound influence of तिब्बतीय बौद्ध धर्म on the culture.

तिब्बतीय music often involves chanting in तिब्बतीय अथवा Sanskrit, as an integral part of the religion. These chants are complex, often recitations of sacred texts अथवा in celebration of various festivals. याङ chanting, performed without metrical timing, is accompanied by resonant drums र low, sustained syllables. Other styles include those unique to the various schools of तिब्बतीय बौद्ध धर्म, such as the classical music of the popular Gelugpa school, र the romantic music of the Nyingmapa, Sakyapa र Kagyupa schools.

Nangma dance music is especially popular in the karaoke bars of the urban center of तिब्बत, ह्लासा. Another form of popular music is the classical gar style, which is performed at rituals र ceremonies. Lu are a type of songs that feature glottal vibrations र high pitches. There are also epic bards who sing of तिब्बतको राष्ट्रal hero Gesar.

Festivals

मुख्य लेख: तिब्बतीय Festivals

चित्र:IMG १0१६ ह्लासा Barkhor.jpg

The Monlam Prayer Festival

तिब्बत has various festivals which commonly are performed to worship the Buddha throughout the year. Losar is the तिब्बतीय New Year Festival र the Monlam Prayer Festival follows it in the first month of the तिब्बतीय calendar which involves many तिब्बतीहरू dancing र participating in sports events र sharing picnics.

Cuisine

मुख्य लेख: तिब्बतीय cuisine

A monk churning Butter tea

The most important crop in तिब्बत is barley, र dough made from barley flour called tsampa, is the staple food of तिब्बत. This is either rolled into noodles अथवा made into steamed dumplings called momos. Meat dishes are likely to be yak, goat, अथवा mutton, often dried, अथवा cooked into a spicy stew with potatoes. Mustard हेर्नुस्d is cultivated in तिब्बत, र therefore features heavily in its cuisine. Yak yoghurt, butter र cheese are frequently eaten, र well-prepared yoghurt is considered something of a prestige item. Butter tea is very popular to drink र many तिब्बतीहरू drink up to १०० cups a day.

तिब्बत in popular culture

तिब्बत in film

चित्र:Dreaming ह्लासा movie.jpg

Dreaming ह्लासा (२००५) is the first अधिकारीly recognized film from the तिब्बतीय diaspora

In recent years there have been a number of films produced about तिब्बत, mostly notably Hollywood films such as Seven Years in तिब्बत, starring Brad Pitt, र Kundun, a biography of the दलाई लामा, directed by Martin Scorsese. Both of these films were banned by the चिनीयाँ सरकार because of तिब्बतीय राष्ट्रalist overtones. Other films include Samsara, The Cup र the १९९९ Lhakpa Tsamchoe (तिब्बतको first film actress) film Himalaya, a French-American produced film with a तिब्बतीय cast set in नेपाल र तिब्बत. In २००५, exile तिब्बतीय filmmaker Tenzing Sonam र उनका partner Ritu Sarin made Dreaming ह्लासा, the first interराष्ट्रally recognized feature film to come out of the diaspora to explore the contemporary reality of तिब्बत. In २००६, Sherwood Hu made Prince of the Himalayas, an adaptation of Shakespeare's Hamlet, set in ancient तिब्बत र featuring an all-तिब्बतीय cast. हेर्नुस्n also briefly in the १९९४ movie The Shadow, starring Alec Baldwin.

Further reading र media

• Allen, Charles (२००४). Duel in the Snows: The True Story of the यङहस्बेन्ड प्रमण्डल to ह्लासा. London: John Murray, २००४. ISBN 0-७१९५-५४२७-६.
• Bell, Charles (१९२४). तिब्बत: Past & Present. Oxford: Clarendon Press.
• Dowman, Keith (१९८८). The शक्ति-Places of मध्य तिब्बत: The Pilgrim's Guide. Routledge & Kegan Paul. London, ISBN 0-७१0२-१३७0-0. New York, ISBN 0-१४-0१९११८-६.
• Goldstein, Melvyn C.; with the help of Gelek Rimpoche. A इतिहास of आधुनिक तिब्बत, १९१३-१९५१: The Demise of the लामाist State. Munshiram Manoharlal Publishers (१९९३), ISBN ८१-२१५-0५८२-८. University of California (१९९१), ISBN 0-५२0-0७५९0-0.
• Grunfeld, Tom (१९९६). The Making of आधुनिक तिब्बत. ISBN १-५६३२४-७१३-५.
• ग्यास्तो, Palden (१९९७). "The Autobiography of a तिब्बतीय Monk". Grove Press. NY, NY. ISBN 0-८0२१-३५७४-९
• McKay, Alex (१९९७). तिब्बत र the बेलायती Raj: The Frontier Cadre १९0४-१९४७. London: Curzon. ISBN 0-७००७-0६२७-५.
• Norbu, Thubten Jigme; Turnbull, Colin (१९६८). तिब्बत: Its इतिहास, Religion र जनता. Reprint: Penguin Books (१९८७).
• Pachen, Ani; Donnely, Adelaide (२०००). Sorrow Mountain: The Journey of a तिब्बतीय Warrior Nun. Kodansha America, Inc. ISBN १-५६८३६-२९४-३.
• Petech, Luciano (१९९७). चीन र तिब्बत in the Early XVIIIth शताब्दी: इतिहास of the Establishment of चिनीयाँ Protectorate in तिब्बत. T'oung Pao Monographies, Brill Academic Publishers, ISBN ९-००४0३-४४२-0.
• Samuel, Geoffrey (१९९३). Civilized Shamans: बौद्ध धर्म in तिब्बतीय Societies. Smithsonian ISBN १-५६0९८-२३१-४.
• Schell, Orville (२०००). Virtual तिब्बत: Searching for Shangri-La from the Himalayas to Hollywood. Henry Holt. ISBN 0-८0५0-४३८१-0.
• Shakya, Tsering (१९९९). The Dragon in the Lर of Snows: A इतिहास of आधुनिक तिब्बत Since १९४७. New York: Columbia University Press. ISBN 0-२३१-११८१४-७.
• Smith, Warren W. (Jr.) (१९९६). तिब्बतीय राष्ट्र: A इतिहास of तिब्बतीय राष्ट्रalism र Sino-तिब्बतीय सम्बन्ध. Boulder, CO: Westview Press. ISBN 0-८१३३-३१५५-२.
• Stein, R. A. (१९६२). तिब्बतीय Civilization. First published in French; अङ्‌रेजी translation by J. E. Stapelton Dनदी. Reprint: Stanford University Press (with minor revisions from १९७७ Faber & Faber edition), १९९५. ISBN 0-८0४७-0८0६-१.
• Thurman, Robert (२००२). Robert Thurman on तिब्बत. DVD. ASIN B०००0५Y७२२.
• Wilby, Sorrel (१९८८). Journey Across तिब्बत: A Young Woman's १९००-Mile Trek Across the Rooftop of the World. Contemporary Books. ISBN 0-८0९२-४६0८-२.
• Wilson, Brरon (२००४). Yak Butter Blues: A तिब्बतीय Trek of Faith. Heliographica. An Imprint of Pilgrim's Tales. ISBN १-९३३0३७-२३-७, ISBN १-९३३0३७-२४-५.
• जियावेई, वाङ् (२०००). "The ऐतिहासिक Status of चीनको तिब्बत". ISBN-७-८0११३-३0४-८.
• तिब्बत wasn't always ours, says चिनीयाँ scholar by Venkatesan Vembu, Daily News & Analysis, २२ February २००७

हेर्नुस् also

• अम्दो र खाम in पूर्वी तिब्बत
• Évariste Régis Huc (Abbé Huc) visited तिब्बत in १८४५-१८४६, र wrote उनका observations in Souvenirs d'un voyage dans la Tartarie, le Thibet, et la Chine pendant les années १८४४-१८४६.
• Francis यङहस्बेन्ड led a punitive सैनिक expedition to तिब्बत in १९0४.
• Alexरra David-Neel visited ह्लासा in १९२४ , र wrote several books about the country र its culture.
• Human rights in the जनवादी गणतन्त्र चीन
• Interराष्ट्रal तिब्बत Independence Movement
• List of active autonomist र secessionist movements
• तिब्बतीय American
• Seven Years in तिब्बत
• Kundun
• तिब्बतीय बौद्ध धर्म
• South तिब्बत
• Nangpa La killings
• लद्दाख
• Baltistan

External links

Against PRC rule र policies in तिब्बत

• तिब्बतीय सरकार in Exile's main web site
• तिब्बतीय सरकार in Exile's सरकार site
• तिब्बतीय Centre for Human Rights र Democracy
• Canada तिब्बत Committee
• मध्य तिब्बतीय प्रशासन(सरकार in Exile)
• तिब्बतीय Review (अधिकारी website of the magazine, incl. numerous articles)
• तिब्बत Online - तिब्बत Support Group
• तिब्बतीय Studies WWW Virtual Library
• Voice of तिब्बत
• Australia-तिब्बत Council
• The Times of तिब्बत
• Phayul News & Views on तिब्बत
• Doखाम Chushi Gangdruk
• Free तिब्बत Articles
• Students for A Free तिब्बत
• The तिब्बत Society of the United Kingdom
• Freedom for तिब्बत
• Committee of १०० for तिब्बत
• Free तिब्बत
• Alliance Francophone pour le तिब्बत Libre
• Les Amis du तिब्बत - Luxembourg
• The तिब्बतीय Aid Project

For PRC rule र policies in तिब्बत

• तिब्बतीय इतिहास on the चीन तिब्बत Information Center of the PRC
• चीन, तिब्बत र the चिनीयाँ राष्ट्र
• चीन तिब्बत Information Center
• चिनीयाँ सरकार white paper, "तिब्बतको March Toward आधुनिकization" (२००१)
• चिनीयाँ सरकार white paper "तिब्बत -- Its Ownership र Human Rights Situation" (१९९२)
• Naming of तिब्बत (परम्परागत चिनीयाँ)
• PRC सरकार तिब्बत information
• Regional Ethnic Autonomy in तिब्बत (May २००४)
• तिब्बत Online (सरलीकृत चिनीयाँ)
• तिब्बत University (सरलीकृत चिनीयाँ)
• तिब्बत Tour (तिब्बत Tourism Bureau अधिकारी Site)
• White Paper on Ecological Improvement र Environmental Protection in तिब्बत
• White Paper on तिब्बतीय Culture र Homayk
• Friendly Feudalism: The तिब्बत Myth by Michael Parenti
• [२](A Response Article To Michael Parenti's Article)

Aराजनैतिक

• तिब्बतीय Studies Internet Resources
• Haiwei Trails - Timeline of तिब्बत
• खाम Aid Foundation
• Pictures of तिब्बत
• Mondoतिब्बत A Photo Book by Marco Silvestri with ४८ chapters र ५२०० Photos of तिब्बत
• Photographs
• The Impact of चीनको Reform रणनीति on the Nomads of Western तिब्बत by Melvyn C. Goldstein र Cynthia M. Beall - An examiराष्ट्र of the impact of चीनको post-१९८0 तिब्बत रणनीति on a परम्परागत nomadic area of तिब्बतको Changताङ (Northern उच्च समस्थली) about ३०० miles west-north-west of ह्लासा in Phala Xiang, Ngamring county.
• तिब्बत Constitution
• The तिब्बतीय र Himalayan Digital Library
• [३]

विकियात्रामा तिब्बत सम्बन्धित यात्रा वृतान्त उपलब्ध छ।

,