साँखु

साँखु सक्व
नगरकोटबाट देखिएको साँखु बजार
देश	नेपाल
अञ्चल	बागमती
जिल्ला	काठमाडौँ
जनसङ्ख्या  (1991)
• जम्मा	२,०९७
•	नेवार
समय क्षेत्र	युटिसी+५:४५ (नेपालको प्रमाणिक समय)

साँखु बजार, बज्रयोगिनीबाट खिचिएको तस्वीर

साँखु नेपालको एक प्राचीन शहर हो। यो राजधानी काठमाडौँबाट ३० किलोमीटर उत्तरमा अवस्थित छ। बज्रयोगिनी गाउँ विकास समिति अन्तरगत पर्ने साँखुमा हरेक माघ महिनामा एक महिना लामो श्रीस्वस्थानी ब्रत मेला लाग्ने गर्दछ। पौराणिक कालको शाली नदी यसै स्थानबाट बग्ने हालको मनोहरा खोला भएको विश्वास गरिएको छ।

इतिहास

साँखुमा पाइने सबैभन्दा पुरानो शिलालेख विक्रम सम्वत ५९४ को हो। शिलालेख राजा वामनदेवले लेखेका हुन्। यो सहर काठमाडौंदेखि तिब्बतसम्मको व्यापारिक मार्गमा बनेको थियो।

नेपालमा मल्ल वंश अघि साँखु छुट्टै राज्य मानिन्छ, तर यो अझै पनि बहस छ।मध्यकालमा भक्तपुरमा साँखुको शासन थियो । विक्रम सम्वत १२९८ मा युद्ध भएको र इचिमिस पराजित भएको ठाउँको रूपमा गोपालराज वंशावलीमा सखुलाई उल्लेख गरिएको छ। सन् १३३४ मा साँखु मुल्मी नामक व्यक्तिले ब्राह्मणका गहना चोरेको ठाउँको रुपमा साँखुको बारेमा उल्लेख छ । यस अवधिमा साँखु नेपालको एउटा बलियो किल्ला थियो भन्ने विश्वास गरिन्छ।राजा स्वर्ण मल्ल (१५६०-७५) ले साँखुलाई दुई भागमा बाँडेर आधा आफ्नै भाइलाई दिए। १५७६-८६ मा राजा सूर्य मल्लले साँखुलाई कब्जा गरे र त्यहाँ केही वर्ष शासकको रूपमा बसे। राजा जयप्रकाश मल्लले १७९२ देखि १८२४ सम्म साँखु शासन गरे। उनको शासनको अन्त्यमा, मल्लहरूलाई काठमाडौंबाट गोरखा राज्यद्वारा पृथ्वीनारायण शाहले पराजित गरे। पृथ्वीनारायण शाहको प्रारम्भिक योजना काठमाडौंमा आक्रमण गर्नु अघि साँकुलाई कब्जा गर्ने थियो किनभने यो तिब्बतको व्यापार मार्ग थियो। १७४६ मा उनले भक्तपुरका राजा रणजित मल्लको सहयोगमा साँखुमाथि आक्रमण गरे ।गोर्खाली राजाहरूले साँखुलाई जागिरमा परिणत गरेका थिए जसका लागि रानीले वार्षिक ४००० रुपैयाँ पुरस्कार दिएका थिए।राणाकालमा, एक दरबारे नियुक्त गरियो जसले नगर प्रमुखको रूपमा काम गर्थे र स्थानीय प्रशासनको हेरचाह गर्थे। १९५१ मा लोकतान्त्रिक प्रणालीमा संक्रमण संग प्रणाली समाप्त भयो।पञ्चायतकालमा साँखुमा स्थानीय तहका रूपमा तीनवटा गाउँ पञ्चायत थिए । १९९० मा, स्थानीय एकाइहरूलाई गाउँ विकास समितिको रूपमा नामकरण गरियो। २०११ मा नेपाल सरकारले यसलाई नगरपालिकामा परिणत गर्‍यो।