काठमाडौँ जिल्ला

काठमाडौँ जिल्ला Kathmandu
जिल्ला
Kathmandu's skyline with Gaurishankar visible घण्टाघर Dharahara पशुपतिनाथ मन्दिर Narayanhiti Palace Kathmandu Durbar Square
बागमती अञ्चलमा काठमाडौँ जिल्लाको स्थान
देश	नेपाल
प्रदेश	मध्यमाञ्चल विकास क्षेत्र
अवस्थिति	पहाड
नगरपालिका	१ महानगरपालिका सँगै १० नगरपालिका
सदरमुकाम	काठमाडौँ
क्षेत्रफल
• जम्मा	३९५ किमी२ (१५३ वर्ग माइल)
जनसङ्ख्या  (२०११)
• जम्मा	१,७४४,२४०
• घनत्व	४४००/किमी२ (११०००/वर्ग माइल)
समय क्षेत्र	युटिसी+५:४५ (नेपालको प्रमाणिक समय)
मुख्य भाषाहरू	नेपाल भाषा नेपाली
वेबसाइट	आधिकारिक वेबसाइट

काठमाडौँ जिल्ला (नेपालभाषामा:येँ जिल्ला) नेपालको राजधानी जिल्ला हो । नेपाल अधिराज्यको मध्य पहाडी प्रदेशमा पूर्वमा साँगा भञ्ज्याङ, पश्चिममा वाडभञ्ज्याङ, उत्तरमा पाँचमाने भञ्ज्याङ र दक्षिणमा फर्पिङ गरी ४ भञ्ज्याङभित्र पर्ने काठमाडौँ उपत्यकाभित्रका ३ जिल्लामध्ये काठमाडौँ एक हो । यस जिल्लाको पूर्वमा भक्तपुर र काभ्रेपलाञ्चोक, पश्चिममा धादिङ र नुवाकोट, उत्तरमा नुवाकोट र सिन्धुपाल्चोक र दक्षिणमा ललितपुर र मकवानपुर जिल्ला पर्दछन् ।

यस जिल्लाको सीमाना उत्तरमा जर्के खोला, सिन्धु खोला ठाडो खोला र शिवपुरी लेकले सिन्धुपाल्चोक, काभ्रेपलाञ्चोक र नुवाकोट जिल्लाहरूसँग, पूर्वमा कात्तिके खोला, मनोहरा खोला र बागमती नदीले भक्तपुर र ललितपुर जिल्लासँग, पश्चिममा कोलफु खोला, नागार्जुन डाँडा, दहचोक, चन्द्रागिरी पहाड आदिले नुवाकोट, धादिङ र मकवानपुर जिल्ला तथा दक्षिणमा महादेवटारका डाँडा, रातेमाटे खोलाले मकवानपुर जिल्लासँग छुट्याएको छ ।

जिल्लाको नामाकरण

काठमाडौँको ऐतिहासिक पृष्ठभूमितर्फ नियाल्दा लिच्छविकालको पूर्वार्धतिरसम्म यस भूमिको नाम काठमाडौँ रहेको थिएन भन्न सकिन्छ । त्यसताकासम्म नेपाल उपत्यका पशुपति क्षेत्र, मन्जुपतन आदि नाम रहेको अड्कल लगाइएको पाइन्छ ।

• वि.सं. १०४३ तिर प्रसिद्ध लिच्छवी राजा गुणकामदेवले यस क्षेत्रमा यो सहर विकास गरेपछि यहाँको नाम काष्ठमण्डप रहन आएको हो ।
• अर्को भनाई अनुसार वि.सं. १२०० तिर काठमाण्डौं शहरको दक्षिण पश्चिम भागमा एउटा ठूलो रुखवाट काठैकाठको सत्तल बनेको हुँदा काष्ठमण्डप भनिन थाल्यो । संस्कृत शब्द काष्ठमण्डपको नेपाली रूपान्तर काठमाडौँ भएकोले पछि यस क्षेत्रलाई काठमाडौँ भनिन थालियो तर मल्लकालमा यसलाई कान्तिपुर पनि भनिन्थ्यो ।

यसरी संक्षेपमा यो क्षेत्रको नाम विभिन्न समयमा विभिन्न रूपले बदलिँदै काठमाण्डौं हुन आएको हो भन्न सकिन्छ ।

इतिहास

कान्तिपुर सहरको स्थापना राजा गुणकामदेवले गरेका हुन्| किम्बदन्ति अनुसार उहांले शक्तिको अराधना गरी खड्ग आकारको सहरको निर्माण गर्न लगाएका थिए जसको जग हनुमानढोका दरबार क्षेत्रमा राखिएको थियो ।

मल्ल काल

४ सहर कान्तिपुर, ललितपुर, भक्तपुर तथा कीर्तिपुरको विभाजन तथा नगर राज्यको स्थपना भएको थियो ।

द्वितीय प्रजातन्त्रकाल

काठमाडौँ नगरपालिकालाई महानगरपालिका घोषणा गरियो ।

भूगोल

काठमाडौँ पहाडी भूभागमा पर्ने जिल्ला हो ।

माटो

यस जिल्लाको माटो मलिलो तथा राम्रो उब्जनी हुने किसिमको छ ।

नदी

यस जिल्लामा बागमती र विष्णुमती नामक दुई नदीहरू तथा धेरै साना खोलाहरू बग्दछन् ।

वर्षा

मनसुन ऋतुमा बङ्गालको खाडीबाट आउने जलसंतृप्त बादल चिसिन गएर धेरै वृष्टि हुन्छ । शीतकालमा अरबी सागरबाट आउने बादलले गर्दा केही मात्रामा वृष्टि हुन्छ ।

तापक्रम

शीतकालमा ० डिग्री सेल्सियसदेखि गृष्मकालमा ३७ डिग्री सेल्सियससम्म ।

प्रशासनिक विभाजन

जिल्लामा १ महानगरपालिका र १० नगरपालिकाहरू छन्।

काठमाडौँ जिल्लाका स्थानीय तहहरू

क्रम	स्थानीय तह	समावेश गाविसहरू	वडा सङ्ख्या	केन्द्र	जनसङ्ख्या	क्षेत्रफल (वर्ग किमी)	जनघनत्व (वर्ग किमी)
१	काठमाडौँ महानगरपालिका		३२	काठमाडौँ	८,६२,४००	४९.४५	१७,०००
२	कीर्तिपुर नगरपालिका	लायकु, कीर्तिपुर चिठुबिहार, पालिफल, चम्पादेवी, पाङ्गा विष्णुदेवी, पाङ्गा बालकुमारी, चोभार र बहिरीगाउँ (वि.सं २०५३ अगाडिका गाविसहरू)	१०	कीर्तिपुर	८१,५७८	१४.७६	५,५००
३	कागेश्वरी मनोहरा नगरपालिका	गोठाटार, मूलपानी, डाँछी, भद्रवास, आलापोट र गागलफेदी	९	डाँछी	१,३०,४४३	२९.८५	४,४००
४	शङ्खरापुर नगरपालिका	नाङ्गलेभारे, लप्सीफेदी, इन्द्रायणी, बज्रयोगिनी, पुखुलाछी र सुन्टोल	९	पुखुलाछी	२९,३१८	६०.२१	४९०
५	गोकर्णेश्वर नगरपालिका	सुन्दरीजल, नयाँपाटी, बालुवा, जोरपाटी र गोकर्णेश्वर	९	जोरपाटी	१,१५,४३७	५८.०५	२,०००
६	चन्द्रागिरी नगरपालिका	थानकोट, दहचोक, नैकाप नयाँभञ्ज्याङ, वाणभञ्ज्याङ, बलम्वु, महादेवस्थान, तीनथाना, सतुङ्गल, मातातीर्थ, मच्छेगाउँ र नैकाप पुरानोभञ्ज्याङ	१५	बलम्वु	१,३६,८६०	४३.९२	३,१००
७	नागार्जुन नगरपालिका	इचङ्गुनारायण, सीतापाइला, रामकोट, भीमढुङ्गा र स्यूचाटार	१०	सीतापाइला	१,१५,४३७	२९.८५	३,९००
८	दक्षिणकाली नगरपालिका	चाल्नाखेल, सेतीदेवी, शेषनारायण, दक्षिणकाली, टल्कु डुडेचौर र छैमले	९	फर्पिङ बजार	२६,३६२	४२.६८	६२०
९	तारकेश्वर नगरपालिका	साङला, जितपुरफेदी, काभ्रेस्थली, धर्मस्थली, गोलढुङ्गा, मनमैंजु र फुटुङ	११	धर्मस्थली	१,५१,४७९	५४.९५	२,८००
१०	टोखा नगरपालिका	झोर महाङ्काल, टोखा चण्डेश्वरी, टोखा सरस्वती, धापासी र गोङ्गबु	११	ग्रीनल्यान्ड	१,३३,७५५	१७.११	७,८००
११	बूढानीलकण्ठ नगरपालिका	चपली भद्रकाली, खड्का भद्रकाली, चुनीखेल, महाङ्काल, विष्णु बूढानीलकण्ठ र कपन	१३	महाङ्काल	१,७७,५५७	३४.०८	५,२००

काठमाडौँ जिल्लाका साविकका गाविसहरू

महत्त्वपूर्ण स्थलहरू

केही महत्त्वपूर्ण ठाउँहरू यस प्रकार छन्

• त्रिभुवन अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल
• स्वयम्भूनाथ मन्दिर
• हनुमानढोका दरवार परिसर
• श्री पशुपतिनाथको मन्दिर
• कीर्तिपुर
• बौध्दनाथ स्तुप
• बुढानीलकण्ठ
• सिंहदरबार
• काठमाडौँ भित्री सहर

स्रोतहरू

• [१] वेब्याक मेसिन अभिलेखिकरण २००७-०९-२९ मिति