दैलेख जिल्ला
दैलेख जिल्ला | |
|---|---|
 गुराँसेमा खेतको दृश्य | |
 कर्णाली प्रदेशमा दैलेख जिल्लाको अवस्थिति (गाढा पहेँलो) | |
| निर्देशाङ्क: २८°५०′१५″उ ८१°४२′२८″पू / 28.83750°N 81.70778°E | |
| देश |  नेपाल |
| प्रदेश | कर्णाली प्रदेश |
| स्थापना | वि.सं २०१८ |
| सदरमुकाम | दैलेख बजार (नारायण नगरपालिका) |
| स्थानीय तहहरू | |
| सरकार | |
| • प्रकार | जिल्ला समन्वय समिति |
| • अङ्ग | जिसस, दैलेख |
| • संसदीय निर्वाचन क्षेत्र | २ सिट सूची
|
| • प्रदेश सभा निर्वाचन क्षेत्रहरू | ४ सिट सूची
|
| क्षेत्रफल | |
| • जम्मा | १,४८५.५७ किमी२ (५७३.५८ वर्ग माइल) |
| उच्चतम उचाई | ४,१६८ मिटर (१३६७५ फिट) |
| न्यूनतम उचाई | ५४४ मिटर (१७८५ फिट) |
| जनसङ्ख्या | |
| • जम्मा | २५२,३१३ |
| • घनत्व | १७०/किमी२ (४४०/वर्ग माइल) |
| • घरधुरी | ५४,६१० |
| जनसाङ्ख्यिकी | |
| • जातीय समूहहरू | क्षेत्री, कामी, ठकुरी |
| • महिला ♀ | ५१% |
| मानव विकास सूचकाङ्क | |
| • साक्षरता दर | ७५.५% |
| समय क्षेत्र | युटिसी+०५:४५ (नेपाली समय) |
| टेलिफोन कोड | ०८९ |
| आधिकारिक भाषा(हरू) | नेपाली |
| वेबसाइट | जिप्रका, दैलेख जिसस, दैलेख |
दैलेख जिल्ला नेपालको कर्णाली प्रदेश अन्तर्गत पर्ने एक जिल्ला हो। यो जिल्लाको सदरमुकाम दैलेख बजार हो जुन नारायण नगरपालिकामा पर्दछ। यसको दैलेख जिल्ला कर्णाली प्रदेश अन्तर्गत पूर्वमा जाजरकोट उत्तरमा कालीकोट पश्चिममा अछाम र दक्षिणमा सुर्खेत जिल्ल्लाका पर्दछ। यो जिल्लाको सदरमुकाम दैलेख बजार काठमाडौँबाट करिब ६५० किलोमिटर पश्चिम, कोहलपुरबाट १५० किलोमिटर र सुर्खेत उपत्यकाबाट ६५ किलोमिटर उत्तरमा रहेको छ। राष्ट्रिय जनगणना २०७८ अनुसार जिल्लाको जनसङ्ख्या २,५२,३१३ रहेको थियो भने यसको क्षेत्रफल १४८५.५७ वर्ग किलोमिटर रहेको छ।[२]
शब्दको उत्पत्ति
दैलेख नाम दधी लेखबाट आएको हो। दधीको अर्थ दधीची हो। दधीची प्राचीन समयमा एक ऋषि थिए र लेखको अर्थ पहाड हो। व्युत्पत्तिको रूपमा 'दधी लेख' को अर्थ त्यो पहाड हो जहाँ ऋषि दधीचीले ध्यान गरेका थिए।[३][४] नामको बारेमा अर्को किंबदन्ती अनुसार प्राचीन समयमा यो देवताहरूको स्थान थियो, त्यसैले यसलाई "दैवलोक" भनिन्थ्यो जुन पछि 'दैलेख' हुन पुगेको थियो।[३][४]
इतिहास
१२औँ देखि १४औँ शताब्दी सम्म दैलेख जिल्ला खस राज्यको एक भाग थियो।[५] सिंजा उपत्यका खस राज्यको प्राचीन राजधानी तथा शक्तिशाली सहर थियो। खस राज्यको पतन पछि यो धेरै साना राज्यहरूमा विभाजित भएको थियो।[६]:76[७] आधुनिक नेपालको एकीकरण हुनुभन्दा पहिले, कर्णाली क्षेत्रको क्षेत्रमा बाइसे राज्यहरू नामक संयुक्त राज्य थियो। दैलेख राज्य बाइसे राज्यहरू मध्ये एक थियो।
भूगोल र जलवायु
दैलेख कर्णाली प्रदेशका दस जिल्लाहरूमध्ये एक उच्च, पहाडी जिल्ला हो। यो २८° ३५' ००" उत्तर देखि २९° ०८' ००" उत्तर अक्षांश र ८१° २५' ००" पूर्व देखि ८१° ५३' ००" पूर्व देशान्तरको निर्देशाङ्कमा अवस्थित छ। सबैभन्दा कम उचाइ ५४४ मिटर र उच्चतम उचाइ ४,१६८ मिटर छ। यसको सदरमुकाम १,४४८ मिटरको उचाइमा अवस्थित छ। जिल्लाले मध्य-पहाडी जमिनको ८०% र उच्च-पहाडी जमिनको २१% ओगटेको छ।
उचाइको आधारमा, यस जिल्लालाई ४ विभिन्न उप-वर्गहरूमा वर्गीकृत गर्न सकिन्छ:
| जलवायु क्षेत्र[८] | उचाइ दायरा | क्षेत्रफलको % |
|---|---|---|
| माथिल्लो उष्णकटिबन्धीय जलवायु | ३०० देखि १,००० मिटर १,००० देखि ३,३०० फिट |
१६.७% |
| उपोष्णकटिबन्ध | १,००० देखि २,००० मिटर ३,३०० देखि ६,६०० फिट |
६४.५% |
| समशीतोष्ण | २,००० देखि ३,००० मिटर ६,४०० देखि ९,८०० फिट |
१६.१% |
| उपपर्वतीय जलवायु | ३,००० देखि ५,५०० मिटर ९,८०० देखि १८,०४४ फिट |
2.4% |
यातायात
दैलेख कर्णाली प्रदेशको राजधानी वीरेन्द्रनगरसँग दैलेख सडक नामक सडकले जोडिएको छ। दैलेख सडक वीरेन्द्रनगर (सुर्खेत) मा रत्न राजमार्गसँग जोडिएको छ। रत्न राजमार्ग कोहलपुरमा महेन्द्र राजमार्गसँग जोडिएको छ। महेन्द्र राजमार्ग हुँदै काठमाडौँ, पोखरा र नेपालका अन्य सहरहरूमा पहुँच गर्न सकिन्छ।
दैलेखलाई दुल्लु हुँदै कर्णाली राजमार्गलाई जोड्ने अर्को सडक छ। राष्ट्रिय राजधानी काठमाडौँ दैलेखबाट ६४७.४१ किलोमिटर (४०२.२८ माइल) को दूरीमा अवस्थित छ।
दैलेखको लागि सबैभन्दा नजिकको विमानस्थल सुर्खेत विमानस्थल हो जुन दैलेखबाट लगभग ७० किलोमिटर (४३ माइल)को दूरीमा अवस्थित छ।
जनसाङ्ख्यिकी
| जनगणना वर्ष (वि.सं) | जन. | ±% प्र.व. ±% |
|---|---|---|
| २०३८ | १६६,५२७ | — |
| २०४८ | १८७,४०० | +१.१९% |
| २०५८ | २२५,२०१ | +१.८५% |
| २०६८ | २६१,७७० | +१.५२% |
| २०७८ | २५३,३१९ | −०.३३% |
| स्रोत: सिटी पपुलेसन[९] | ||
राष्ट्रिय जनगणना २०७८ अनुसार, दैलेख जिल्लाको जनसङ्ख्या २,५२,३१३ थियो। जनसङ्ख्याको १०.६२% ५ वर्ष मुनिका छन्। यहाँको साक्षरता दर ७५.५% छ र लिङ्ग अनुपात प्रति १०८९ महिलामा १००० पुरुष छ। १,२२,९०५ (४८.७१%) नगरपालिकाहरूमा बसोबास गर्दछन्।[१०]
८८% जनसङ्ख्याको साथ जिल्लामा खस मानिसहरूको बाहुल्यता रहेको छ। क्षेत्रीहरू ३५.३०% जनसङ्ख्या सहित जिल्लामा बहुसङ्ख्यक छन्, जबकि खस दलितहरू जनसङ्ख्या २८% रहेको छ। पहाडी जनजातिहरूले जनसङ्ख्याको ११% ओगटेका छन्, जसमध्ये मगरहरू जनसङ्ख्याको ९% रहेको छ।[११]
राष्ट्रिय जनगणना २०७८ अनुसार, जनसङ्ख्याको ९५.९०% नेपाली र २.९६% मगरलाई आफ्नो पहिलो भाषाको रूपमा बोल्दछन्।[१२]
प्रशासनिक विभाजनहरू
जिल्लामा ११ स्थानीय तहहरू छन्, जसमध्ये ४ नगरपालिका र ७ गाउँपालिकाहरू रहेका छन्।[१४]
सन्दर्भ सामग्रीहरू
- ↑ "जिल्ला प्रशासन कार्यालय, जाजरकोट"।
- ↑ २.० २.१ "जनसङ्ख्याको आकार र वितरण", राष्ट्रिय जनगणना २०७८ (नेपालीमा), राष्ट्रिय तथ्याङ्क कार्यालय, अन्तिम पहुँच २९ जेठ २०८१।
- ↑ ३.० ३.१ "History - Bheri Samaj UK", मूलबाट २०१८-०८-०८-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच २०१८-०८-०८। वेब्याक मेसिन अभिलेखिकरण २०१८-०८-०८ मिति
- ↑ ४.० ४.१ "जिल्ला समन्वय समिति, दैलेख"।
- ↑ "Features: Show"।
- ↑ Surya Mani Adhikary (१९९७), The Khaśa kingdom: a trans-Himalayan empire of the middle age, Nirala, आइएसबिएन 978-81-85693-50-7।
- ↑ Sinja valley - UNESCO World Heritage Centre
- ↑ The Map of Potential Vegetation of Nepal - a forestry/agroecological/biodiversity classification system, . Forest & Landscape Development and Environment Series 2-2005 and CFC-TIS Document Series No.110., २००५, आइएसबिएन 87-7903-210-9, अन्तिम पहुँच नोभेम्बर २२, २०१३।
- ↑ "NEPAL: Administrative Division", www.citypopulation.de (अङ्ग्रेजीमा)।
- ↑ "Provincial/District/Local reports: Karnali Province", राष्ट्रिय जनगणना २०७८, राष्ट्रिय तथ्याङ्क कार्यालय।
- ↑ ११.० ११.१ "Table 1: Caste/Ethnicity and sex", Census Nepal 2021, राष्ट्रिय तथ्याङ्क कार्यालय, अन्तिम पहुँच २०२४-०३-१६।
- ↑ १२.० १२.१ "Table 5: Mother tongue and sex", राष्ट्रिय जनगणना २०७८, राष्ट्रिय तथ्याङ्क कार्यालय।
- ↑ "Table 5: Religion and sex", राष्ट्रिय जनगणना २०७८, राष्ट्रिय तथ्याङ्क कार्यालय, अन्तिम पहुँच २०२४-०३-१६।
- ↑ "स्थानिय तह" (नेपालीमा), सङ्घीय मामिला तथा सामान्य प्रशासन मन्त्रालय, अन्तिम पहुँच २० असोज २०८२।
बाह्य कडीहरू
दैलेख जिल्लाका स्थानीय तहहरू | ||
|---|---|---|
सदरमुकाम: नारायण | ||
| नगरपालिकाहरू: ४ | | |
| गाउँपालिकाहरू: ७ | ||
नेपालका नगरपालिका र गाउँपालिकाहरूको सूची | ||
