प्राकृतिक ग्याँस

जमिन बाहिर निस्केको प्राकृतिक ग्यास बलेको

प्राकृतिक ग्यास धेरै ग्यासहरूको मिश्रण हो जसमा मुख्य रूपमा मिथेन र ०-२०% सम्म अन्य उच्च हाइड्रोकार्बन (जस्तै इथेन, प्रोपेन) ग्यासहरू र कहिलेकाहीँ कार्बनडाइअक्साइड, नाइट्रोजन, हाइड्रोजन सल्फाइड , वा हिलियमको केहि अंश रहेको हुन्छ। प्राकृतिक ग्यास ईन्धनको प्रमुख स्रोत हो। यो अन्य जीवावशेष इन्धन /जीवाश्म ईन्धनको साथ पाइन्छ। यो करोडौं वर्ष पहिले पृथ्वीमा बस्ने मृत प्राणीहरूको क्षय र बिघटन भएको पदार्थबाट बन्छ। यो ग्यासियस अवस्थामा फेला पर्दछ। सामान्यतया, यो मिथेन, इथेन, प्रोपेन, ब्युटेन, पेन्टाइनको मिश्रण हो, जसमा मीथेन ८० देखि ९०% सम्म हुन्छ पाइन्छ। यसको अतिरिक्त, सल्फर, पानी वाष्प, जस्ता केही अशुद्धिहरू पनि भेट्टाइन्छ।

उपयोग

मल-खाद निर्माण

प्राकृतिक ग्यास रासायनिक मल उत्पादनको लागि तिक्ताति/ अमोनियाको मुख्य आवश्यक तत्व हो।

विद्युत उत्पादन

प्राकृतिक ग्यास कोजेनेरेसन, ग्यास टर्बाइन र स्टिम टर्बाइनको माध्यमबाट बिद्युत उत्पादबको प्रमुख स्रोत हो। प्राकृतिक ग्यासलाई वायु तथा सौर्य उर्जा जस्ता नविकरणीय उर्जा सँग जोड्न समेत उपयुक्त मानिन्छ। र जलविद्युत प्लान्टको पिक लोड मा परिपूर्ति गर्न प्रयोग गर्न सकिन्छ। अधिकांश ग्रिड पिकिङ पावर प्लान्ट र केही अफ-ग्रिड इन्जिन जेनेरेटरले प्राकृतिक ग्यासको उपयोग गर्छ। विशेष गरि स्टिम टर्बाइन रहेको ग्यास टर्बाइनलाई कम्बाइन साइकल मोडमा चलाउँदा उच्च दक्षता हासिल गर्न सकिन्छ। प्राकृतिक ग्यासलाई अरु इन्धन, जस्तै तेल र कोइला भन्दा सफा मानिन्छ। प्राकृतिक ग्यास बल्दा कोइलाको भन्दा कम प्रति उर्जा कम कार्बनडाइअक्साइड उत्सर्जन गर्छ। प्राकृतिक ग्यासले कोइलाको तुलनामा प्रति किलोवाट घन्टा आधा कार्बन डाइअक्साइड उत्पादन गर्छ। यातायातको लागि, प्राकृतिक ग्यासले पेट्रोलियमको तुलनामा ३०% कार्बन डाइअक्साइड उत्पादन गर्छ। अमेरिकी उर्जा सुचना प्रशासन (The US Energy Information Administration) ले विश्वमा २०१२ मा, कार्बन डाइअक्साइडको मिलियन मेट्रिक टन उत्सर्जनको रिपोर्ट पेश गरेको थियो:

• प्राकृतिक ग्यास: 6,799
• पेट्रोलियम : 11,695
• कोइला: 13,787

प्राकृतिक ग्यासबाट बिजुलि उत्पादन १९७३मा ७४० टेरावाट घन्टा बाट २०१४ मा ५१४० टेरावाट घन्टा पुगेको छ। यो वैश्विक बिद्युत उत्पादनको २२% बिजुलि र कोइलाबाट उत्पादन हुने बिजुलीको लगभग आधा हिस्सा बिजुली हो। संसार भर कोइलाको प्रयोग घटाउने प्रयासको कारण धेरै देशहरू कोइलाबाट प्राकृतिक ग्यास तिर मोडिएका छन्।

यातायात

सफा प्राकृतिक ग्यास (सि.एन.जी) अन्य गाडीको इन्धन पेट्रोल, डिजेल भन्दा सफा र सस्तो मानिन्छ।

हाइड्रोजन ग्यास उत्पादन

प्राकृतिक ग्याँस हाइड्रोजन उत्पादन गर्न प्रयोग गर्न सकिन्छ, प्रतिक्रिया रूपमा देखाइएको छ:

${\ce {CH4 + H2O <=> CO + 3 H2}}$

The reaction is strongly endothermic (ΔH_SR = 206 kJ/mol).

पशु तथा माछा आहार

प्राकृतिक ग्यासलाई मिथाइलोकोकस क्याप्सुलेटस ब्याक्टेरिया बाट भरपुर मात्रामा प्रोटिन भएको पशु तथा माछा आहार व्यवसायिक स्तरमा उत्पादन हुन्छ।

वातावरणीय प्रभाव

हरित गृह ग्यास प्रभाव

प्रशोधन गर्दा र बाल्दा, प्राकृतिक ग्यासले प्रति जुल तेल भन्दा २५-३०% कम र कोइला भन्दा ४०-४५ % कम कार्बन डाइअक्साइड उत्सर्जन गर्छ। यसले अन्य हाइडोकार्बनको तुलनामा कम विषाक्त प्रदुषक उत्पादन गर्छ। यद्यपि, अन्य प्रमुख जिवास्म उर्जाको तुलनामा, प्राकृतिक ग्यासले उत्पादन र ढुवानीमा धेरै उत्सर्जन गराउँछ।

१०० वर्ष भन्दा धेरैको हरितगृह प्रभावको हिसाबमा, प्राकृतिक ग्यासको उत्पादन र प्रयोगले मानवीय हरित ग्यासको पाँचको १ ओगट्छ र यसको हिस्सा तीब्र रुपले बढीरहेको छ। विश्वव्यापी रुपमा, २०२० मा प्राकृतिक ग्यासको प्रयोगबाट (फ्लेरिङ सहित) लगभग ७.८ बिलियन टन कार्बन डाइ अक्साइड CO₂ उत्सर्जन भयो, भने कोइला र तेलको प्रयोग बाट क्रमश १४.४ र १२ बिलियन टन उत्सर्जन भएको थियो। आइ.इ.ए ले उर्जा क्षेत्र (तेल, प्राकृतिक ग्यास, कोइला बायो इनर्जी) ४० % मानवीय मिथेन उत्सर्जनको लागि जिम्मेवार रहेको अनुमान गरेको छ। आइ.पिसिसि छैटौ एस्सिसमेन्ट रिपोर्ट अनुसार, प्राकृतिक ग्यासको खपत २०१५ देखि २०१९ को बीचमा १५% ले वृद्धि भएको जबकी तेल र तेल उत्पादको खपतमा ५% ले वृद्धि भएको जनाएको छ।

नयाँ ग्यास पाइपलाइनहरूको निरन्तर वित्तीयकरण र निर्माणको हिसाबले जीवाश्म हरितगृह ग्यासहरूको ठूलो उत्सर्जन भविष्यमा ४० देखि ५० वर्षसम्म बन्द हुन सक्छ। अमेरिकाको टेक्सास राज्यमा मात्रै, पाँचवटा नयाँ लामो-दूरी ग्यास पाइपलाइनहरू निर्माणाधीन छन्, पहिलो पटक २०१९ मा प्रवेश गर्ने सेवाको साथ, र अन्य २०२०–२०२२ मा अनलाइन आउने तालिका छ।

यसको हरितगृह उत्सर्जन कम गर्न, नेदरल्याण्ड्सले २०५० सम्म देशका सबै घरहरूका लागि प्राकृतिक ग्यासबाट टाढाको संक्रमणलाई अनुदान दिइरहेको छ। एम्स्टर्डममा, २०१८ पछि कुनै नयाँ आवासीय ग्यास खाताहरूलाई अनुमति दिइएको छैन, र सहरका सबै घरहरू २०४० सम्ममा छेउछाउका औद्योगिक भवनहरू र सञ्चालनहरूबाट थप गर्मी प्रयोग गर्न रूपान्तरण हुने अपेक्षा गरिएको छ।

संयुक्त राज्य अमेरिकाका केही शहरहरूले नयाँ घरहरूका लागि ग्यास हुकअप निषेध गर्न थालेका छन्, राज्यका कानूनहरू पारित भएका छन् र या त विद्युतीकरण आवश्यक छ वा स्थानीय आवश्यकताहरूलाई निषेध गर्न विचाराधीन छ। युके सरकारले आफ्नो जलवायु लक्ष्यहरू पूरा गर्न वैकल्पिक घर तताउने प्रविधिहरू पनि प्रयोग गरिरहेको छ। आफ्नो व्यवसाय जोगाउन, संयुक्त राज्य अमेरिकामा प्राकृतिक ग्यास उपयोगिताहरूले स्थानीय विद्युतीकरण अध्यादेशहरूलाई रोक्न कानूनहरूको लागि लबिङ गर्दै छन्, र नवीकरणीय प्राकृतिक ग्यास र हाइड्रोजन इन्धनलाई बढावा दिइरहेका छन्।

अन्य प्रदुषक

प्राकृतिक ग्यासले अन्य जिवाष्म इन्धन भन्दा निकै कम सल्फर डाइअक्साइड उत्सर्जन गर्छ। प्राकृतिक ग्यासको जलनबाट हुने प्रदुषकको सुची निम्नानुसार छ :

प्राकृतिक ग्यास, तेल र कोइला बालेर हुने उत्सर्जनको तुलना

Pollutant (lb/million Btu)	प्राकृतिक ग्यास	तेल	कोइला
कार्बनडाइअक्साइड	११७	१६४	२०८
कार्बन मोनोअक्साइड	०.०४०	०.०३३	०.२०८
सल्फर डाइअक्साइड	०.००१	१.१२२	२.५९१
नाइट्रोजन अक्साइड	०.०९२	०.४४८	०.४५७
धुलो	०.००७	०.०८४	२.७४४
पारो	०	०.०००००७	०.००००१६

यो पनि हेर्नुहोस्

• जीवावशेष ऊर्जा