आर्यभट्ट

आर्यभट

आर्यभट्ट

आर्यभट्ट (४७६-५५०) प्राचीन भारतका एक महान ज्योतिषविद् र गणितज्ञ थिए। उनले आर्यभटीय ग्रंथको रचना गरे जसमा ज्योतिषशास्त्रका अनेक सिद्धान्तहरु प्रतिपादन गरिएकाछन्। यस ग्रंथमा उनले आफ्नो जन्मस्थान कुसुमपुर र जन्मेको साल शक संवत् ३९८ लेखेकाछन्। बिहारमा वर्तमान पटनाको प्राचीन नाम कुसुमपुर थियो तर आर्यभटको कुसुमपुर भनें दक्षिणमा थियो।

एउटा अर्को मान्यता अनुसार उनको जन्म महाराष्ट्रको अश्मक देशमा भएको थियो। उनको वैज्ञानिक कार्यहरूको समादर राजधानीमा नैं हुनसक्थ्यो। यसकारण उनले लामो यात्रा गरी आधुनिक पटनाको छेउको कुसुमपुरमा बसेर आफ्ना रचनाहरु पूरा गरेका थिए।

कृतिहरु

1. दशगीतिका
2. आर्यभटीय
3. आर्यभट सिद्धान्त
4. तन्त्र

आर्यभटको योगदान

π को अन्दाजी मान

आर्यभटले पाई ($\pi$) अपरिमेय सङ्ख्या हो भन्ने कुराको ज्ञान थाहा पाए । आर्यभटीयम् (गणित) को दोश्रो भागमा लेखिएको छ:

चतुराधिकं शतमष्टगुणं द्वाषष्टिस्तथा सहस्राणाम्।

अयुतद्वयस्य विष्कम्भस्यासन्नो वृत्तपरिणाहः॥

१०० मा चार जोडेर, आठले गुणा गरेर ६२००० जोडौ। यो नियमले २०००० परिधिको एक वृत्तको व्यास थाहा पाउन सकिन्छ ।

(१०० + ४) * ८ + ६२०००/२०००० = ३.१४१६

यो अनुसार व्यास र परिधिको अनुपात ((४ + १००) × ८ + ६२०००) / २०००० = ३.१४१६ हुन्छ, जुन पाँच महत्त्वपूर्ण आंकडों सम्म बिलकुल सटिक छ।

बीजगणित

आर्यभटीय मा आर्यभटले वर्ग र घन को श्रेणीको रोचक परिणाम पत्ता लगाए।

$1^{2}+2^{2}+\cdots +n^{2}={n(n+1)(2n+1) \over 6}$

र

$1^{3}+2^{3}+\cdots +n^{3}=(1+2+\cdots +n)^{2}$

बाह्य कडीहरू

• ~ amit/story/19_aryabhata.html आर्यभट्ट और डायोफैन्टस का बेटा, हिंदुस्तान टाइम्स कहानी विज्ञान कॉलम, नवम्बर २००४
• आर्यभट्ट प्रथम-एक परिचय वेब्याक मेसिन अभिलेखिकरण २०१३-०१-०२ मिति