कपिञ्जल तित्रा
| Grey francolin | |
|---|---|
| |
| At the salt pan of Tal Chappar, Rajasthan, India | |
वैज्ञानिक वर्गीकरण 
| |
| Unrecognized taxon (fix): | Ortygornis |
| प्रजाति: | Template:Taxonomy/OrtygornisO. pondicerianus
|
| वैज्ञानिक नाम | |
| Template:Taxonomy/OrtygornisOrtygornis pondicerianus (Gmelin, JF, 1789) | |
| |
| पर्याय | |
|
Francolinus ponticerianus | |
खैरो फ्रान्कोलिन (ओर्टिगोर्निस पोन्डिसेरियनस) भारतीय उपमहाद्वीप र इरान मैदानी र सुख्खा भागहरूमा पाइने फ्रान्कोलीनको प्रजाति हो। यस प्रजातिलाई पहिले ग्रे पार्ट्रिज पनि भनिन्थ्यो, युरोपेली ग्रे पार्ट्रिज भ्रमित नहुनुहोस्। तिनीहरू मुख्यतया जमिनमा बस्ने चराहरू हुन् र खुला खेतीयोग्य जमिनका साथै झाडी जङ्गलमा पाइन्छ र तिनीहरूको स्थानीय नाम तीतार उनीहरूको कलमा आधारित छ, एक चर्को र दोहोरिएको का-टी-तार।के-टी-तार...टी-तार जुन एक वा बढी चराहरूद्वारा उत्पादन गरिन्छ। तीतार शब्दले अन्य तीतर र बटेरहरूलाई पनि बुझाउन सक्छ। प्रजननको मौसममा पुरुषहरूलाई बोलाउँदा चुनौती दिनेहरूलाई आकर्षित गरिन्छ, र विशेष गरी लडाइँ लागि यी चराहरूलाई पक्रन डिकोइहरू प्रयोग गरिन्थ्यो।
वर्गीकरण
[सम्पादन गर्नुहोस्]खैरो फ्रान्कोलिनलाई औपचारिक रूपमा सन् 1789 मा जर्मन प्रकृतिवादी जोहान फ्रेडरिक जिमेलिन कार्ल लिनियस सिस्टमा नेचुरा को संशोधित र विस्तारित संस्करणमा वर्णन गरेका थिए। उनले यसलाई टेट्रो वंश सबै ग्रुसेजस्ता चराहरूसँग राखे र द्विपदी नाम टेट्रो पोन्डिसेरियनस बनाए। जिमेलिनले आफ्नो वर्णन "ले पर्डिक्स डे पोन्डिचेरी" मा आधारित गरेका थिए जसलाई सन् १७८२ मा फ्रान्सेली प्रकृतिविद् पियरे सोनेरटले आफ्नो भोएज अक्स इन्डिस ओरिएन्टल्स एट ला चिनमा वर्णन गरेका थिए। खैरो फ्रान्कोलिन पहिले फ्रान्कोलिनास जीनसमा राखिएको थियो। सन् २०१९ मा प्रकाशित फाइलोजेनेटिक अध्ययनको आधारमा ग्रे फ्रान्कोलिन, क्रेस्टेड फ्रान्कोलन र दलदल फ्रान्कलिन सँगै पुनरुत्थान गरिएको जीनस ओर्टीगोर्निसमा सारिएको थियो जुन 1852 मा जर्मन प्रकृतिविद् लुडविग रेचेनबाखले प्रस्तुत गरेका थिए। यस वंशको नामले प्राचीन ग्रिक ओर्टक्स अर्थ "बटेर" र ओर्निस अर्थ "चरा" लाई मिलाउँछ। विशेष उपनाम पोन्डिसेरियनस दक्षिणपूर्वी भारतको एउटा सहर पोन्डिचेरी स्थलनामबाट आएको हो।[२]
तिन उपप्रजातिहरू पहिचान गरिएका छन्ः [३]
- ओ. पी. मेक्रानेन्सिस (जारुद्नी र हार्म्स, १९१३) -दक्षिण इरान र दक्षिण पाकिस्तान
- ओ. पी. इन्टरपोसिटस (हार्टर्ट, ई, १९१७) -पूर्वी पाकिस्तान, उत्तर भारत र नेपाल
- ओ. पी. पोन्डिसेरियनस (Gmelin, JF, १७८९) -दक्षिण भारत र श्रीलङ्का
वर्णन
[सम्पादन गर्नुहोस्]यो चरा मध्यम आकारको फ्रान्कोलिन हो, जसमा पुरुष औसत ११.६-१३.४ in (′] cm′ र महिला औसत १०.२-११.९ in (IDI४] cm′) हुन्छ। पुरुषहरूको तौल ९-१२ ओज (′ ID३] g′ जबकि महिलाहरूको वजन ७-११ ओज (IDI४) g′ हो। फ्रान्कोलिनलाई पूरै बाँधिएको छ र घाँटीमा पातलो कालो किनाराका साथ अनुहार पहेँलो हुन्छ। यस्तै प्रजातिहरू चित्रित फ्रान्कोलिन हो, जसमा रुफस भेन्ट हुन्छ। पुरुषका खुट्टामा दुई स्पर्स हुन सक्छन् जबकि महिलाहरूमा सामान्यतया तिनीहरूको अभाव हुन्छ। उपप्रजाति मेक्रानेन्सिस सबैभन्दा पालिलो छ र सुक्खा उत्तर-पश्चिमी भारत, पूर्वी पाकिस्तान र दक्षिणी इरानमा पाइन्छ। उपप्रजाति इन्टरपोसिटस उत्तरी भारतमा पाइने गाढा र मध्यवर्ती हो। भारतको दक्षिणी प्रायद्वीपमा मनोनीत जातिमा गाढा रूफस घाँटी, सुपरसिलियम र धनी खैरो भएको जनसङ्ख्या छ। तिनीहरू कमजोर उडानहरू हुन् र उडानको केही स्पर्ट पछि भूमिगतमा भागेर छोटो दूरीमा उड्छन्। उडानमा यसले चेस्टनट पुच्छर र गाढा प्राथमिकहरू देखाउँदछ। श्रीलङ्कामा यस जातिलाई कहिलेकाहीँ सिलोनेन्सिस नाम दिइन्छ वा मनोनितको रूपमा मानिन्छ।[४]
वितरण र आवास
[सम्पादन गर्नुहोस्]खैरो फ्रान्कोलिन सामान्यतया झाडी र खुला देशमा खाली वा कम घाँसले ढाकिएको मैदानमा चराउने पाइन्छ, र भारतमा समुद्र स्क्रब ५०० मिटर र पाकिस्तानमा १२०० मिटरको उचाइभन्दा माथि विरलै पाइन्छ। यो वितरण हिमालय फेदमाबाट दक्षिणतिर पश्चिमतिर सिन्धु उपत्यका र पूर्वतिर बङ्गाल छ। यो उत्तर-पश्चिमी श्रीलङ्कामा पनि पाइन्छ। परिचय गरिएका जनसङ्ख्या अन्डमान र चागोस टापुहरूमा पाइन्छ। तिनीहरू संयुक्त राज्य अमेरिका र हवाई नेभाडामा फ्रान्कोलिन अन्य धेरै प्रजातिहरूसँगै परिचित गराइएको छ।[५]
व्यवहार र पारिस्थितिकी
[सम्पादन गर्नुहोस्]
चराहरूको चर्को आवाज सामान्यतया बिहान बिहान सुनिन्छ। चराहरूको जोडी कहिलेकाहीँ युगलमा संलग्न हुन्छन्। महिला कल एक टी हो... टी... टी दोहोऱ्याइन्छ अनि कहिलेकाहीँ किला.. किला.. किला र चुनौती कल कटेला.. केतकी.. कटेला एक युगल गीत हो । तिनीहरू सामान्यतया साना समूहहरूमा देखिन्छन्।तिनीहरू सामान्यतया साना समूहहरूमा देखिन्छन्।[६]
मुख्य प्रजनन मौसम अप्रिलदेखि सेप्टेम्बरसम्म हुन्छ र गुँड जमिनमा लुकेको स्क्र्याप हो। कहिलेकाहीँ भित्ता वा चट्टानको स्थानमा जमिनको सतहभन्दा माथि गुँड बनाउन सकिन्छ। क्लच छ देखि आठ अन्डा हो, तर ठूला पकडहरू, सम्भावित रूपमा इन्ट्रास्पेसिफिक ब्रुड परजीवीवादलाई प्रतिबिम्बित गर्दछ, उल्लेख गरिएको छ।[७]
खानामा बिउ, अन्नका साथै कीराहरू, विशेष गरी धमिरा र बिटलहरू (विशेष गरी टेनेब्रियोनिडे र काराबिडे) समावेश छन्। तिनीहरूले कहिलेकाहीँ साँपहरू जस्ता ठुलो शिकार लिन सक्छन्।[८]
यस प्रजातिबाट फेदर माइट्स, हेल्मिन्थ र रगत परजीवीका धेरै प्रजातिहरू वर्णन गरिएको छ।[९]
अवस्था
[सम्पादन गर्नुहोस्]तिनीहरू कम जालहरू प्रयोग गरेर उनीहरूको दायराको धेरै भागमा सिकार गरिन्छ र सजिलै डिको पक्षीहरू कल गरेर समातिन्छ।[१०]
संस्कृतिमा
[सम्पादन गर्नुहोस्]
यो प्रजाति लामो समयदेखि उत्तरी भारतीय उपमहाद्वीपका क्षेत्रहरूमा घरपालुवा गरिएको छ जहाँ यसलाई लडाइँका लागि प्रयोग गरिन्छ। जङ्गली चराहरूका लागि २५० ग्रामको तुलनामा घरपालुवा चराहरू लगभग ५००-६०० g मा ठुला हुन सक्छन्। तिनीहरू सामान्यतया सावधानीपूर्वक हातले हुर्काइन्छ र पाल्तु कुकुरको रूपमा वशमा र विश्वस्त बन्छन्।[१२]
धेरै लेखकहरूले चराहरूको दौडलाई विशेष गरी सुन्दर भएको वर्णन गरेका छन्ः
१। ↑ बर्डलाइफ इन्टरनेशनल (२०१८)।
"Francolinus pondicerianus"। IUCN रातो
खतरामा परेका प्रजातिहरूको सूची। 2018:
e T22678728A131904182।
doi: 10.2305/IUCN। JUK.2018-
2.RLTS.T22678728A131904182.en
6 मे 2022 मा पुनःप्राप्त।
२। ↑ Gmelin, Johann Friedrich (1789)।
३।
↑ Sonnerat, Pierre (1782)।
४। ↑ मन्डिवाना-नेउदानी, T.G.; सानो, आरएम;नि
रुडयार्ड किप्लिङका पिता जोन लकवुड किप्लिङले यस र चुकर पार्ट्रिज जस्ता अन्य पार्ट्रिजहरूको बारेमा लेखेका थिएः
सन्दर्भहरू
[सम्पादन गर्नुहोस्]- ↑ BirdLife International (२०१८), "Francolinus pondicerianus", आइयुसिएनको रातो सूची अनुसार सङ्कटापन्न प्रजातिहरू 2018: e.T२२६७८७२८A१३१९०४१८२, डिओआई:10.2305/IUCN.UK.2018-2.RLTS.T22678728A131904182.en, अन्तिम पहुँच ६ मे २०२२।
- ↑ The Helm Dictionary of Scientific Bird Names, London।
- ↑ Gill, Frank; Donsker, David; Rasmussen, Pamela, सम्पादकहरू (जनवरी २०२२), "Pheasants, partridges, francolins", IOC World Bird List Version 12.1, International Ornithologists' Union, अन्तिम पहुँच ६ जुलाई २०२२।
- ↑ Handbook of the birds of India and Pakistan. Volume 2।
- ↑ Koopman, ME; W C Pitt (२००७), "Crop diversification leads to diverse bird problems in Hawaiian agriculture", Human–Wildlife Conflicts 1 (2): 235–243, मूलबाट २००९-०१-१०-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच २००९-०२-१०। वेब्याक मेसिन अभिलेखिकरण २००९-०१-१० मिति
- ↑ Birds of South Asia: the Ripley Guide. Volume 2, पृ: १२१।
- ↑ Edwards, DB (१९३३), "Nesting of the Grey Partridge (Francolinus pondicerianus Gmel.)", J. Bombay Nat. Hist. Soc. 36 (2): ५१२।
- ↑ Mian, A.; Wajid, M.M. (१९९४), "Food of grey francolin (Francolinus pondicerianus) in Layyah district (southern Punjab, Pakistan)", Pakistan Journal of Zoology 26 (2): 185–187।
- ↑ Alwar, V.S.; Lalitha, C.M. (१९७४), "Feather mites from the common grey quail (Coturnix coturnix coturnix Linn., 1758) and the southern grey partridge (Francolinus pondicerianus pondicerianus Gmelin, 1788) in Madras", Cheiron 3: 92–93।
- ↑ Popular handbook of Indian birds।
- ↑ Game, shore and water birds of India, पृ: १०४।
- ↑ The Birds of India. Vol 3।
थप पढ्नुहोस्
[सम्पादन गर्नुहोस्]- Soni, RG (१९९४), "Incubation period of Grey Partridge", Newsletter for Birdwatchers 34 (4): ९६।
- जोन्सन, जे मङ्गलराज (1968) ग्रे पार्ट्रिजले आफ्नो गुँडको बाटोमा घाँसको आवरण हटाएपछि गुँड त्याग्दै। भारतीय वनपाल 94:780
- डेभिस, जी (1939) अन इन्डियन ग्रे एन्ड ब्ल्याक पार्ट्रिज (फ्रान्कोलिनस पोन्डिसेरियनस एन्ड फ्रान्कोलिकिनस फ्रान्कोलिनास) । द एभिकल्चरल म्यागजिन, 5.4 (5) 148-151।
- ग्याब्रियल, ए (1970) सिलोन ग्रे पार्ट्रिजमा केही अवलोकनहरू। लोरिस 12 (1ः1) ।
- George, NJ (१९८३), "Southern Grey Partridge (Francolinus pondicerianus (Gmelin) in Malabar, Kerala", Newsletter for Birdwatchers 23 (5–6): ८।
- शर्मा, आइ. के. (1983) द ग्रे पार्ट्रिज (फ्रान्कोलिनस पोन्डिसेरियनस) राजस्थान मरुभूमिमा। एनल्स एरिड जोन। 22(2), 117–120.
- सोनी, VC (1978) इन्टरसेक्सुअलिटी इन द ग्रे पार्ट्रिज। खेल पक्षी प्रजनन Avicult। जुल। संरक्षक। गाज। 27(7), 12–13.
- हार्टर, ई (1917) खेल-पक्षीहरूमा टिप्पणीहरू। VII. फ्रान्कोलिनस पोन्डिसेरियनस रूपहरू। नयाँ। जुल। 24, 287–288.
- पुरवार, आरएस (1975) एनाटोमिकल, न्यूरोहिस्टोलोजिकल र हिस्टोकेमिकल अवलोकनहरू फ्रान्कोलिनस पोन्डिसेरियनस (ग्रे पार्ट्रिज वा सेफड टिटर) को जिब्रोमा। एक्टा एनाट। 93(4):526-33.
- पुरवार, आरएस (1976) फ्रान्कोलिनस पोन्डिसेरियनस (ग्रे पार्ट्रिज वा सेफड टिटर) को अग्न्याशयमा न्यूरो-हिस्टोकेमिकल अवलोकनहरू कोलिनेस्टेरेस प्रविधिद्वारा प्रकट गरिएको छ। Z. मिक्रोस्क। अन्ना। फोरक। 90(6):1009-16.