गोर्खा रेजिमेन्ट (भारत)

सन् १९४७ मा भारत स्वतन्त्र भएदेखि बेलायत–भारत–नेपाल त्रिपक्षीय सम्झौताका शर्तहरु अनुसार छ वटा गोर्खा रेजिमेन्ट (जुन पहिले ब्रिटिस इन्डियन आर्मीको हिस्सा थियो) भारतीय सेनाको हिस्सा बने र त्यसबेलादेखि नै सेवा गर्दै आएका छन्। यस रेजिमेन्टका सैनिकहरू मुख्यतया भारत र नेपालका जातीय गोर्खा समुदायका हुन्।

ब्रिटिश सेनामा स्थानान्तरण नभएका सातौं गोर्खा राइफल्स र १० औं गोर्खा राइफल्सका गोर्खा सिपाहीहरूलाई समायोजन गर्न स्वतन्त्रता पछि भारतीय सेनामा सातौं गोर्खा राइफल्स रेजिमेन्टलाई पुन:स्थापित गरियो ।

इतिहास[सम्पादन गर्नुहोस्]

उत्पत्ति[सम्पादन गर्नुहोस्]

नेपाल-अंग्रेज युद्धका क्रममा गोर्खाहरूले देखाएको वीरताबाट प्रभावित भएर सर डेभिड ओक्टरलोनीले ब्रिटिस इन्डियन आर्मीमा गोर्खाहरूको क्षमतालाई छिट्टै बुझेका थिए। त्यस बेला सम्म गोर्खा पक्षत्यागी (defector) सामान्यतया अनियमित शक्तिको रूपमा प्रयोग गरिन्थ्यो। २४ अप्रिल १८१५ मा गोर्खा रेजिमेन्टको पहिलो बटालियन नासिरी रेजिमेन्टको रूपमा खडा गरिएको थियो। यो रेजिमेन्ट पछि राजा जर्जको आफ्नै पहिलो गोर्खा राइफल्स भयो, र लेफ्टिनेन्ट लट्टीको नेतृत्वमा मलाउ किल्लामा कारबाहीमा सहभागी भयो ।

उपमहाद्वीपमा ब्रिटिश ईस्ट इण्डिया कम्पनीको विस्तारमा गोर्खा रेजिमेन्ट ले महत्वपूर्ण भूमिका खेलेका थिए। गोर्खाहरूले गोर्खा-सिख युद्ध, पहिलो र दोस्रो सिख-अंग्रेज युद्ध, अफगान युद्ध, र १८५७ को भारतीय विद्रोहलाई दबाउनमा भाग लिए। यी समयमा अंग्रेजहरूले गोर्खाहरूलाई भर्ती गर्न जारी राखे र गोर्खा रेजिमेन्टहरूको संख्या बढाइरहेका थिए।

पहिलो विश्वयुद्ध सुरु हुँदासम्म ब्रिटिस इन्डियन आर्मीमा १० गोर्खा रेजिमेन्ट थिए। ^[१]

गोर्खा रेजिमेन्टले दुबै विश्वयुद्धहरूमा राष्ट्रमण्डल सेनाहरूको एक हिस्साको रूपमा प्रमुख भूमिका खेलेका थिए ।पश्चिममा मोन्टे क्यासिनोदेखि पूर्वमा रंगुनसम्मको लडेर , र व्यापक युद्ध सम्मानहरू कमाए। उत्तर अफ्रिकी अभियानको क्रममा, जर्मन अफ्रिकाकोर्प्सले नेपाली चक्कु खुकुरी बोकेका गोर्खाहरूलाई सम्मान गरेको थियो।

भारतको स्वतन्त्रता पछि[सम्पादन गर्नुहोस्]

भारतको स्वतन्त्रता पछि, भारत, नेपाल र बेलायतले १९४७ मा बेलायत-भारत-नेपाल त्रिपक्षीय सम्झौतामा हस्ताक्षर गरे। ब्रिटिस इन्डियन आर्मीमा रहेका १० गोर्खा रेजिमेन्टहरूमध्ये छ वटालाई नयाँ भारतीय सेनामा हस्तान्तरण गर्ने व्यवस्था गरिएको थियो। ^[२] ^[३] यो सम्झौता नेपाली सेनामा कार्यरत गोर्खाहरुको हकमा लागू हुने छैन । २०२० सम्म, भारतमा ७ गोरखा रेजिमेन्टमा ३९ गोरखा बटालियनहरू छन्। ^[३]

ब्रिटिस आर्मीमा हस्तान्तरण गरिएका चार गोर्खा रेजिमेन्टलाई बाँकी ब्रिटिश उपनिवेशहरूमा पठाइयो। मलाया र सिंगापुरमा, मलायन संकटकालमा गोर्खा रेजिमेन्टको उपस्थिति आवश्यक थियो, र उनीहरूले सिंगापुरमा सिख इकाईलाई प्रतिस्थापन गर्नु पर्ने थियो जुन भारतीय स्वतन्त्रतामा भारतीय सेनामा फर्किएको थियो। मलाया (मलेसिया र ब्रुनेई) र सिंगापुरमा ती एकाइहरू, यी ब्रिटिश उपनिवेशहरूले स्वतन्त्रता प्राप्त गरेपछि, अझै पनि क्रमशः ब्रुनाई र सिंगापुरको सशस्त्र सेनाको हिस्सा छन्।

स्वतन्त्र भारतको नयाँ सेनामा सम्मिलित छ वटा रेजिमेन्टहरू यस प्रकार थिए:

पहिलो गोर्खा राइफल्स (मलाउँ रेजिमेन्ट) राजा जर्ज पाँचौंको आफ्नै गोर्खा राइफल्स
तेस्रो गोर्खा राइफल्स महारानी अलेक्जेन्ड्राको गोर्खा राइफल्स
चौथो गोर्खा राइफल्स प्रिन्स अफ वेल्सको आफ्नै गोर्खा राइफल्स
पाँचौं रोयल गोर्खा राइफल्स (फ्रन्टियर फोर्स)
८ औं गोर्खा राइफल्स
९ औं गोर्खा राइफल्स

सन् १९४९ मा भारतीय सेनामा ‘Gurkha’ को हिज्जे परिवर्तन गरी परम्परागत ‘Gorkha’ बनाइयो। सन् १९५० मा भारत गणतन्त्र बनेपछि भारतीय गोर्खा रेजिमेन्टसँग सम्बन्धित सबै शाही उपाधिहरू खारेज गरियो।

स्वतन्त्रता पछि, भारतीय सेनालाई समावेश गर्ने हरेक प्रमुख अभियानमा गोर्खाहरू लडेका छन्, र धेरै युद्ध र मोर्चा सम्मानबाट सम्मानित भएका छन्। गोर्खा रेजिमेन्टहरूले परमवीर चक्र र महावीर चक्र जस्ता धेरै वीरता पुरस्कारहरू जितेका छन्। २/८ गोर्खा राइफल्सले स्वतन्त्र भारतीय सेनाको प्रसिद्ध पहिलो फिल्ड मार्शल साम मानेकशालाई उत्पादन गरेको थियो।

५ औं गोर्खा राइफल्स (फ्रन्टियर फोर्स) को ५ औं बटालियनले सन् १९४८ मा हैदरावाद प्रहरी कारबाहीमा वीरतापूर्वक लडे, जसमा एन.के. नरबहादुर थापाले १५ सेप्टेम्बर १९४८ मा स्वतन्त्र भारतको पहिलो अशोक चक्र श्रेणी १ प्राप्त गरे।

५ औं गोर्खा राइफल्स को ५ औं बटालियनले १९७१ को भारत-पाकिस्तान युद्धको समयमा सम्पूर्ण पाकिस्तानी बटालियन विरुद्ध सेहजरा बल्ज कब्जा गर्यो। चौथो बटालियन, सिलहटको युद्धमा लडे, जसले हेलिबोर्न आक्रमणमा संलग्न भएको भारतीय सेनाको पहिलो रेजिमेन्टको गौरव प्राप्त गर्यो। भारतीय सेना अन्तर्गत, गोर्खाहरूले बंगलादेश, श्रीलंका, सियाचेन र लेबनान, सुडान र सिएरा लियोनमा संयुक्त राष्ट्र शान्ति मिसनहरूमा सेवा गरेका छन्।

मेजर धनसिंह थापा (आठौ गोर्खा राइफल पहिलो बटालियन) ले १९६२ को चीन-भारत द्वन्द्वमा आफ्नो वीरतापूर्ण कार्यको लागि परमवीर चक्र जितेका थिए। ११ औं गोर्खा राइफल्सको पहिलो बटालियन, १९९९ को कारगिल युद्धमा संलग्न थियो, जहाँ लेफ्टिनेन्ट मनोज कुमार पाण्डेलाई वीरताको लागि मरणोपरान्त परमवीर चक्र प्रदान गरिएको थियो।

लेफ्टिनेन्ट हरि सिंह विष्ट (११ औं गोर्खा राइफल्स तेस्रो बटालियन) लाई कश्मीरको मेंढरमा जेएम आतंकवादीहरूसँगको घनिष्ठ मुठभेडमा उनको बहादुरीका लागि मरणोपरान्त शौर्य चक्र प्रदान गरिएको थियो। लेफ्टिनेन्ट विष्ट र उनको गस्ती दलले गाउँको झुपडीमा आतंककारीहरूको समूह लुकेको सूचना पाएका थिए। सूचना प्राप्त भएपछि, लेफ्टिनेन्ट विष्ट थप निगरानी सञ्चालन गरे । मुठभेडको क्रममा, लेफ्टिनेन्ट बिस्टले पाँच आतङ्ककारीलाई मारे, तर प्रक्रियामा पाँच पटक गोली खाए।