सामग्रीमा जानुहोस्

जुरेली

विकिपिडिया, एक स्वतन्त्र विश्वकोशबाट
जुरेली (Red-vented bulbul), सुखना झील ,चंडीगड़,भारतमा

जुरेली
भारतमा पाइएको जुरेली
वैज्ञानिक वर्गीकरण
जगत:
जन्तु जगत
सङ्घ:
वर्ग:
गण:
कुल:
वंश:
प्रजाति:
P. cafer
वैज्ञानिक नाम
Pycnonotus cafer
(लिनिअस, १७६६)
पर्याय

Molpastes cafer
Molpastes haemorrhous
Pycnonotus pygaeus

जुरेली नेपालमा पाइने चराको नाम हो ।

जुरेली ( Pycnonotus cafer ) भंगेराहरूको जुरेली परिवारको सदस्य हो । यो भारतीय उपमहाद्वीपमा एक निवासी प्रजननकर्ता हो , जसमा बंगलादेश, श्रीलंका सहित पूर्वमा बर्मा, भुटान र नेपालका केही भागहरू सम्म फैलिएको छ। यो विश्वका धेरै अन्य भागहरूमा पेश गरिएको छ । अर्जेन्टिना, टोंगा र फिजी, साथै सामोआ, संयुक्त राज्य अमेरिका र कुक टापुहरूका केही भागहरूमा आफूलाई स्थापित गरेको छ। यो विश्वको १०० सबैभन्दा खराब आक्रमणकारी विदेशी प्रजातिहरूको सूचीमा समावेश छ । न्यूजील्याण्डमा तिनीहरू १९५५ मा सफल विनाश अभियानको लक्ष्य थिए, यद्यपि तिनीहरू अझै पनि छिटपुट रूपमा रहेका छन्।

वर्गीकरण र प्रणालीगत

सन् १७६० मा फ्रान्सेली प्राणीशास्त्री माथुरिन ज्याक्स ब्रिसनले आफ्नो ओर्निथोलोजीमा जुरेलीको विवरण समावेश गरे जुन उनले गलत रूपमा दक्षिण अफ्रिकाको केप अफ गुड होपबाट सङ्कलन गरिएको नमूनाको आधारमा गरेका थिए । उनले फ्रान्सेली नामले मेरले हूपे डू कैप डे बोने एस्पेरेंस और लेटिन मेरुला क्रिस्टाटा कैपिटिस बोने स्पीप्रयोग गरे । यद्यपि ब्रिसनले ल्याटिन नामहरू बनाए, यी द्विपद प्रणालीसँग मेल खाँदैनन् र अन्तर्राष्ट्रिय प्राणी नामकरण आयोग द्वारा मान्यता प्राप्त छैनन् । जब सन् १७६६ मा स्विडेनी प्रकृतिविद् कार्ल लिनियसले बाह्रौं संस्करणको लागि आफ्नो सिस्टम नेचर अपडेट गरे , उनले २४० प्रजातिहरू थपे जुन पहिले ब्रिसनले वर्णन गरेका थिए। यी मध्ये एक जुरेली थियो। लिनियसले संक्षिप्त विवरण समावेश गरे, द्विपद नाम टर्डस कैफ़र बनाए र ब्रिसनको कामलाई उद्धृत गरे। जुरेली अफ्रिकामा पाइँदैन। पछि यसको प्रकार स्थान श्रीलंकामा परिवर्तन गरियो र त्यसपछि सन् १९५२ मा जर्मन प्रकृतिविद् एर्विन स्ट्रेसेम्यानले भारतमा पोन्डिचेरीको रूपमा तोके ।दक्षिण अफ्रिकाको लागि विशिष्ट उपनाम क्याफर नव-ल्याटिन हो। यो प्रजाति अब सन् १८२६ मा जर्मन प्राणीशास्त्री फ्रेडरिक बोई द्वारा प्रस्तुत गरिएको पाइक्नोनोटस जीनसमा राखिएको छ।

पहिले तोकिएका दुई जातिहरू, दक्षिणी बर्मामा पी. सी. निग्रोपिलियस र उत्तरी बर्मामा पी. सी. बर्मानिकस अब हाइब्रिड मानिन्छन्।

उपप्रजातिहरू

जुरेलीकस आठ उप-प्रजातिहरू पहिचान गरिएका छन्

-- मध्य भारतीय जुरेली ( पी. सी. हुमायुनी ) - देइग्नन , १९५१ : दक्षिण-पूर्वी पाकिस्तान, उत्तर-पश्चिमी र उत्तर-मध्य भारतमा पाइन्छ।

-- पञ्जाबी जुरेली ( पी. सी. इन्टरमिडियस ) - ब्लिथ , १८४६ : मूल रूपमा छुट्टै प्रजातिको रूपमा वर्णन गरिएको। यो कश्मीर र कोहाटमा नुन पर्वतश्रृंखलासम्म र पश्चिमी हिमालयको किनारमा कुमाउँसम्म पाइन्छ।

-- पी. सी. बेङ्गालेन्सिस - ब्लिथ, १८४५ : मूल रूपमा छुट्टै प्रजातिको रूपमा वर्णन गरिएको। नेपालदेखि असम, उत्तर-पूर्वी भारत र बंगलादेशसम्म मध्य र पूर्वी हिमालयमा पाइन्छ।

-- पी. सी. स्ट्यानफोर्डी - डिग्नान, १९४९ : उत्तरी बर्मा र दक्षिण-पश्चिमी चीनमा पाइन्छ।

-- पी. सी. मेलान्चिमस - डिग्नान, १९४९ : दक्षिण-मध्य बर्मा र उत्तरी थाइल्याण्डमा पाइन्छ।

-- पी. सी. वेटमोरेई - डिग्नन, १९६० : पूर्वी भारतमा फेला परेको

-- पी. सी. स्याचुराटस - (व्हिस्लर र किन्नियर, १९३२) : मूल रूपमा छुट्टै प्रजाति स्टेल्गिडोसिचला ल्याटिरोस्ट्रिस स्याचुरटा (मर्न्स १९१४) को रूपमा वर्णन गरिएको । उत्तर-पूर्वी भारतमा पाइन्छ।

-- पी. सी. क्याफर - ( लिनियस , १७६६) : दक्षिणी भारतमा पाइन्छ।

-- पी. सी. हेमोरसस - ( ग्मेलिन, जेएफ , १७८९) : श्रीलंकामा पाइन्छ।

विवरण

जुरेलीलाई यसको छोटो सिउरले सजिलै चिन्न सकिन्छ जसले टाउकोलाई वर्गाकार देखाउँछ। शरीर गाढा खैरो रङको हुन्छ जसमा खैरो ढाँचा हुन्छ भने टाउको गाढा कालो हुन्छ। पुच्छर सेतो हुन्छ जबकि मलद्वार रातो हुन्छ। यो लगभग २० सेन्टिमिटर लामो हुन्छ, लामो कालो पुच्छर टुप्पोमा सेतो हुन्छ। हिमालयी जातिहरूको शिउर बढी प्रमुख हुन्छ र तल्लो भागमा बढी धर्काहरू हुन्छन्। पश्चिमी हिमालयको दौड मध्यस्थको मध्य-छातीसम्म फैलिएको कालो आवरण हुन्छ। मध्य र पूर्वी हिमालय र गङ्गाको मैदानको जनसंख्या बेङ्गालेन्सिसमा गाढा आवरण हुन्छ, तल्लो भागमा स्केल जस्तो ढाँचा हुँदैन र यसको सट्टा फिक्का हुन्छ,तल्लो पेटमा गाढा धर्काहरू हुन्छन्। दक्षिण आसाम पहाडहरूको दौड स्ट्यानफोर्डी मध्यवर्ती जस्तै छ । मरुभूमि जाति हुमायुनीको फिक्का खैरो आवरण हुन्छ। नामांकित जाति क्याफर प्रायद्वीपीय भारतमा पाइन्छ। उत्तरपूर्वी भारतीय जाति वेटमोरेई क्याफर , हुमायुनी र बेङ्गालेन्सिस बीचको हुन्छ । श्रीलंकाली जाति हेमोरस (= हेमोरसस ) मा गाढा आवरण हुन्छ जसको किनारा साँघुरो फिक्का हुन्छ। हुमायुनी जातलाई पाइक्नोनोटस ल्युकोजेनिससँग हाइब्रिडाइज गर्न सकिन्छ र यी हाइब्रिडहरूलाई एक पटक तिनीहरूको फिक्का पुच्छर र पहेंलो-सुन्तला वा गुलाबी मलद्वारहरु द्वारा चिनिने उप-प्रजाति म्याग्राथीको रूपमा वर्णन गरिएको छ। पूर्वी म्यानमारमा पाइक्नोनोटस अरिगास्टरसँग केही प्राकृतिक हाइब्रिडाइजेशन छ ।

लिङ्गका प्वाँखहरू समान हुन्छन्, तर साना चराहरू वयस्कहरू भन्दा मधुरो हुन्छन्। सामान्य आवाजलाई अदुवा बियरको रूपमा लिपिबद्ध गरिएको छ, तर पिक जस्तो सुनिने धेरै तीखा एकल नोट आवाजहरू पनि निकाल्न सक्छन्। तिनीहरूको समय जनाउने आवाजलाई सामान्यतया धेरै अन्य प्रजातिका चराहरूले प्रतिक्रिया दिन्छन् र ध्यान दिन्छन्।

मेलानिस्टिक र ल्युसिस्टिक जुरेलीहरू पनि उल्लेख गरिएका छन्। मुम्बईको अन्धेरीस्थित भवन्स कलेज क्याम्पसमा असामान्य रङको आकार भएको एक जुरेली अवलोकन गरिएको थियो।

वितरण र बासस्थान

यो सुख्खा झाडी, खुला जङ्गल, मैदान र खेतीयोग्य जमिनमा बस्ने चरा हो। यसको मूल क्षेत्रमा यो परिपक्व जंगलहरूमा विरलै पाइन्छ। भारतका ५४ स्थानहरूमा आधारित एक अध्ययनले वनस्पति प्रजातिको वितरण निर्धारण गर्ने एकल सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण कारक हो भन्ने निष्कर्ष निकालेको छ।

सन् १९०३ मा भारतबाट आएका सम्झौता गरिएका मजदुरहरूले जुरेलीलहरू फिजीमा ल्याएका थिए, जुन व्यापक रूपमा फैलिएको थियो। तिनीहरू सन् १९४३ मा टोंगामा परिचित भए र सन् १९५७ सम्ममा सामोआमा सामान्य भए। तिनीहरू टोंगाटापु र निउआफो 'उको टोंगा टापुहरूमा स्थापित भए। तिनीहरू सन् १९१७ तिर मेलबर्नमा ल्याइएको थियो तर सन् १९४२ पछि देखिएनन्। तिनीहरू सन् १९५० को दशकमा अकल्याण्डमा स्थापित भए तर तिनीहरूलाई नष्ट गरियो र सन् २००६ मा अर्को जंगली जनसंख्या पत्ता लगाइयो र नष्ट गरियो। सन् २०१३ मा थप फेला परे, र अधिकारीहरूले चरालाई समात्न नेतृत्व गर्ने जानकारीको लागि $१००० इनाम प्रस्ताव गरे। तिनीहरू यी क्षेत्रहरूमा सुख्खा तराईको बासस्थान मन पराउँछन्। सन् २०१८ मा क्यानरी टापुहरूमा पहिलो पटक तिनीहरूको प्रजनन अवलोकन गरिएको थियो। फलफूल बालीलाई क्षति पुर्‍याउने तिनीहरूको बानीको कारणले गर्दा तिनीहरूलाई कीरा मानिन्छ। हवाईमा खेती गरिएका डेन्ड्रोबियम अर्किडहरूलाई यी चराहरूले गर्ने क्षतिबाट जोगाउन मेथियोकार्ब र जिराम प्रयोग गरिएको छ । यद्यपि, तिनीहरूले विकर्षक रसायनहरूबाट बच्न जान्दछन्। तिनीहरूले ल्यान्टाना कामारा र माइकोनिया क्याल्भसेन्स जस्ता आक्रमणकारी बोटबिरुवाहरूको बीउ पनि छरपस्ट गर्न सक्छन् ।

पी. क्याफर न्यू क्यालेडोनियामा आक्रामक छ । थिबल्ट एट अल. (२०१८) ले यो प्रजातिले अन्य परिचय गरिएका प्रजातिहरूलाई होइन तर स्वदेशी प्रजातिहरूलाई बाहिर धकेलिरहेको पाउँछ ।

व्यवहार र पारिस्थितिकी

जुरेलीले फलफूल, फूलका पत्ताहरू, अमृत, कीराहरू र कहिलेकाहीं घरेलु गेकोहरू ( हेमिडाक्टाइलस फ्लाभिभिरिडिस ) खान्छन्। यिनीहरूले मेडिकागो सेटिभाको पातहरू पनि खान्छन् ।

जुरेलीहरूले लगभग २-३ मिटर (६.६-९.८ फिट) को उचाइका झाडीहरूमा आफ्नो गुँड बनाउँछन्। गुँडहरू कहिलेकाहीं घर भित्र बनाउँछन् वा माटोको किनारमा प्वालमा। एउटा उदाहरणमा, जलकुम्भी पातहरूको तैरिरहेको म्याटमा गुँड फेला पर्यो र अर्को पर्यवेक्षकले नियमित रूपमा प्रयोग हुने बस भित्र गुँड बनाएको जोडीलाई देखे। रूखका डुँडहरूमा पनि गुँडहरु देखिएका छन्। आवासीय भवनहरूको सुरक्षित डुँडहरूमा गुँड बनाउने पनि देखिएका छन्।

तिनीहरू जुन देखि सेप्टेम्बरसम्म प्रजनन गर्छन् र एउटा विशिष्ट गुँडमा दुई वा तीनवटा अण्डा दिन्छन्। अण्डाहरू फिक्का-गुलाबी रंगका हुन्छन् जसमा गाढा रातो रंगका धब्बाहरू हुन्छन् जुन चौडा छेउमा बढी बाक्लो हुन्छन्। यद्यपि, एउटा उदाहरणमा, तमिलनाडुमा फेब्रुअरीमा पनि प्रजनन भएको पाइएको छ। तिनीहरू एक वर्षमा धेरै गुँडहरू राख्न सक्षम हुन्छन्। गुँडहरू साना सुख्खा हाँगाहरू र माकुराको जालोबाट बनेका साना समतल कपहरू हुन्, तर कहिलेकाहीं धातुको तारहरू प्रयोग गर्छन्। लगभग १४ दिन पछि चल्लाहरू निस्कन्छन्। दुवै आमाबाबुले चल्लाहरूलाई खुवाउँछन् र खुवाउने यात्राहरूमा बच्चाहरूले उत्सर्जनको लागि पर्खन्छन्, ब्याक्टेरियाको स्तर न्यूनतम हुँदा सुरुका केही दिनहरूमा उत्पादित दिसाको थैलीहरू निल्छन्। पछि तिनीहरूले दिसाको थैलीहरू बोकेर अन्यत्र फाल्छन्। पाइड क्रेस्टेड कोयल यस प्रजातिको ब्रूड परजीवी हो । दक्षिणी भारतमा स्क्रब बासस्थानहरूमा नवजात मृत्युदरको मुख्य कारण आगो, भारी वर्षा र शिकारीहरू हुन्।

तिनीहरूको स्वर सामान्यतया स्टिरियोटाइप गरिएको हुन्छ र तिनीहरू वर्षभरि नै कराउँछन्। यद्यपि, धेरै फरक कराउने प्रकारहरू पहिचान गरिएका छन् जसमा बसोबास, भिख माग्ने, अभिवादन गर्ने, उडान गर्ने र दुई प्रकारका समय जनाउने आवाजहरू समावेश छन्।

तिनीहरू क्यारिसा स्पिनारम जस्ता बिरुवाहरूको बीउको महत्त्वपूर्ण फैलावटकर्ता हुन् ।

जुरेली मानिस बाहेक भिटामिन सी संश्लेषण गर्न असमर्थ पाइने पहिलो जनावरहरू मध्ये एक थियो । यद्यपि, पछि धेरै अन्य चराहरूमा पनि भिटामिन सी संश्लेषण गर्ने क्षमताको अभाव भएको पाइयो।

धेरैजसो चराहरू जस्तै, यी जुरेलीहरू कोक्सीडियन रगत परजीवीहरू ( इसोस्पोरा एसपी। ) का आश्रयदाता हुन् जबकि केही चरा जुम्राहरू जस्तै मेनाकान्थस गुल्डम (अन्सारी १९५१ प्रोक. नेटल. इन्स्ट. साइन्स इन्डिया १७:४०) लाई एक्टोपरासाइटको रूपमा वर्णन गरिएको छ।

जुरेलीहरूसँगै यस प्रजातिले हवाईको ओआहु टापुमा पुतली मोर्फहरूको जनसंख्या गतिशीलतामा परिवर्तन ल्याएको छ। यहाँ यी जुरेलीहरूले सुन्तला मोर्फहरूको शिकार गरेको कारणले गर्दा डेनौस प्लेक्सिपस पुतलीको सेतो मोर्फहरूको जनसंख्या २० वर्षको अवधिमा बढेको छ।

संस्कृतिमा

१९ औं शताब्दीको भारतमा यी चराहरूलाई बारम्बार पिंजडामा घरपालुवा जनावरको रूपमा र विशेष गरी कर्नाटक क्षेत्रमा लड्नका लागि राखिन्थ्यो । तिनीहरूलाई औंलामा धागो बाँधेर समातिन्थ्यो र लड्दा तिनीहरूले विपक्षीहरूको रातो प्वाँख समात्थे।

भारतीयहरूले यसलाई बारम्बार नियन्त्रणमा राख्छन् र बजारमा बोकेर घुम्छन्, औंलामा डोरीले बाँधेर वा सानो बैसाखीको पर्चमा, जुन प्रायः बहुमूल्य धातु वा जेडबाट बनेको हुन्छ; जबकि यसको सुरुवालको सिटमा रातो दागमा एहाको अमर वाक्यांश सम्झन नसक्ने युरोपेलीहरू थोरै छन्।

—  ह्यु ह्विस्लर

भारतको आसाम राज्यमा जुरेली (বুলবুলি) चरा जसलाई असमियामा भनिन्छ ), भाले चराहरूलाई केही दिनको लागि बन्दी बनाइयो र दर्शकको खेलको रूपमा झगडामा संलग्न गराइयो : 49  अहोम शासनकालमा बिहु उत्सवमा । यो अभ्यास जनवरी २०१६ मा प्रतिबन्धित गरिएको थियो।

तस्बिर ङ्ग्रह

[सम्पादन गर्नुहोस्]

सन्दर्भ सामग्रीहरू

[सम्पादन गर्नुहोस्]

बाहिरी लिङ्कहरू

[सम्पादन गर्नुहोस्]

यी पनि हेर्नुहोस्

[सम्पादन गर्नुहोस्]