फणीश्वरनाथ रेणु
फणीश्वरनाथ रेणु | |
|---|---|
 | |
| जन्म | ४ मार्च १९२१ अररिया, बिहार, भारत |
| मृत्यु | ११ अप्रिल १९७७ (उमेर ५६) |
| पेशा | Novelist, memoirist |
| उल्लेखनीय कार्यहरू | Maila Anchal (The Soiled Linen, 1954) |
| बच्चाहरू | कविता राय, पदम पराग वेणु, नवनीता, अपराजित, दक्षिणेश्वर प्रसाद राय |
फणीश्वर नाथ मण्डल 'रेणु' [१] (४ मार्च १९२१ - ११ अप्रिल १९७७) प्रेमचन्द पछिको आधुनिक हिन्दी साहित्यका सबैभन्दा सफल र प्रभावशाली लेखकहरु मध्ये एक थिए। उनी मैला आँचलका लेखक हुन्, जसलाई प्रेमचन्दको गोदानपछि सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण हिन्दी उपन्यास मानिन्छ। [२] फणीश्वर नाथ (मण्डल) रेणुको जन्म ४ मार्च १९२१ मा बिहारको सिम्राहा रेलवे स्टेशन नजिकै एउटा सानो गाउँ औरही हिंगनामा भएको थियो। बिहारको मण्डल समुदाय जसको रेणु आबद्ध थिए, भारतमा एक कम सुविधा प्राप्त सामाजिक समूह हो। तर, रेणुको परिवारले जमिन, शिक्षा र सामाजिक प्रतिष्ठाको फाइदा उठायो। रेणुका बुबा, शिलानाथ मण्डल, भारतीय राष्ट्रिय आन्दोलनमा सक्रिय थिए र आधुनिक विचार, संस्कृति र कलामा गहिरो चासो लिने एक अत्यन्त प्रबुद्ध व्यक्ति थिए। [३]
आंचालिक उपन्यास ('क्षेत्रीय कथा') को विधा मार्फत समकालीन ग्रामीण भारतको आवाजलाई प्रवर्द्धन गर्नका लागि फनीश्वर नाथ रेणु सबैभन्दा प्रसिद्ध छन्, र क्षेत्रीय आवाजलाई मुख्यधाराको हिन्दी साहित्यमा ल्याएका अग्रगामी हिन्दी लेखकहरुमा राखिन्छन्। रेणु बंगाली उपन्यासकार सतीनाथ भादुरीको निकट सहयोगी थिए । उनले बंगालीमा भादुरीजी (श्री भादुरी) नामक संस्मरण लेखे। [३]
उनको छोटो कथा "मारे गए गुलफाम" लाई १९६६ मा बासु भट्टाचार्य (कवि-गीतकार शैलेन्द्रद्वारा निर्मित) द्वारा फिल्म [४] कसम (द थर्ड वाव) मा रुपान्तरण गरिएको थियो जसका लागि उनले संवादहरु पनि लेखेका थिए। [५] पछि उनको लघुकथा "पाँचलाइट" (पेट्रोम्याक्स) लाई टिभी लघु चलचित्र बनाइयो। २०१७ को बलिउड फिल्म पंचलाइट पनि यही लघु कथामा आधारित छ। [६]
जीवनी
[सम्पादन गर्नुहोस्]फणीश्वरनाथ रेणुको जन्म ४ मार्च १९२१ मा फोर्ब्सगञ्ज नजिकै औरही हिंगना गाउँमा, अररिया जिल्ला (तत्कालीन पूर्णिया जिल्ला ), बिहारमा भएको थियो। उनले भारत र नेपालमा पढेका थिए । उनको प्राथमिक शिक्षा अररिया र फारविसगञ्ज मा भएको थियो। उनले कोइराला परिवारसँगै बस्दै विराटनगर आदर्श विद्यालय (स्कूल), विराटनगर, नेपालबाट म्याट्रिक गरे। १९४२ मा काशी हिन्दू विश्वविद्यालय (विश्वविद्यालय) बाट आईए उत्तिर्ण गरेपछि उनले भारतीय स्वतन्त्रता संग्राममा भाग लिए। पछि उनले सन् १९५० को नेपाली क्रान्तिकारी आन्दोलनमा भाग लिएका थिए जसको फलस्वरुप नेपालमा प्रजातन्त्र स्थापना भयो । [७] [३] उनले हिन्दी लेखनको आचालिक-कथामा प्रवेश गरे। उनको समकालीन कवि सच्चिदानन्द हिरानन्द वात्स्यायन अग्येसँग घनिष्ठ मित्रता थियो। [८] लेखकको जीवनी ‘उन्की नजर उनका सहर’ मा फणिश्वरनाथ रेणु नामबाट पनि निर्माण भएको छ । [९]
लेखन शैली
[सम्पादन गर्नुहोस्]उनको पहिलो उपन्यास जसलाई उनको उत्कृष्ट कृति पनि मानिन्छ, माइला आँचल (द सोइल्ड लिनेन, १९५४), एक सामाजिक उपन्यास थियो जसले ग्रामीण बिहार र यसका जनता, विशेष गरी पिछडिएका र वंचितहरुको जीवन चित्रण गरेको थियो। पछि उनलाई सन् [१] ९७० मा भारतको सर्वोच्च नागरिक सम्मान पद्मश्रीबाट सम्मानित गरिएको थियो। उनले आन्तरिक आपतकाल घोषणाको विरोधमा पद्मश्री फिर्ता गरे। [१०]
साहित्यिक कार्यहरु
[सम्पादन गर्नुहोस्]उपन्यासहरु
[सम्पादन गर्नुहोस्]- माइला आँचल
- पार्टी परिकथा
- जुलुस
- कृषय की कहानी
- कित्ने चौराहे
- पल्टु बाबु रोड
- जल प्रलय मै हो
संस्मरणहरु
[सम्पादन गर्नुहोस्]- रिञ्जल धञ्जल
- वन तुलसी की गन्ध
- नेपाली क्रान्ति कथा
- श्रुत आश्रुत पुर्वा
- तोतापुर
कथा
[सम्पादन गर्नुहोस्]- पंचलाइट
व्यक्तिगत जीवन
[सम्पादन गर्नुहोस्]उनले तीन पटक विवाह गरे, पहिलो श्रीमती रेखा रेणु (अज्ञात व्यक्ति), दोस्रो पद्मा र तेस्रो लतिका (मृत्यु २०११) थिइन। पटना मेडिकल कलेज र अस्पतालमा भर्ना हुँदा उनले आफ्नी तेस्रो पत्नी लतिका नर्सलाई भेटे। तिनीहरुले १९५१ मा विवाह गरे। माइला आँचल, पार्टी परिकथा र मारे गए गुलफामका लागि उनी प्रेरणा बनेकी छिन् । उनकी जेठी छोरी कविता रोय (रेखा रेणुकी छोरी) बिहारको कटिहारमा गरिब अवस्थामा बस्दै आएकी थिइन्। पद्मा रेणुका छोरा पद्म पराग रेणु फारविसगञ्जबाट विधायक भए, जबकि कान्छो छोरा दक्षिणेश्वर रेणुले रेणु समाज सेवा संस्थान नामक संस्था चलाए। [११]
सन्दर्भहरु
[सम्पादन गर्नुहोस्]- ↑ १.० १.१ Padma Awards Official listings वेब्याक मेसिन अभिलेखिकरण २००९-०१-३१ मिति Govt. of India portal.
- ↑ Phanishwar Nath Renu profile Seasoninindia.
- ↑ ३.० ३.१ ३.२ Freed from disgrace = Kalankmukti, new delhi, पृ: २।
- ↑ TISRI QASAM The Third Vow University of Iowa, 2005.
- ↑ इन्टरनेट चलचित्र डेटाबेसमा फणीश्वरनाथ रेणु
- ↑ "Phanishwar Nath Renu's short story on silver screen", १७ अक्टोबर २०१७।
- ↑ "Phanishwar Nath Renu Biography: Books, Awards and Facts", Who-is-who (अङ्ग्रेजीमा), २०१८-०१-३०, अन्तिम पहुँच २०२१-१२-०४।
- ↑ Phanishwar Nath Renu at Abhivyakti. Abhivyakti-hindi.org. Retrieved on 7 November 2018.
- ↑ श्रव्य दृश्य युट्युबमा हेर्नुहोस्
- ↑ "Aura Virtual Campus", मूलबाट ३ मार्च २०१६-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच १० मे २०१४। वेब्याक मेसिन अभिलेखिकरण ३ मार्च २०१६ मिति
- ↑ "Maila Anchal inspirer dead", The Telegraph - Calcutta (Kolkata), १५ जनवरी २०११, मूलबाट १४ अगस्ट २०१७-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच १४ अगस्ट २०१७।
थप पढाइ
[सम्पादन गर्नुहोस्]- १. फणीश्वरनाथ रेणु र सतीनाथ भादुड़ी के उपन्यासों का तुलनात्मक अध्ययन : डॉ ब्रिज्किशोर झा, आनंद प्रकाशन, कोलकाता
- २. ढोंढाचरित मानस, सतीनाथ भादुड़ी (हिन्दी अनुवाद : मधुकर गंगाधर), लोकभारती प्रकाशन, इलाहाबाद
- डा. रेणु शाह (एसोसिएट प्रोफेसर, JNV विश्वविद्यालय जोधपुर)। फणीश्वर नाथ रेणु का कथा शिल्प । विश्वविद्यालय अनुदान आयोग (UGC) अनुदान अन्तर्गत प्रकाशित। 1990।
- फणीश्वर नाथ 'रेणु' द्वारा मारे गए गुल्फाम (हिन्दी)
- तेस्रो भाकल र अन्य कथाहरु: र अन्य कथाहरु । ट्र। क्याथरीन जी ह्यान्सन द्वारा। चाणक्य प्रकाशन, 1986।आइएसबिएन ८१-७००१-०१३-६ISBN ८१-७००१-०१३-६ ।
बाह्य लिङ्कहरु
[सम्पादन गर्नुहोस्]- फणीश्वर नाथ रेणु गद्य कोश (अनलाइन हिन्दी साहित्यको विश्वकोश)
- आत्मा-साक्षी, र फणिश्वरनाथ रेणुबाट निकासी: लोथर लुट्जेसँग संवाद ;
| साधारण | |
|---|---|
| राष्ट्रिय पुस्तकालयहरू | |
| अन्य | |
