ब्रिटिस राजतन्त्र

संयुक्त अधिराज्यको महाराजा
शाही कुलचिह्न
पदासिन
चार्ल्स तृतीय सन् २०२२ सेप्टेम्बर ८ देखि
विवरण
शैली	हिज मयाजेस्टी
युवराज	विलियम, वेल्सको राजकुमार
निवास	शाही निवासहरूको सूची
नियुक्तिकर्ता	वंशानुक्रम
वेबसाइट	royal.uk

ब्रिटिस राजतन्त्र (अङ्ग्रेजी: British Monarchy, ब्रिटिस मोनार्की) ग्रेट ब्रिटेन र उत्तरी आयरल्यान्डको संयुक्त अधिराज्यको संवैधानिक राजतन्त्र हो। बेलायती एकाधिकारले संयुक्त अधिराज्यसहित कुल १५ राष्ट्रमण्डल क्षेत्रहरू, राजमुकुट निर्भरता र विदेशी क्षेत्रहरूको मुकुट धारण गर्ने एकाधिकारवादी सार्वभौमसत्ता भएको विशिष्टता छ। एलिजाबेथ द्वितीयको मृत्युपछि ब्रिटिस राजतन्त्रको वर्तमान शासक महाराजा चार्ल्स तृतीय सन् २०२२ सेप्टेम्बर ८ देखि राजगद्दीको अधिकारी भएका छन्।

सार्वभौम र त्यस्को नजिकको पारिवारिक सदस्यहरूले देशका विभिन्न आधिकारिक, औपचारिक र प्रतिनिधि कार्यहरू गर्छन्। शासक रानी/राजालाई सैद्धान्तिक रूपमा संवैधानिक शासकको अधिकार दिइएको छ तर शताब्दी पुरानो सामान्य कानूनको कारणले, सार्वभौमहरूले आफ्नो अधिकांश शक्तिहरू संसद र सरकारको निर्दिष्टता अनुसार मात्र प्रयोग गर्न बाध्य छन्। यस कारणले गर्दा यो वास्तवमा संसदीय राजतन्त्र मानिन्छ। संसदीय शासक भएकाले शासकको प्रायःजसो अधिकार निष्पक्ष र गैरराजनीतिक कार्यमा सीमित हुन्छन्। सम्राटहरू, शासकहरू र राज्यका प्रमुखहरूको रूपमा, तिनीहरूले आफ्नो संवैधानिक शासन र राजनीतिक शक्तिहरूको प्रयोग सरकार र तिनीहरूका मन्त्रीहरूको सल्लाह र विशिष्टतामा मात्र गर्छन्। परम्परा अनुसार, शासकहरू ब्रिटिस सशस्त्र सेनाका अधिपति हुन्। यद्यपि, सार्वभौमका सबै कार्यकारी शक्तिहरू शासकको शाही अधिकारद्वारा प्रयोग गरिन्छ।

सन् १००० ताका इङ्ल्यान्ड र स्कटल्यान्ड राज्यहरूमा धेरै साना प्रारम्भिक मध्ययुगीन राज्यहरूको विकास भएको थियो। यस क्षेत्रको एङ्लो-स्याक्सन प्रभुत्व सन् १०६६ मा इङ्ल्यान्डमाथि नर्मनको विजयको समयमा समाप्त भएको थियो, जब अन्तिम एङ्लो-स्याक्सन राजा हेराल्ड द्वितीयको मृत्यु भयो र अङ्ग्रेजी शक्ति विजयी सेनाको नेता विलियम द कङ्करर र उनका वंशजहरूको हातमा गएको थियो।

१३औँ शताब्दीमा इङ्ल्यान्डले वेल्सको रियासतलाई अवशोषित गरेर म्याग्ना कार्टाद्वारा सार्वभौमको क्रमशः उन्मुक्तिको प्रक्रिया सुरु भएको थियो। सन् १६०३ मा, स्कटल्यान्डको राजा जेम्स चौथौले जेम्स प्रथमको रूपमा अङ्ग्रेजी सिंहासनमा आसीन भएका थिए जसले दुई राज्यहरूलाई व्यक्तिगत सङ्घमा ल्याएको थियो। सन् १६४९ देखि सन् १६६० सम्म त्यहाँ अङ्ग्रेजी राष्ट्रमण्डल भनेर चिनिने क्षणिक गणतन्त्र अवधि रह्यो जुन तीन राज्यहरूको युद्धपछि अस्तित्वमा आएको थियो तर सन् १६६० पछि राजतन्त्र पुनर्स्थापित भएको थियो। सन् १७०७ मा परिवर्तित सेटलमेन्ट ऐन, १७०१ लागू भएपछि क्याथोलिकहरू र क्याथोलिक व्यक्तिसँग विवाह गर्ने व्यक्तिहरूलाई ब्रिटिस साम्राज्य कब्जा गर्नबाट वञ्चित गर्दछ। सन् १७०७ मा अङ्ग्रेजी र स्कटिसेली राजतन्त्रहरूको विलयले ग्रेट ब्रिटेनमा राजतन्त्र स्थापना हुनुका साथै अङ्ग्रेजी र स्कटिसेली राजमुकुटको विलय र एक संयुक्त 'ब्रिटिस राजतन्त्र' स्थापना भएको थियो। आयरिसेली राजतन्त्र सन् १८०१ मा ग्रेट ब्रिटेन राजशाहीसँग सामेल भएपछि ग्रेट ब्रिटेन र आयरल्यान्डको संयुक्त अधिराज्य स्थापना भएको थियो।

संवैधानिक पद, काम र अधिकार

अङ्ग्रेजी बिल अफ राइट्स, १६८९, जसले सम्राटको शासित शक्तिहरूलाई पर्याप्त रूपमा सुदृढ बनाएको थियो।

बेलायतको राजतन्त्रात्मक प्रणालीमा राजा/रानी (सार्वभौम) लाई राज्यको प्रमुखको हैसियत दिइएको छ। हजारौं वर्षको अवधिमा क्रमशः विकसित र परिवर्तन हुँदै आएको बेलायती राजनीतिक प्रणालीमा शासकका परम्परागत र वास्तविक शक्तिहरू उतारचढाव भएका छन्। ब्रिटिस राजनीतिक अवधारणामा ब्रिटिस सार्वभौमलाई राजमुकुटको मानव अवतारको रूपमा मानिन्छ, अर्थात् उनी सम्पूर्ण राज्य र सम्पूर्ण राजतन्त्रको सबै अधिकारको अन्तिम स्रोत हुन् र बेलायतमा शासन गर्ने अधिकार अन्ततः ब्रिटिस सार्वभौममा निहित रहेको छ। तसर्थ, न्यायाधीश, सांसद र सबै मन्त्रीहरू सहित सबै सरकारी अधिकारी र कर्मचारीहरू सार्वभौमसत्ताको साथसाथै आधिकारिक नियोक्ता र कार्यकारी अधिकार प्रदायक हुन्। यसको साथै निष्ठाको शपथ महारानी (वा महाराज) प्रति लिने गरिन्छ र सबै संसदीय ऐन कानुनी हुनको लागि शाही स्वीकृति लिनु अनिवार्य रहेको छ। संयुक्त अधिराज्यको राष्ट्रिय गान 'गड सेभ द किङ' (हे भगवान, हाम्रो राजाको रक्षा गर्नुहोस्) हो। यसबाहेक सबै हुलाक टिकट, सिक्का र मुद्रा नोटहरूमा शासकको छवि कुँदिएको छ।