विश्वव्यापीकरण

विकिपिडिया, एक स्वतन्त्र विश्वकोशबाट

भूमण्डलीकरण वा भूविश्वव्यापीकरण भनेको व्यक्ति, कम्पनी र विश्वव्यापी सरकारहरू बीचको अन्तरक्रिया र एकीकरणको प्रक्रिया हो। एक जटिल र बहुपक्षीय घटनाका रूपमा विश्वव्यापीकरणलाई पूँजीवादी विस्तारको रूपमा लिइन्छ जसले स्थानीय र राष्ट्रिय अर्थतन्त्रहरूको एक वैश्विक, अनियमित बजार अर्थव्यवस्थामा एकीकरण गर्दछ। भूमण्डलीकरण आर्थिक उदारीकरण, विदेशी प्रत्यक्ष लगानीमा वृद्धि, यातायात र सञ्चार प्रविधि मा प्रगतिले कारण विकास हुन गयो।

बढ्दो विश्व अन्तरक्रियासँग अन्तर्राष्ट्रिय व्यापार, विचार, र संस्कृति को विकास हुन्छ। भूमण्डलीकरण मुख्यतया अन्तरक्रिया र एकीकरणको आर्थिक प्रक्रिया हो जुन सामाजिक र सांस्कृतिक पक्षहरूसँग सम्बन्धित छ। यद्यपि द्वन्द्व र कूटनीति पनि भूमण्डलीकरणको इतिहास र आधुनिक भूमण्डलीकरणको ठूलो हिस्सा हुन्।

व्युत्पत्ति र प्रयोग[सम्पादन गर्नुहोस्]

प्रकृति[सम्पादन गर्नुहोस्]

  1. विश्वव्यापी वातावरण
  2. विश्वव्यापी एकीकरण
  3. विश्वव्यापी वित्तीय प्रवाह
  4. विश्वव्यापी स्वीकार्य प्रविधि
  5. विश्वव्यापी रूपमा उत्का साधनहरुअको प्रवाह
  6. विश्वव्यापी व्यापार
  7. वस्तु तथा सेवाको स्वतन्त्र प्रवाह

इतिहास[सम्पादन गर्नुहोस्]

विश्वव्यापीकरण शब्दको उपयोग अर्थशास्त्त्री द्वारा १९८० मा गरिएको थियो, यद्यपि १९६० को दशकमा यसको उपयोग सामाजिक विज्ञानमा गरिन्थ्यो। तर १९८० को दशकको किया उत्तरार्द्ध र १९९० सम्म यसको अवधारणा खासै लोकप्रिय भएन। वैश्वीकरणको सबैभन्दा पुरानो सैद्धांतिक अवधारणालाई उद्यमीबाट मन्त्री बनेका एक अमेरिकी-चार्ल्स तेज रसेल (Charles Taze Russell) द्वारा लेखिएको थियो जसले १८९७ मा शब्द ' कर्पोरेट दिग्गज ' की रचना गरेका थिए।[१]

वैश्वीकरणलाई एक शताब्दीको लामो प्रक्रियाको रुपमा देखिन्छ, जुन मानव जनसंख्यासभ्यताको विकास माथि नजर राख्छ, जुन विगत ५० वर्षमा नाटकीय रूपमा बढेको छ। विश्वव्यापीकरणको प्रारम्भिक रूपहरू रोमन साम्राज्य, पार्थियन साम्राज्य र हान राजवंशको समयमा पाइन्छ, जब चीनमा सुरु भएको सिल्क रोड पार्थियन साम्राज्यको सिमानासम्म पुग्यो र रोमसम्म विस्तार भयो।

इस्लामिक स्वर्ण युग पनि एउटा उदाहरण हो, जब मुस्लिम अन्वेषक र व्यापारीहरूले पुरानो संसार(Old World ) मा प्रारम्भिक विश्वव्यापी अर्थतन्त्र स्थापना गरे, फलस्वरूप बाली व्यापार, ज्ञान र प्रविधिको विश्वव्यापीकरण; र पछि मंगोल साम्राज्यको समयमा, जब रेशम मार्गमा अपेक्षाकृत ठूलो एकीकरण थियो। विस्तृत सन्दर्भमा, स्पेन र विशेष गरी पोर्चुगलमा, १६ औं शताब्दीको अन्त्य हुनु अघि विश्वव्यापीकरण सुरु भयो। १६ औं शताब्दीमा पोर्चुगलको विश्वव्यापी विस्तार विशेष गरी महाद्वीप, अर्थव्यवस्था र संस्कृतिहरूको ठूलो स्तरमा सम्बन्धित थियो। अधिकांश अफ्रिकी तट र भारतीय क्षेत्रहरूसम्म पोर्चुगलको विस्तार र व्यापार विश्वव्यापीकरणको पहिलो प्रमुख व्यापारिक रूप थियो। विश्व व्यापारको लहर संगै औपनिवेशिकता र सांस्कृतिक ग्राहृयता संसारका सबै कुनाहरूमा पुग्यो। विश्वव्यापी विस्तार १६ औं र १७ औं शताब्दीमा युरोपेली व्यापारको प्रसारको माध्यमबाट विश्वव्यापी विस्तार जारी रह्यो, जब पोर्चुगिज र स्पेनी साम्राज्यहरू अमेरिका र अन्ततः फ्रान्स र बेलायतमा फैलिए। विश्वव्यापीकरणले विश्वभरका संस्कृतिहरूमा विशेष गरी आदिवासी संस्कृतिहरूमा ठूलो प्रभाव पारेको छ।

अन्तर्राष्ट्रिय सहयोग[सम्पादन गर्नुहोस्]

कुनै पनि रास्ट्र लाइ गम्भीर आर्थिक अथवा मानवीय संकट को अवास्था मा अंतरास्त्रले स्वत स्फुर्तरुपमा निशर्त प्रबह गर्ने सहयोग


खाद्य सुरक्षा[सम्पादन गर्नुहोस्]

सकारात्मक प्रभाव[सम्पादन गर्नुहोस्]

  1. बजारको विस्तार
  2. रोजगारीमा वृद्धि
  3. प्रविधि हस्तान्तरण
  4. न्यून लागत तथा उच्च उत्पादकत्व
  5. उच्च प्रतिफल दर
  6. व्यापारिक अवरोधमा कमी

नकारात्मक प्रभाव[सम्पादन गर्नुहोस्]

  1. एकाधिकारमा वृद्धि
  2. शोषणमा वृद्धि
  3. प्रतिस्पर्धामा वृद्धि
  4. राष्ट्रिय सार्वभौमिकतामा ह्रास
  5. अनुपयुक्त प्रविधि
  6. सामाजिक तथा सांस्कृतिक मूल्यलाई चुनौती

यो पनि हेर्नुहोस्[सम्पादन गर्नुहोस्]

  1. "Armageddon का युद्घ, अक्टूबर, 1897 पृष्ठ 365 -370", मूलबाट ५ जनवरी २००९-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच १३ नवंबर २००८  वेब्याक मेसिन अभिलेखिकरण २००९-०१-०५ मिति